Ο παππούς του Ράινερ, Ρούντολφ Ες, ζούσε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κοντά στα κρεματόρια σε μια πολυτελή βίλα με πισίνα, με τη σύζυγο και τα τέσσερα παιδιά του. Εκεί μεγάλωσε ο πατέρας του Ράινερ, Χανς - Γιούργκεν Ες.
Ο Ράινερ σαν παιδί χτυπήθηκε βάναυσα τόσο από τον πατέρα του, ο οποίος παρέμενε υπέρμαχος των ναζιστικών ιδεών, όσο κι από εκείνους που αναγνώριζαν την καταγωγή του. Ο ίδιος όμως δεν ήξερε τον λόγο.
Τα σημάδια παραμένουν ανεξίτηλα ακόμα και σήμερα, αρκετά χρόνια αφότου διέκοψε τις σχέσεις του με την οικογένειά του και τάχθηκε στον ακτιβισμό. Ο δρόμος προς την εξιλέωση και την κάθαρση ήταν στρωμένος με ναρκωτικά, αλκοόλ και βασανιστικά βράδια.
Σήμερα όμως κοιτάζει στα μάτια τους μαθητές που ξεναγεί στο Άουσβιτς, προκειμένου να τους αφυπνίσει σε σχέση με τον κίνδυνο της επανάληψης της θηριωδίας, τον οποίο θεωρεί υπαρκτό, «όσο παραμένουμε απλοί θεατές των πολιτικών εξελίξεων και δεν αντιδρούμε στην άνοδο της ακροδεξιάς».
Πονάει ακόμα όταν εξηγεί πως το τρομακτικό αυτό μέρος το επινόησε ο δικός του παππούς, ωστόσο το αγαπημένο του μέρος στο Άουσβιτς είναι η αγχόνη που έκοψε το νήμα της ζωής του, η οποία παραμένει στη θέση της σε μια γωνιά του στρατοπέδου.
Ο Ράινερ Ες έρχεται στην Αθήνα για να συμμετάσχει στις δράσεις που συνοδεύουν την παράσταση των αγαπημένων του ελληνικού κοινού Rimini Protokoll «Adolf Hitler: Ο Αγών μου» (21-24 Απριλίου, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών) και η επίσκεψή του αυτή με αφορμή την παράσταση, στάθηκε αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί. Η γερμανική κολεκτίβα που αγαπά τη μορφή του θεατρικού ντοκιμαντέρ, ασχολείται με το καταραμένο μπεστ σέλερ του 20ού αιώνα, το πόνημα του Χίτλερ αποδομώντας το με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο. Ο Ράινερ Ες την Παρασκευή 22 Απριλίου, στις 6 μ.μ., στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης, θα συζητήσει με τον ιστορικό Τάσο Σακελλαρόπουλο.
Διαβάζω στον ξένο Τύπο πως κάποτε ο πατέρας του, του έσπασε σχεδόν τη μύτη για να μην κάνει Πάσχα με τον Εβραίο φίλο του. Δεν κατάλαβε τον λόγο. Στα 12 στο χριστιανικό οικοτροφείο αρρένων έπεσε πάνω σε Εβραίο διευθυντή, ο οποίος τον κακοποίησε βάναυσα. Ούτε τότε κατάλαβε γιατί. Πέρασαν αρκετά χρόνια για να συνειδητοποιήσει πως πίσω από το μίσος των ανθρώπων κρυβόταν η καταγωγή του.
Πότε αποφάσισε όμως να διαχωρίσει τη θέση του από την οικογένειά του και να προχωρήσει στη ρήξη και πώς περιγράφει ο ίδιος τη στιγμή της απόφασης.
«Η στιγμή που το αποφάσισα ήταν αμέσως μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωση του “Ο Διοικητής του Άουσβιτς” - τα απομνημονεύματα του παππού μου. Ο πατέρας μου με χτύπησε για να μην το διαβάσω. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι δεν θέλω πια να είμαι μέλος αυτής της οικογένειας. Μάζεψα τα πράγματα μου κι έφυγα στα 17. Είχαν προηγηθεί βεβαίως και οι απεχθείς πράξεις του πατέρα μου. Τα ψέματα και η δόξα του χασάπη της οικογένειας δημιούργησαν έναν μονόδρομο για μένα. Δεν πήγαινε άλλο. Πώς μπορούσε αυτός ο άνθρωπος που προέβη ένα εκατομμύριο φορές σε μαζικές δολοφονίες να παρουσιάζεται σαν παράδειγμα για τις επόμενες γενιές; Είχα τόσα ερωτήματα. Πώς μπόρεσε η γιαγιά μου να δεχτεί τις πράξεις αυτές και μάλιστα να συμβαδίσει μαζί του; Η τελευταία της κουβέντα που μου είπε το 1985 ήταν “Εσύ δεν είσαι ένας Ες (Hoess) και θα δημιουργήσεις προβλήματα στην οικογένεια”. Είχε δίκιο. Μία από τις θείες μου είπε: “Θα ήταν καλύτερα αν είχε πνιγεί στο νερό του πρώτου του μπάνιου. Θα μας έσωζε από πολλά προβλήματα”. Ήταν πολύ σκληρό και δύσκολο για μένα να προχωρώ χωρίς να κοιτάζω πίσω. Χρησιμοποίησα ναρκωτικά και αλκοόλ, ήμουν επιθετικός με τους γύρω μου. Αλλά βρήκα έναν καλό μέντορα. Αυτό ήταν η αρχή μιας νέας ζωής χωρίς τιμωρία και η αρχή της διακοπής της σχέσης με την οικογένειά μου».
Και σήμερα έτσι σας βλέπει η οικογένεια σας;
Μέχρι και σήμερα φυσικά η οικογένειά μου - και όχι μόνο- με βλέπει σαν προδότη. Άνοιξα το κουτί της Πανδώρας, αποκάλυψα τα μυστικά τα οποία είναι κοινά μυστικά τα τελευταία 50 χρόνια. Δεν έχει σημασία. Για τις οικογένειες αυτές, αυτές οι ιδέες ακόμα γεννούν καρπούς. Η γιαγιά μου ονόμαζε το Άουσβιτς ιδιωτικό της παράδεισο. Αν αυτός ήταν ο παράδεισός της, τότε πώς θα ήταν να κοιτάζω την κόλαση στα μάτια της;
Πώς θα περιγράφατε την παιδική σας ηλικία; Κατά πόσο «πληρώσατε» στα παιδικά και εφηβικά σας χρόνια τις πράξεις του παππού σας; Σας ήταν δυσβάσταχτο να διαχειριστείτε την καταγωγή σας;
Η παιδική μου ηλικία σημαδεύτηκε από τη βιαιότητα και τη σωματική τιμωρία. Το να τους ανακρίνω ήταν ταμπού. Τί αντίφαση! Απαντούσε ο πατέρας μου με βία. Με χτυπούσε αριστοτεχνικά με την καφέ δερμάτινη ζώνη, την οποία ήξερε να τη χειρίζεται άψογα. Έζησα μια ζωή σε ψυγείο. Παγωνιά, χωρίς καθόλου συναίσθημα. Δεν επιτρεπόντουσαν απόψεις διαφορετικές από τις δικές του. Ήταν ο δικτάτορας κι εμείς οι υφιστάμενοί του. Όταν το συγκρίνω με αυτό που συνήθιζε να λέει η γιαγιά μου: «Παλιοί καλοί καιροί…», νιώθω ότι είμαστε κι εμείς οι ίδιοι κρατούμενοι, παγιδευμένοι στη φυλακή της βίαιης ιδεολογίας του. Μια διαβολική ιδεολογία. Με τον φόβο ως ισχυρότατο όπλο, τότε, αλλά και σήμερα.
Η συγγένειά σας με τον Ρούντολφ Ες σας έδωσε επιπλέον εργαλεία να ερμηνεύσετε την κτηνωδία του ναζισμού και ποια είναι αυτά;
Έχω σαν εργαλεία την ιστορία του και τη συμμετοχή του σε αυτά τα εγκλήματα και φυσικά τα χειρόγραφα και τα απομνημονεύματά του. Δεν ήταν μόνο ένας διοικητής, ένας απλός διοικητής. Δημιούργησε το Άουσβιτς και καθιέρωσε οτιδήποτε γνωρίζουμε σήμερα γύρω από αυτό.
Έχετε μεγάλη και σημαντική ακτιβιστική δράση. Πώς θα περιγράφατε τη δύναμη των έως τώρα εμπειριών σας από αυτήν;
Νομίζω ότι μόλις βγήκε μετά από τα τόσα χρόνια της έρευνάς μου και έχει αρχίσει να επεκτείνεται. Και τα σημάδια όμως σήμερα, είναι τα ίδια με τότε. Θέλω να δείξω στους ανθρώπους ότι αυτή η θηριωδία μπορεί να επαναληφθεί ανά πάσα στιγμή, αν μείνουμε απλοί παρατηρητές και δεν δράσουμε. Όσοι παρατηρούν απλώς βοηθούν το έγκλημα. Είναι σαν να κρατάς ένα όπλο στο ένα σου χέρι κι ένα δεύτερο στο άλλο για να τοποθετήσεις μέσα τη σφαίρα. Και το δεύτερο χέρι εγκληματεί, έστω κι αν δεν τραβά σκανδάλη.
Έχετε δηλώσει πως το αγαπημένο σας σημείο στο 'Αουσβιτς είναι η αγχόνη από την οποία κρέμασαν τον παππού σας. Πόσες φορές αλήθεια επισκεφτήκατε το Άουσβιτς και πώς νιώσατε;
Πήγα πρώτη φορά το 2009, διότι όσο η Πολωνία ήταν κομουνιστική, μου ήταν απαγορευμένο. Και μετά όμως, λόγω του ονόματός μου, δεν μου έδιναν βίζα. Έχω επισκεφθεί το Άουσβιτς 26 φορές έως σήμερα, είτε μόνος για έρευνα, είτε με μαθητές. Κάθε φορά η επίσκεψη είναι συγκινητική και ταυτόχρονα είναι ένα κυνήγι για μένα. Το να μπαίνω στη διαδικασία να τους εξηγώ ότι ο δικός μου παππούς δημιούργησε αυτή την απαίσια συνθήκη, αυτό το τρομακτικό μέρος όπου έχασαν τη ζωή τους εκατομμύρια άνθρωποι, είναι πολύ επώδυνο, με κάνει λυπημένο, αλλά ταυτόχρονα μαινόμενο.
Ο φόβος της ανάδυσης του ναζισμού σήμερα είναι έντονος. Αυξάνονται οι εκπρόσωποί του στα κοινοβούλια και οι δράσεις τους εναντίον των μεταναστών και άλλων ομάδων. Στην Ελλάδα το φιλοναζιστικό κόμμα είναι στο κοινοβούλιο και θα έχετε ακούσει προφανώς για τη δολοφονία από τους ναζί του τραγουδοποιού Παύλου Φύσσα και για τα πογκρόμ εναντίον των μεταναστών. Πολλοί κατηγορούν τη Γερμανία και γενικά τις ισχυρές χώρες της Ευρώπης με το επιχείρημα πως τα βάναυσα μέτρα της λιτότητας οδηγούν στη φτωχοποίηση του πληθυσμού και ευνοούν την ακροδεξιά. Ποιά είναι η γνώμη σας;
Δεν γνωρίζω την ιστορία του Παύλου Φύσσα, αλλά όλα τα υπόλοιπα που λέτε δείχνουν φυσικά ότι ανά πάσα στιγμή είναι πιθανό να ξαναβιώσουμε την τραγωδία. Τα σημάδια τα βλέπουμε στη σημερινή Ευρώπη. Οι νεοναζί αποκτούν εξουσία και τα κόμματά τους γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή. Αυτό συμβαίνει γιατί πιστεύουμε κάτι και παύουμε να αναρωτιόμαστε. Η δυσαρέσκεια και η απογοήτευση δεν είναι δικαιολογία. Είναι σημαντικό για το παρόν να αναλογιστούμε πάνω στο παρελθόν, για να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο μέλλον. Το ακροδεξιό κόμμα στη Γερμανία είπε ότι είναι απολύτως λογικό να πυροβολούμε τους πρόσφυγες στα σύνορα. Και προσοχή! Δεν είναι σωστό να μιλάμε για μειοψηφία, όταν αναφερόμαστε στους ναζί. Τί θα γίνει αν αυτοί οι άνθρωποι δημιουργήσουν ένα ισχυρό δίκτυο στην Ευρώπη;
Ποιο είναι το αντίδοτο στον αναδυόμενο ναζισμό;
Η ανοιχτή σκέψη, η εκπαίδευση και το να θέτουμε ερωτήσεις. Να μην είμαστε σιωπηλοί και να μην δεχόμαστε τα πάντα σιωπηλά. Πρέπει να δημοσιοποιούνται τα όσα πράττουν οι ομάδες μίσους και να αντισταθούμε τώρα όπως και τότε. Διότι ένα πράγμα είναι σίγουρο. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι εγγυημένα, πρέπει καθημερινά να αγωνιζόμαστε για αυτά. Κάθε άνθρωπος για τον εαυτό του και μαζί με τους άλλους.
Για την ιστορία
Ποιος ήταν ο Ρούντολφ Ες
Μια γυναίκα ήρθε κοντά μου και μου ψιθύρισε, δείχνοντας τα τέσσερα παιδιά της που είχαν πιάσει με αγάπη από τα χεράκια το μικρότερο για να το περάσουν από ένα ανώμαλο σημείο του εδάφους: «Πού θα βρείτε τη δύναμη για να μπορέσετε να σκοτώσετε αυτά τα πανέμορφα γλυκά παιδάκια; Δεν έχετε καρδιά;». Ένας γέροντας περνώντας δίπλα μου φώναξε: «Οι Γερμανοί θα μετανοήσουν πικρά για αυτή τη μαζική δολοφονία των Εβραίων!».
Παρόλ' αυτά προχώρησα ήρεμα προς το θάλαμο των αερίων χωρίς να νοιάζομαι για τους άλλους.Από καιρό σε καιρό συνέβαινε γυναίκες να βγάζουν ξαφνικά, καθώς γδύνονταν σπαραχτικές κραυγές, τραβούσαν τα μαλλιά τους, συμπεριφέρονταν σαν παραφρονημένες. Τότε τις τραβούσαν γρήγορα, τις πήγαιναν πίσω από το κτίσμα και τις σκότωναν με έναν πυροβολισμό στον αυχένα, από πιστόλι μικρού διαμετρήματος. Συνέβαινε επίσης γυναίκες, βλέποντας τα μέλη της ειδικής ομάδας να βγαίνουν από το θάλαμο και αντιλαμβανόμενες τι πρόκειται να επακολουθήσει, να ξεφωνίζουν κάθε λογής κατάρα για μας. Είδα μια γυναίκα τη στιγμή που έκλειναν οι πόρτες του θαλάμου να προσπαθεί να σπρώξει τα παιδιά της έξω και να φωνάζει κλαίγοντας: «Αφήστε τουλάχιστον τα παιδάκια μου να ζήσουν!».
Περνούσα ώρες ολόκληρες μέσα στην εμετική οσμή που έβγαινε κατά την ανασκαφή μαζικών τάφων και την καύση των ξεθαμμένων πτωμάτων. Παρακολουθούσα από το παραθυράκι των θαλάμων αερίων τον ίδιο τον θάνατο.
Αποσπάσματα από το βιβλίο Αυτοβιογραφία (Ρούντολφ Ες)
Η ζωή και η δράση του στο Νταχάου (Εκδόσεις Νεφέλη)
Ο Ρούντολφ Ες (Rundolf Hoess, 1901-1947) δεν πρέπει να συγχέεται με τον Ρούντολφ Ες (Rundolf Hess, 1894-1987), στενό συνεργάτη του Χίτλερ και επιτελικό του Γ΄ Ράιχ έως το 1941.
Ο Ρούντολφ Ες ήταν στην αγκαλιά του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος ήδη από το 1922.
Ήταν μόλις 22 ετών τότε και ενώ ο πατέρας του ήθελε να γίνει ιερέας, αυτός είχε εγκαταλείψει το σχολείο στα 15 του για να πάει να πολεμήσει ως εθελοντής με τον γερμανικό στρατό στην Τουρκία. Εκεί ήταν και η πρώτη του επαφή με ακροδεξιές οργανώσεις που λειτουργούσαν παραστρατιωτικά. Από τις πρώτες του δράσεις μετά την ένταξή του στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα ήταν η δολοφονία του κομμουνιστή Βάλτερ Κάντοβ το 1923 για την οποία καταδικάστηκε σε 10 χρόνια φυλάκιση, αλλά τελικά απελευθερώθηκε το '28 χάρη στην γενική αμνηστία που δόθηκε. Ασχολήθηκε περιστασιακά με την γεωργία στα εδάφη της Πρωσσίας ενώ πολιτικά συνέχισε να δραστηριοποιείται σε διάφορους ακροδεξιούς συνδυασμούς όπου ήρθε σε επαφή με τον Χάινριχ Χίλμερ. Ο τελευταίος βρήκε στο πρόσωπο του Ες το τέλειο εργαλείο, έναν εργατικό και δουλοπρεπή «αξιωματικό» για να βοηθήσει στην άνοδο των ναζιστών στην εξουσία και στην συνέχεια να εφαρμόσουν το μακάβριο έργο τους.
Στο Άουσβιτς αποδείχθηκε ότι δεν ήταν μόνο ένα καλό πιόνι στα χέρια του Χίμλερ, αλλά και ο άνθρωπος που τελειοποίησε την εκτελεστική μηχανή των ναζί. Το συγκεκριμένο στρατόπεδο επιλέχθηκε τόσο για την απομακρυσμένη θέση του όσο και για την εύκολη πρόσβαση μέσω τρένου. Αφού επισκέφτηκε το στρατόπεδο εξόντωσης στην Τρεμπλίνκα για να ενημερωθεί για τους τρόπους εξόντωσης των κρατουμένων φρόντισε να τελειοποιήσει την «μακάβρια βιομηχανία» χτίζοντας στο Άουσβιτς θαλάμους αερίων 10 φορές μεγαλύτερους από αυτούς στην Τρεμπλίνκα, με αποτέλεσμα σε κάθε φάση να θανατώνονται 2.000 άνθρωποι σε σχέση με τους 200 που ήταν η «παραγωγική δυναμικότητα» της Τρεμπλίνκα.
Στην ένορκη γραπτή κατάθεση του κατά τη δίκη της Νυρεμβέργης πρόσθεσε: «Μία ακόμα βελτίωση που κάναμε σε σχέση με την Τρεμπλίνκα ήταν ότι ενώ στην Τρεμπλίνκα τα θύματα σχεδόν πάντα ήξεραν ότι επρόκειτο να εκτελεστούν, στο Άουσβιτς καταφέρναμε να τους ξεγελάσουμε και νόμιζαν ότι πάνε για καθαρισμό (συνήθως από ψείρες). Βέβαια, συχνά συνειδητοποιούσαν τις πραγματικές μας προθέσεις και υπήρχαν ταραχές και δυσκολίες εξαιτίας αυτού.(...) Από τεχνική άποψη δεν ήταν και τόσο δύσκολο - δεν θα ήταν δύσκολο να εξολοθρεύσουμε ακόμα περισσότερους (...) Η θανάτωση έπαιρνε τον λιγότερο χρόνο, και μπορούσες να σκοτώσεις 2.000 κεφάλια σε μισή ώρα, αλλά ήταν το κάψιμο που έπαιρνε την περισσότερη ώρα. Η θανάτωση ήταν εύκολη και δεν χρειάζονταν καν φρουροί για να τους πάνε στους θαλάμους αερίων, καθώς νόμιζαν ότι πήγαιναν για ντους, όπου αντί για νερό τους ρίχναμε δηλητηριώδη αέρια. Η όλη ιστορία γινόταν πολύ γρήγορα».
Στην δίκη της Νυρεμβέργης ο Ες υπερασπίστηκε τον εαυτό του αναφέροντας ότι εκτελούσε διαταγές. Ήταν απαθής κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ακροαματικής διαδικασίας ενώ όταν κατηγορήθηκε ότι θανάτωσε τριάμισι εκατομμύρια ανθρώπους η απάντηση του ήταν: «Όχι, ήταν μόνο δυόμισι εκατομμύρια. Οι υπόλοιποι πέθαναν από αρρώστιες και ασιτία».
Στις 2 Απριλίου του 1947, όταν και θα ανακοινώνονταν οι αποφάσεις του δικαστηρίου ο Ες δεν είχε αυταπάτες για το ποια θα ήταν η ποινή του. Καταδικάστηκε σε θάνατο δι’απαγχονισμού.
Η αρχική ημερομηνία για την εκτέλεση, η 14 Απριλίου, αναβλήθηκε καθώς κρίθηκαν ότι τα μέτρα ασφαλείας δεν ήταν επαρκή, καθώς είχε συγκεντρωθεί εξαγριωμένο πλήθος από τους επιζώντες και τους συγγενείς των θυμάτων που ήθελαν να λιντσάρουν τον πρώην αξιωματούχο.
H ποινή εκτελέστηκε στις 16 Απριλίου του ίδιου χρόνου, σε έναν τόπο καθόλου άγνωστο για τον Ες. Δίπλα στο κρεματόριο του πρώην στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Άουσβιτς. Η αγχόνη – η οποία βρίσκεται ακόμη εκεί στις ημέρες μας – κατασκευάστηκε ειδικά για τον σκοπό αυτό στην θέση που βρισκόταν το στρατόπεδο της Γκεστάπο. Πλέον οι ρόλοι είχαν αντιστραφεί. Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου με το που ξημέρωσε ανήγειραν την αγχόνη με την καταπακτή. Δεν αποκλείεται οι ίδιοι να ήταν και οι δήμιοι.
Ο Ες έφτασε στις 8 το πρωί και μεταφέρθηκε στο κτίριο που κάποτε στεγάζονταν τα γραφεία του. Ζήτησε να πιει μια κούπα καφέ. Όταν την ήπιε τον μετέφεραν σε ένα κελί στο «καταφύγιο» στην φυλακή του μπλοκ Νο. 11 γνωστότερο ως «μπλοκ του θανάτου».
Οδηγήθηκε στο σημείο της εκτέλεσης στις 10.00 π.μ. Παρέμενε ατάραχος. Ο θάνατος του Ες θα πιστοποιηθεί στις 10:21 από τον γιατρό που έχει κληθεί για αυτόν ακριβώς το σκοπό
Οι φωτογραφίες από την εκτέλεση τραβήχτηκαν από τον φωτογράφο Στάνισλαβ Νταμπρογέσκι και παρέμειναν ασφαλισμένες όσο παρέμεινε το κομμουνιστικό καθεστώς στην Πολωνία. Τα αρνητικά φυλάσσονταν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης της χώρας, αλλά εξαφανίστηκαν κάποια στιγμή. Σήμερα υπάρχουν μόνο έντεκα ανατυπώσεις.
