Το βραβείο Turner είναι σίγουρα το πιο διάσημο, αν και συχνά αμφιλεγόμενο, βραβείο της Βρετανίας στο χώρο των εικαστικών τεχνών. Και οπωσδήποτε επισημοποιεί κάθε χρόνο μια τάση, μια κατεύθυνση, και επηρεάζει καθοριστικά το διεθνές χρηματιστήριο της τέχνης.
Οι φετινοί νικητές του είναι 18 (!) και πρόκειται για τη μεγαλύτερη ομάδα που έχει βραβεύσει ποτέ το Turner. Η πρωτοτυπία όμως δεν σταματά εδώ. Η κολεκτίβα Assemble ξεφεύγει από τα συνήθη πλαίσια των εικαστικών τεχνών, δεν ασχολείται με την αγορά της τέχνης, δεν εκθέτει σε μουσεία και γκαλερί. Η Assemble, που ιδρύθηκε το 2010 με βάση το Λονδίνο, αποτελείται κυρίως από αρχιτέκτονες και η πρακτική της αναπτύσσεται στο χώρο όπου συναντιούνται η αρχιτεκτονική, η τέχνη και το ντηζάιν. Με αφετηρία το ερώτημα γιατί οι άνθρωποι που θα ζήσουν ή θα χρησιμοποιήσουν ένα χώρο δεν λαμβάνονται υπόψη κατά τη δημιουργία του, η πρακτική τους αναπτύσσεται σε συνεργασία με την εκάστοτε κοινότητα με στόχο οι μελλοντικοί χρήστες του χώρου να γίνουν συμμέτοχοι και συνεργάτες στην κατασκευή του.
Τα σπίτια που περιλαμβάνονται στο βραβευμένο πρότζεκτ Granby Four Streets βρίσκονται στη συνοικία Toxteth του Νότιου Λίβερπουλ, χτίστηκαν το 1900 και προορίζονταν κυρίως για τεχνίτες. Μετά τις ταραχές του 1981 και την υποβάθμιση της γειτονιάς, τα περισσότερα αγοράστηκαν από το Δήμο με σκοπό να κατεδαφιστούν και ο χώρος να δοθεί για νέα αναπτυξιακά προγράμματα δόμησης. Οι αντιδράσεις των κατοίκων υπήρξαν έντονες· τα τελευταία δέκα χρόνια έστησαν μια κοινότητα, έβαψαν τα σπίτια τους και φύτεψαν τους δρόμους, οργάνωσαν μια επιτυχημένη μηνιαία αγορά. Κι εδώ έρχεται η παρέμβαση των Assemble, οι οποίοι βασίστηκαν στη δουλειά που είχε ήδη γίνει από τους κατοίκους, για να προτείνουν έναν διαφορετικό τρόπο ανακαίνισης των σπιτιών (με σεβασμό στην ήδη υπάρχουσα αρχιτεκτονική, αλλά και τον κοινωνικό χαρακτήρα της γειτονιάς), δημιουργία δημόσιου χώρου αλλά και νέων θέσεων εργασίας και επιχειρηματικών ευκαιριών. Σ’ αυτό το πλαίσιο οργάνωσαν και ένα εργαστήριο, όπου οι νέοι της περιοχής εκπαιδεύονται στην παραγωγή επίπλων και αντικειμένων, όχι μόνο για την επίπλωση των σπιτιών αλλά και προς πώληση. Για την έκθεση στο Tramway της Γλασκόβης, όπου εκτίθενται από την 1η Οκτωβρίου μέχρι τις 17 Ιανουαρίου τα έργα των υποψηφίων για το Turner, οι Assemble αναδημιούργησαν σε φυσικό μέγεθος από ξύλο ένα από αυτά τα σπίτια και το γέμισαν με τα λιτά και καλόγουστα αντικείμενα και έπιπλα του εργαστηρίου της κοινότητας.
Από τη στιγμή που ανακοινώθηκαν οι φετινοί υποψήφιοι του βραβείου Turner, η κριτική τούς αντιμετώπισε μάλλον με σκεπτικισμό. Η κριτικός του Guardian Laura Cumming δεν μάσησε τα λόγια της, χαρακτηρίζοντας θλιβερά περιορισμένες τις προσδοκίες για τον νικητή αυτής της χρονιάς. Τα μάλλον πικρόχολα σχόλιά της «έθαβαν» τους αμιγώς εικαστικούς καλλιτέχνες της βραχείας λίστας, ωστόσο δεν έκρυψε το θαυμασμό της για τη δουλειά των Assemble, με την απαραίτητη διερώτηση: γιατί το Turner σε μια ομάδα αρχιτεκτόνων που κάλλιστα θα μπορούσε να βραβευτεί με κάποιο αντίστοιχο αρχιτεκτονικό βραβείο;
Αν οι Assemble αδιαφορούν για την αγορά της τέχνης, η βράβευσή τους σημαίνει ωστόσο πολλά για τον κόσμο της, αλλά και για το χρηματιστήριο των αξιών της. Δεν μιλάμε προφανώς για κάποια καινούργια τάση, ωστόσο η επικύρωσή της από ένα βραβείο της τάξης του Turner επισημοποιεί τη στροφή από το χώρο της γκαλερί ή του μουσείου στον δημόσιο χώρο, στα συλλογικά και συμμετοχικά πρότζεκτ, στη λεγόμενη κοινωνική τέχνη, στην ευθεία σύνδεση της τέχνης με την πολιτική, τον ακτιβισμό, τα κοινά. Πρότζεκτ με παρόμοια χαρακτηριστικά συναντά βέβαια κανείς στις ανά τον κόσμο Μπιενάλε, ωστόσο με το φετινό Turner η κοινωνική τέχνη (που δεν είναι και τόσο τέχνη) γίνεται απολύτως mainstream.
Το βραβείο Τέρνερ απονέμεται σε εικαστικούς καλλιτέχνες κάτω των 50 ετών για ένα έργο ή μια έκθεση που παρουσίασαν με οποιονδήποτε τρόπο το δωδεκάμηνο μέχρι τον Απρίλιο της τρέχουσας χρονιάς. Το χρηματικό έπαθλο είναι 40.000 λίρες. 25.000 λίρες για τον νικητή και 5.000 λίρες για τον καθένα από τους υπόλοιπους καλλιτέχνες της short list.
