Τρεις εφημερίδες στο ίδιο περίπτερο, η μια δίπλα στην άλλη. Τρεις τίτλοι. Οι δυο αναφέρονται στο ίδιο θέμα. Την ενδεχόμενη εμπλοκή του Άδωνι Γεωργιάδη στο σκάνδαλο του νοσοκομείου «Ερρίκος Ντυνάν» αλλά και της γενικότερης πολιτικής του στο χώρο του φαρμάκου όταν ήταν υπουργός.
Ο ένας τίτλος είναι από δημοσιογραφική εφημερίδα που διευθύνεται από τους ίδιους τους εργαζόμενους σε αυτήν («Η εφημερίδα των Συντακτών»):
«Ο Κυριάκος ρισκάρει με τον Άδωνι».
Ο άλλος τίτλος με το ίδιο θέμα είναι από τη διαβόητη «Το Μακελειό» όπου η συνωμοσιολογία εκτοξεύεται στη στρατόσφαιρα:
«Το σατανικό σχέδιο Τσίπρα-Καραμανλή: Ο Άδωνις στον Κορυδαλλό».
Η τρίτη εφημερίδα της φωτογραφίας μας είναι της ακροδεξιάς «Ελεύθερη Ώρα», ο τίτλος της δεν αναφέρεται στον Γεωργιάδη. Προτιμά να διαλαλεί επικείμενες καταστροφές:
«Δολοφονία Ερντογάν, πτώση Τσίπρα, τουρκική εισβολή», ο κύριος τίτλος και, λίγο πιο πάνω, υπάρχει η «είδηση» περί επικείμενου Αρμαγεδδώνα στις 25 Απριλίου, δηλαδή σε τέσσερις μέρες από σήμερα.
Προφανώς, στη φωτογραφία έχουμε μια παράθεση, δίπλα-δίπλα σε κοινή θέα, μιας εφημερίδας που κάνει σοβαρή δημοσιογραφική δουλειά (άσχετα αν συμφωνεί κανείς πολιτικά μαζί της) με αυτό που αποκαλούμε «κίτρινες φυλλάδες». Συνήθως αντιμετωπίζουμε τον κίτρινο τύπο (και τα κίτρινα σάιτ στο διαδίκτυο) είτε με αποστροφή είτε με ειρωνική διάθεση. Αλλά εδώ, θα ήθελα να αντιμετωπίσουμε, για λίγο, το θέμα σοβαρά.
Υποτίθεται, ότι είναι ευθύνη του λεγόμενου «αναγνωστικού κοινού», του πολίτη μιας χώρας, να έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει τη σοβαρή είδηση από τη ψευδή, την κατασκευασμένη για πολιτικούς ή εμπορικούς λόγους. Η (νέο)φιλελεύθερη αστική άποψη είναι ότι ο καθένας γράφει ό,τι θέλει και «ο πολίτης πιστεύει ό,τι επιλέγει από αυτά που διαβάζει». Ο νόμος παρεμβαίνει μόνο στις εμφανείς περιπτώσεις σκόπιμης δυσφήμισης, εκβιασμού και απάτης. Αν όμως κάποιος φέρει στο νου του πόσοι πλούτησαν από «δημοσιογραφικούς» εκβιασμούς, θα μελαγχολήσει με την αποτελεσματικότητα του νόμου…
Το εντυπωσιακότερο ίσως όλων, είναι ότι όσοι πέφτουν θύματα εμφανώς ψευδών κατασκευασμένων «ειδήσεων», δεν είναι μόνο οι λεγόμενοι «απλοί άνθρωποι» -συνήθως ευφημισμός του απαίδευτου «λαϊκού ανθρώπου». Θύματα πέφτουν και άνθρωποι με σχετικά υψηλό μορφωτικό επίπεδο (πανεπιστημιακής μόρφωσης).
Για παράδειγμα, έχει πάρει διαστάσεις αστικού μύθου στην Ελλάδα μια υποτιθέμενη ρήση του Κίσινγκερ ότι ««ο ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι’ αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες. Τότε ίσως συνετισθεί. Εννοώ δηλαδή να πλήξουμε τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα, ώστε να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του να αναπτυχθεί, να διακριθεί, να επικρατήσει…». Όσες διαψεύσεις και να έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο (και μάλιστα, του ίδιου του Κίσινγκερ!) συνεχίζουν να υπάρχουν πολλοί που αναπαράγουν τη δήθεν δήλωση Κίσινγκερ. Μερικοί μάλιστα απ’ όσους αναπαράγουν το ψεύδος θεωρούνται «διανοούμενοι».
Οι συνέπειες των ψευδών ειδήσεων είναι τεράστιες. Ολοένα και περισσότερο στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, οι εκλογικές αναμετρήσεις κερδίζονται με ένα συνδυασμό εκλογικής αποχής και ψευδών κατασκευασμένων ειδήσεων (fake news) στον τύπο, το διαδίκτυο και τα socialmedia. Η περίπτωση Τραμπ είναι ενδεικτική και όχι βέβαια η μοναδική περίπτωση.
Κατά τη γνώμη μου οι αιτίες είναι κυρίως:
Ι. Όσο υποχωρεί η ουσία της πολιτικής, όσο βαθαίνει η λεγόμενη «κρίση των ιδεολογιών», τόσο περισσότερο καλύπτει το κενό η συνωμοσιολογία και, αναπόφευκτα, αυτό που τη συνοδεύει: η κατασκευασμένη είδηση.
ΙΙ. Η ψευδής είδηση εντάσσεται στη φιλελεύθερη (και νεοφιλελεύθερη) λογική της κυριαρχίας της ελεύθερης αγοράς. Στην αγορά κυκλοφορούν τα πάντα: αλήθειες, ψέματα, απάτες. Είναι ευθύνη κυρίως του καταναλωτή «τι αγοράζει», όχι του πωλητή. Και φυσικά, σε έναν καταιγισμό ψευδών ειδήσεων ανάμικτων με αποσπασματικές αλήθειες στα ΜΜΕ και το διαδίκτυο, η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι να κυριαρχήσουν τα ψέματα και οι κατασκευασμένες ειδήσεις, πράγμα που τελικά βολεύει. Το θέμα είναι να μην αποκαλυφθεί ο βαθύτερος τρόπος λειτουργίας του συστήματος, να προκληθεί σύγχυση επ’ αυτού. Και αυτό όχι μέσω κάποιας συνειδητής συνωμοσίας, αλλά μέσα από το «αόρατο χέρι της αγοράς».
ΙΙΙ. Τελικά παρά τη λεγόμενη «κρίση των ιδεολογιών», η ιδεολογία παραμένει το κυρίαρχο στοιχείο στην πολιτική πρακτική. Πάρτε για παράδειγμα την τερατώδη συνωμοσιολογία του κίτρινου «Το Μακελειό» στη σημερινή μας φωτογραφία. Τσίπρας και Καραμανλής (!!) θέλουν, υποτίθεται, να στείλουν τον Άδωνι στον Κορυδαλλό! Αυτή η ψευδής «είδηση» βολεύει την ακροδεξιά στη ΝΔ (υπό την ανοχή του Μητσοτάκη) στη διαπάλη της στο εσωτερικό του κόμματος με τους καραμανλικούς. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ο ακροδεξιός ψηφοφόρος της ΝΔ του Μητσοτάκη είναι έτοιμος ιδεολογικά να αγοράσει τη ψευδή «είδηση». Η ΝΔ δεν χρειάζεται καν να διαψεύσει ή να επιβεβαιώσει την κίτρινη εφημερίδα: το πράγμα λειτουργεί από μόνο του…
IV. Επειδή ακριβώς η ιδεολογία, το τι κυριαρχεί στο μυαλό των ανθρώπων, παίζει τεράστιο ρόλο, για αυτό ακριβώς το λόγο οι ψευδείς ειδήσεις κυριαρχούν απολύτως, ανά περιόδους, και στα σοβαρά ΜΜΕ. Σκεφτείτε τα ψεύδη που αναπαρήγαγαν τα δυτικά ΜΜΕ λίγο πριν και στη διάρκεια της εισβολής στο Ιράκ το 2003. Ή τα ψέματα για τους δημόσιους υπαλλήλους και το δημόσιο γενικότερα των ελληνικών ΜΜΕ στη διάρκεια των μνημονίων. Ιδεολογία, προπαγάνδα, ψευδείς ειδήσεις είναι αδιάσπαστα ενωμένα.
Υπάρχει τρόπος προστασίας από τη ψευδή είδηση; Το ζήτημα είναι σοβαρό από πολλές πλευρές: σκεφτείτε μόνο πόσος κόσμος παγκόσμια έχει πάθει ψυχολογικά προβλήματα από αναμενόμενους Αρμαγεδδώνες σε Τύπο και διαδίκτυο. Η απάντηση σε αυτό είναι μια: συλλογικότητα και διασταύρωση της πληροφορίας. Διασταύρωση της πληροφορίας αναζητώντας την αυθεντική πηγή της όποιας πληροφορίας (ποιος το είπε, που το έγραψε, σε ποια σελίδα), την αξιοπιστία αυτού που γράφει το οτιδήποτε. Συλλογικότητα στην έρευνα της αλήθειας. Ένα μυαλό δεν αρκεί…
