- Τι θα θέλατε;

- Τίποτα, απολύτως τίποτα. Της μικρής, της αρέσει να μπαίνει στα καταστήματα.

- Ω! Μια μελλοντική πελάτισσα! Έλα, έλα μικρούλα! Τι χαριτωμένη!

Η μικρή Ισαβέλλα (22 μηνών) περιφέρεται στο μαγαζί, με τα χεράκια της ανακατεύει τα ρούχα στις κρεμάστρες. Η ιδιοκτήτρια του καταστήματος την παρακολουθεί μέσα στην τρελή χαρά.

Με τα πολλά, προς μεγάλη λύπη της ιδιοκτήτριας, σχεδόν με το ζόρι τη βγάζω από το κατάστημα για να συνεχίσουμε τη βόλτα μας στον εμπορικό δρόμο της συνοικίας. Φυσικά, η Ισαβέλλα δεν παραλείπει να μπει σε κάθε κατάστημα της διαδρομής. Έχει και πολλά τυχερά αυτή της η συνήθεια. Στα αρτοπωλεία και τα τυροπιτάδικα οι καταστηματάρχες τη φιλοδωρούν με κάποιο μπισκότο ή κουλουράκι.

- Τι σας οφείλω;

- Ελάτε τώρα! Τίποτα, όλα για τη μικρή! Τζάμπα!

Σε ένα φαρμακείο της διαδρομής, που η μικρή Ισαβέλλα δεν παραλείπει ποτέ να επισκέπτεται, της έχουν χαρίσει πέντε-έξη μολύβια που στην κορυφή τους υπάρχει στερεωμένο, από μια λεπτή σούστα, κάποιο μικρό μπιχλιμπίδι. Τρελαίνεται η μικρή με αυτήν τη συλλογή της.

Όλα καλά;

Όχι, υπάρχει πρόβλημα! Το παιδί αποκτά μια στρεβλή εικόνα του κόσμου που ζει και θα προσγειωθεί ανώμαλα στο κοντινό μέλλον.

Η κοινωνία που ζούμε (είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε!) επαίρεται ότι είναι μια «παιδοκεντρική κοινωνία». Πράγματι, ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας η διάρκεια της παιδικής ηλικίας δεν ήταν τόσο μεγάλη. Τα παιδιά στις προ-καπιταλιστικές κοινωνίες μπαίνανε στην παραγωγική διαδικασία από νωρίς και με βίαιο τρόπο. Αυτό συνεχίστηκε και στην αυγή του σύγχρονου καπιταλισμού. Στις πρώτες δεκαετίες της βιομηχανικής επανάστασης, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, η παιδική εργασία ήταν ο κανόνας στα εργοστάσια. Αυτό άλλαζε ολοένα και περισσότερο από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας χάρις στις τεχνολογικές βελτιώσεις, η ανάγκη για ένα διαρκώς και πιο εκπαιδευμένο και εγγράμματο εργατικό δυναμικό, απαιτούσε επιμήκυνση της παιδικής ηλικίας. Διεύρυνση του εκπαιδευτικού χρόνου, αναβολή της εισόδου στην παραγωγική διαδικασία. Με αυτά ήρθε και η ιδεολογική εξιδανίκευση της παιδικής ηλικίας, το παιδί έγινε το κέντρο της οικογενειακής ζωής, η γενικότερη αντιμετώπισή του κάτι σαν την ιερή αγελάδα.

Υπάρχει, (πάντα υπάρχει!) η άλλη πλευρά του νομίσματος. Προχτές ήμουν στην παιδική χαρά, έβαλα την κόρη μου στην κούνια-μπέλα, δίπλα υπήρχε ένα άλλο κοριτσάκι 4-5 χρονών. Η μητέρα του ήταν πολύ εκνευρισμένη. Είχε ένα καροτσάκι με ένα ακόμα μωρό, λίγων μηνών.

- Θα μάθεις τρόπους! Δεν θα γίνεται ότι θέλεις εσύ! Σου είπα τέλος, πάμε σπίτι!

- Όχι θέλω κούνια!

- Σκασμός! Δεν θα γίνεται το δικό σου πάντα!

Με τα πολλά, την πήρε και έφυγαν, μουτρωμένο το κοριτσάκι, με ύφος δεσμοφύλακα η μητέρα. Ωστόσο, δεν παρέλειψε να με χαιρετήσει και να πει ένα ζεστό «γεια σου!» στην Ισαβέλλα κουνώντας το χέρι της. Την καταλαβαίνω απολύτως. Δυο παιδιά, πιθανότατα οκτάωρη δουλειά, κούραση, νεύρα.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτά για τα παιδιά. Ακολουθεί η πειθαρχία του σχολείου, μετά τα αγγλικά, τα φροντιστήρια, το άγχος και η αβεβαιότητα του μέλλοντος. Ο φόβος του τερματοφύλακα πριν από τα πέναλτι. Από μικρά μαθαίνουν τον πειθαναγκασμό της ιεραρχίας, την εξουσιαστική επιβολή του καθήκοντος.

Για την Ισαβέλλα, όλα αυτά είναι ακόμα μακριά και κοντά ταυτόχρονα. Να σας δώσω άλλη μια εικόνα του βίου της. Είμασταν στο Mall στο Μαρούσι που είναι μια τεράστια παιδική χαρά για την Ισαβέλλα. Κάποια στιγμή, σκαρφαλώνει στην καρέκλα ενός τραπεζιού καφετέριας όπου κάθονται δυο κυρίες. Στρογγυλοκάθεται στην καρέκλα, βάζει τους μικρούς της αγκώνες πάνω στο τραπέζι και κοιτά στα μάτια θριαμβευτικά τις δυο κυρίες. Οι δυο κυρίες κυριολεκτικά λιώνουν:

- Αχ, μας έδωσε σημασία! Της αρέσουμε!

Ας τολμήσει να το κάνει αυτό στα 7, 8, 10 χρόνια της. Θα την περάσουν για τρελή, το λιγότερο κακομαθημένη. Τώρα απλά περνάει την περίοδο χάριτος στη ζωή ενός ανθρώπου. Μπροστά της βρίσκονται οι απαγορεύσεις, τα πρέπει, τα «θέλω, αλλά δεν γίνεται», τα άγχη, οι νευρώσεις, οι διαψεύσεις, οι τύψεις.

Αλλά…

…έλα μωρέ τώρα! Όλοι μας τα περάσαμε, δεν πάθαμε και τίποτα. Ή μήπως πάθαμε;