to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Πράσινοι πρίγκιπες και κόκκινοι δράκοι

Παρά τον έκδηλο διδακτισμό και την παράλειψη κρίσιμων πληροφοριών σχετικά με τις δραστηριότητες του Πράσινου Πρίγκιπα, το ντοκιμαντέρ είναι γοητευτικό, καθώς θέτει το δύσκολο ερώτημα: Τι είναι αυτό που μετατρέπει κάποιον σε πράκτορα του εχθρού;


Σκεφτείτε να αγκαλιάζετε τον πατέρα σας πριν κοιμηθεί, ενώ γνωρίζετε ότι σε μερικές ώρες στρατιώτες θα έρθουν στο σπίτι, θα τον συλλάβουν και θα τον οδηγήσουν στη φυλακή. Άβολη σκέψη. Σκεφτείτε να αγκαλιάζετε τον πατέρα σας πριν κοιμηθεί, ενώ γνωρίζετε ότι σε μερικές ώρες στρατιώτες θα έρθουν στο σπίτι, θα τον συλλάβουν και θα τον οδηγήσουν στη φυλακή, βασισμένοι σε πληροφορίες που συστηματικά και ενσυνείδητα παρείχατε εσείς. Αδιανόητη σκέψη.

Το ντοκιμαντέρ Green Prince αφηγείται μια, εκ πρώτης όψεως, αδιανόητη ιστορία: ο Μοσάμπ Χασάν Γιουσέφ, γιος και συνεργάτης του ηγετικού στελέχους της Χαμάς Σεΐχ Χασάν Γιουσέφ υπήρξε (με το κωδικό όνομα «Πράσινος Πρίγκιπας») από το 1997 έως το 2007 ο πολυτιμότερος πληροφοριοδότης της Σιν Μπετ, της ισραηλινής υπηρεσίας πληροφοριών. «Ήταν σαν η Χαμάς να έκανε πράκτορά της τον γιο του πρωθυπουργού του Ισραήλ», τονίζει ο Γκόνεν Μπεν Γιτζάκ, ο υπεύθυνος της Σιν Μπετ για τον «Πράσινο Πρίγκιπα», τον άνθρωπό της στον στενό πυρήνα της Χαμάς στα χρόνια της δεύτερης παλαιστινιακής Ιντιφάντα. Η σχέση του Μοσάμπ Χασάν Γιουσέφ και του Γκόνεν Μπεν Γιτζάκ, η σχέση του πληροφοριοδότη και του «χειριστή», είναι το κεντρικό θέμα του ντοκιμαντέρ: πώς από την ανάκριση του έφηβου Παλαιστίνιου, που είχε συλληφθεί για κατοχή όπλων, φτάνουμε στη στρατολόγησή του και πώς η δύσκολη συνεργασία τους μετεξελίσσεται σε σχέση εμπιστοσύνης και, τελικά, σε φιλία, κατά παραβίαση όλων των συνωμοτικών κανόνων. Η αφηγηματική αυτή πορεία διαπλέκεται με γνώριμες εικόνες από την πολιορκία της Ραμάλα, τις κηδείες των δολοφονημένων Παλαιστινίων, την εισβολή των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων, τις επιθέσεις αυτοκτονίας, τις παρελάσεις των αντιμαχόμενων πολιτικών και θρησκευτικών οργανώσεων στη Δυτική Όχθη. Σε πολλά πλάνα δεσπόζει ο Σεΐχ Χασάν Γιουσέφ: είναι ο οργισμένος ρήτορας και το δημόσιο πρόσωπο της Χαμάς. Πίσω του, ανάμεσα στους σωματοφύλακες και το συγκεντρωμένο πλήθος, διακρίνεται ο γιος του, ο άνθρωπος που για δέκα χρόνια διέπραττε μια διπλή προδοσία: ενάντια στην οικογένειά του και ενάντια στον λαό του.

Παρά τον έκδηλο διδακτισμό και την παράλειψη κρίσιμων πληροφοριών σχετικά με τις δραστηριότητες του Πράσινου Πρίγκιπα, το ντοκιμαντέρ είναι γοητευτικό, καθώς θέτει το δύσκολο ερώτημα: Τι είναι αυτό που μετατρέπει κάποιον σε πράκτορα του εχθρού; Δεν πρόκειται εδώ για μια ιστορία διείσδυσης ενός έτοιμου πράκτορα στις τάξεις μιας οργάνωσης ή, αντιστρόφως, για μια ιστορία παραίτησης από τον κοινό σκοπό και ιδιώτευσης. Η ιστορία του Πράσινου Πρίγκιπα περιγράφει την ενεργητική προσχώρηση στο αντίπαλο στρατόπεδο, αυτή την αποφασιστική πράξη που οριοθετεί μεν την ολοκληρωτική ρήξη με το παρελθόν ενός ανθρώπου, αλλά ταυτόχρονα τον υποχρεώνει να παραμείνει –μέχρι την αποκάλυψή του– εντός αυτού του ίδιου παρελθόντος.

Ο σκηνοθέτης Νάνταβ Σίρμαν επιτυχημένα αφήνει την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα να αιωρείται ανάμεσα στα παιδικά τραύματα και στη στη σταδιακή απογοήτευση που νιώθει ο Μοσάμπ Χασάν Γιουσέφ από τις πρακτικές της Χαμάς. Το κλειδί όμως δεν βρίσκεται εκεί, αλλά στη φράση του Γκόνεν Μπεν Γιτζάκ: «Ψάχνουμε να βρούμε το αδύνατο σημείο του υποψηφίου. Αν αυτό βρεθεί, τότε τα υπόλοιπα είναι εύκολα». Ούτε φριχτά βασανιστήρια –άλλωστε, αυτά συχνά έχουν αντίστροφα αποτελέσματα–, ούτε φανταστικές τεχνικές πλύσης εγκεφάλου. Παρότι στο ντοκιμαντέρ το αδύνατο σημείο του Πράσινου Πρίγκιπα μένει απροσδιόριστο, ο θεατής είναι υποχρεωμένος να σκεφτεί το δικό του αδύνατο σημείο: εκείνο που ο καθένας και η καθεμία από εμάς, μάλιστα, συχνά γνωρίζει και νομίζει ότι ελέγχει.

Το ερώτημα του πράκτορα στοιχειώνει την ιστορική διαδρομή των επαναστατικών και αντιστασιακών κινημάτων που συχνά αναζήτησαν, σχεδόν μεταφυσικά, σε αυτό τον ακαθόριστο ή ονοματισμένο παράγοντα το αίτιο της συντριβής τους. Η ιστορία του ΜοσάμπΧασάν Γιουσέφ καταδεικνύει τα σαφή όρια αυτής της σχολικού τύπου ανάγνωσης της ιστορικής εξέλιξης και υπενθυμίζει ότι δεν περιστοιχιζόμαστε από ήρωες και δαίμονες, αλλά ανθρώπους με μύριες αντιφάσεις, οι οποίες είναι ικανές να παράγουν τα πιο απρόβλεπτα, συναρπαστικά και απογοητευτικά, αποτελέσματα. Ταυτόχρονα, όμως, το ιδιόμορφο αυτό ντοκιμαντέρ υπενθυμίζει και τα όρια της νιρβανικής αφέλειας που αποδίδει a priori συνωμοσιολογικές διαστάσεις σε κάθε συζήτηση γύρω από τη δράση των μυστικών υπηρεσιών. Οι μηχανισμοί του κράτους –και στην ελληνική περίπτωση και του παρακράτους– καταγράφουν, αποδελτιώνουν και αναζητούν το «αδύνατο σημείο» για να το μετατρέψουν σε στρατηγικό τους πλεονέκτημα.

 

Ο Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Stanley J. Seeger ’52, Πανεπιστήμιο Πρίνστον.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)