Σε ερείπια που η μυθοπλασία διστάζει να φτάσει
Το ντοκιμαντέρ της Ζωής Μαυρουδή «Ruins – Οροθετικές γυναίκες. Το χρονικό μιας διαπόμπευσης» κάνει πρεμιέρα στην Αθήνα (15/9) και στη Θεσσαλονίκη (17/9)
Του Θεόφιλου Τραμπούλη
Παραμονές των εκλογών του 2012, η αστυνομία προσήγαγε τοξικομανείς γυναίκες από το κέντρο της Αθήνας με το πρόσχημα της εξακρίβωσης των στοιχείων τους, τις υπέβαλε σε υποχρεωτικό τεστ για HIV και όσες ήταν οροθετικές τις παρέπεμψε για κακούργημα με την κατηγορία της σκοπούμενης βαριάς σωματικής βλάβης, ότι δηλαδή εκδίδονταν χωρίς προφυλάξεις και μετέδιδαν εν γνώσει τους τον ιό. Στη συνέχεια, δημοσίευσε τα στοιχεία και τις φωτογραφίες τους, για να προειδοποιήσει, υποτίθεται, όσους πελάτες τους υπήρχε ο κίνδυνος να έχουν μολυνθεί. Η τηλεόραση και οι εφημερίδες αναπαρήγαγαν τις πληροφορίες. Ένα χρόνο αργότερα, οι γυναίκες αυτές αθωώθηκαν. Ούτε πόρνες ήταν, ούτε είχαν, προφανώς, σκοπίμως εκθέσει κανέναν σε κίνδυνο. Δεν ήξεραν καν ότι ήταν φορείς. Η ειδησεογραφική προθυμία για υγειονομική ασφάλεια είχε ωστόσο αμβλυνθεί. Κανείς δεν βρέθηκε να καθησυχάσει αυτούς που είχε προηγουμένως θορυβήσει. Έμειναν μόνον τα σαστισμένα πρόσωπα των άρρωστων γυναικών ως τεκμήρια από ένα δημόσιο όνειδος.
Πρόκειται πράγματι για μια από τις πιο σκοτεινές παρεκτροπές των τελευταίων ετών, ένα κομβικό σημείο για να καταλάβουμε τους ιδεολογικούς, πολιτικούς, ακόμη και ηθικούς μηχανισμούς του κυρίαρχου λόγου και της σταδιακής έκπτωσης της δημοκρατίας. Την κατάρρευση, ας πούμε, των θεσμών, ακόμη κι εκείνων που θα έπρεπε συμβατικά να μην ελέγχονται από την κεντρική εξουσία, ιδίως της ιατρικής δεοντολογίας, ή την υπαγωγή συνολικά σχεδόν του δημοσιογραφικού λόγου στις πολιτικές σκοπιμότητες της συγκυρίας και μάλιστα με όρους διασποράς πανικού και θυμικής χειραγώγησης. Την πόλωση της γνώμης και την επιλεκτική σιωπή: όσοι καταγγέλλουν με κάθε δυνατό τρόπο την υποτιθέμενη βία του κοινωνικού σώματος ακόμη και σε περιπτώσεις ανώδυνες, ακόμη και σε περιπτώσεις ξεκάθαρης πολιτικής εναντίωσης, δεν μπόρεσαν να πουν ούτε λέξη μπροστά σε έναν ανατριχιαστικό βιασμό, σε μια ξεκάθαρη προσβολή της ανθρώπινης υπόστασης. Τίποτε από αυτά όμως δεν ήταν ακριβώς πρωτόγνωρο. Η δημοκρατική και θεσμική ζωή της Ελλάδας έχει έρθει πολλές φορές αντιμέτωπη με ανάλογες παραβιάσεις της έννομης τάξης, αυθαιρεσίες και αποσιωπήσεις. Εκείνο που αποτελεί ποιοτική αλλαγή, παραδειγματική για την κορύφωση, ή μάλλον καταβαράθρωση, της βιοπολιτικής δημοκρατίας, είναι η χρήση του σώματος, του άρρωστου, ανήμπορου και ταπεινωμένου σώματος. Εξαρτημένες, άρρωστες, εξαθλιωμένες, οι γυναίκες αυτές θα έπρεπε να απολαμβάνουν την προστασία και την περίθαλψη των δημόσιων μηχανισμών· αντί για αυτό, γνώρισαν τη διαπόμπευση, την ταπείνωση και τη συκοφάντηση. Όχι μόνον από την πολιτική επιχειρηματολογία της κυβέρνησης Παπαδήμου της εποχής. Ούτε μόνον από τους πρόθυμους και αναίσχυντους δημοσιογράφους. Αλλά και από ένα μεγάλο μέρος του κοινωνικού σώματος. Πώς θα μπορούσε αλλιώς να βρει απήχηση στην κοινή γνώμη μια τέτοια παραβίαση των στοιχειωδέστερων αρχών της ιατρικής δεοντολογίας, των κανόνων δικαίου, του ηθικού σεβασμού της προσωπικότητας του ασθενούς;
Από την άποψη αυτή, ο τίτλος «Ερείπια» της ταινίας της Ζωής Μαυρουδή έχει διπλή ανάγνωση: αναφέρεται αρχικά στις ίδιες τις γυναίκες, στην κατεστραμμένη τους ζωή, που έγινε το αντικείμενο μιας άθλιας εκμετάλλευσης· δευτερευόντως όμως αναφέρεται στα ερείπια του πολιτικού σώματος, της δημοκρατίας, των δημόσιων μηχανισμών, του δημόσιου λόγου που έχει πλέον καταρρεύσει. Η σκηνοθέτιδα αντιπαραβάλλει υλικό από τρεις πηγές. Η πρώτη είναι αρχειακό υλικό της εποχής. Κατά κύριο λόγο αποσπάσματα από τις ειδήσεις και τις τηλεοπτικές εκπομπές ενημέρωσης. Με τις τρομώδεις κορυφώσεις της φωνής των εκφωνητών, τις δηλώσεις των υπουργών να διαβεβαιώνουν για τον κοινωνικά επείγοντα ρόλο της παρέμβασής τους και τα πρόσωπα των γυναικών εκτεθειμένα στη βορά του κοινού (για την ταινία πια, κρυμμένα). Η δεύτερη πηγή είναι συνεντεύξεις από τους κοινωνικούς, νομικούς και ιατρικούς φορείς που συμπαραστάθηκαν στις γυναίκες. Η αντιπαραβολή των στοιχείων με την υστερία των ειδήσεων συγκλονίζει. Το ψεύδος και η χάλκευση των δεδομένων αποκαλύπτεται μόνον και μόνον από τα θυμικά στοιχεία της τηλεοπτικής προπαγάνδας. Τρίτη και συγκλονιστικότερη πηγή: συνεντεύξεις με τις ίδιες τις γυναίκες. Οι μαρτυρίες τους είναι ο καταλύτης που δίνει στην αντιπαραβολή του ψεύδους και της ανασκευής του τον τραγικό ρόλο. Η πολιτική έχει παιχτεί πάνω στα σώματα και εις βάρος των σωμάτων. Η ταινία της Ζωής Μαυρουδή αφηγείται μια σκληρότητα που συγκλονίζει γιατί είναι η σκληρότητα του πολιτικού λόγου εξωθημένου στα άκρα του. Εκεί που σχεδόν η μυθοπλασία διστάζει να φτάσει.
Ο υπότιτλος της ταινίας είναι «Χρονικό ενός κυνηγιού οροθετικών μαγισσών». Όπως έχει δείξει πολύ καλά η Σύλβια Φεντερίτσι στη μονογραφία της «Ο Καλιμπάν και η μάγισσα» (Εκδόσεις των ξένων, 2011), το κυνήγι μαγισσών στην αυγή της νεωτερικότητας (και όχι στον Μεσαίωνα, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι) είχε κυρίως ως στόχο του την κατασκευή της ταυτότητας ενός καινούργιου υποκειμένου μέσα σε μια καινοφανή οικονομία. Για την κατασκευή αυτή πρωταρχικό ρόλο έπαιζε ο έλεγχος της έμφυλης ταυτότητας, της σεξουαλικότητας, της υγείας και της ασθένειας. Όπως τώρα.
Το ντοκιμαντέρ της Ζωής Μαυρουδή «Ruins – Οροθετικές γυναίκες. Το χρονικό μιας διαπόμπευσης» κάνει πρεμιέρα στην Αθήνα, στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138 και Ανδρονίκου, την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου, στις 19:00. Και στη Θεσσαλονίκη, στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, την Τρίτη 17 Σεπτεμβρίου, στις 19:00. Η είσοδος είναι ελεύθερη
Oι συντελεστές του ντοκιμαντέρ είναι οι:
Σκηνοθεσία: Ζωή Μαυρουδή. Οπερατέρ, Ήχος: Γιάννης Χήνος. Μοντάζ: Antonio Rochira. Πρωτότυπη Μουσική: Fruto5. Συνθέτης: Diamanda Galás, «This is the Law of the Plague» (Plague Mass, live 1991). Mιξάζ: Νίκος Τσινές. Τρέιλερ: @menacius. Γραφικά, Υπότιτλοι: Νεφέλη Αλεπουδέλη, @menacius. Βοηθός Σύνταξης: Μαριάννα Ρουμελιώτη. Εκτέλεση Παραγωγής: Θεοδώρα Οικονομίδου (@IrateGreek), Λουκάς Σταμέλλος (@potmos). Βοηθός Παραγωγής: @ypopto_mousi. Δημόσιες Σχέσεις: Θεοδώρα Οικονομίδου, Ναταλία Κλώσσα. Web Design: @ypopto_mousi, @SpecKtator_
Πηγή: ruins
