Με τον πόλεμο πάλι παρόντα στην Ευρώπη τέθηκε στο «εσωτερικό μέτωπο» το ερώτημα «πού ανήκουμε ως Ελληνες ή πού ανήκει η Ελλάδα». Σημειώνεται ότι το ανήκω είναι ρήμα που δηλώνει, σύμφωνα με τα λεξικά, «ότι είμαι κτήμα κάποιου» και όχι φίλος, σύμμαχος, εταίρος ή σύντροφος. Ας ξεκινήσουμε όμως από το ΕΑΜ, από τα σπλάχνα του οποίου ξεπήδησε η ένοπλη αντιφασιστική αιχμή του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ. «Με την πολιτική και οργανική συγκρότηση του ΕΑΜ γιγαντώθηκε το αντιφασιστικό κίνημα αντίστασης και βρήκαν την έκφρασή τους οι λαϊκές δυνάμεις, που αναγκαστικά πήραν το προβάδισμα και επωμίστηκαν το βάρος για την απελευθέρωση της χώρας μας από τους ξένους καταχτητές.
Η ιδρυτική διακήρυξη του ΕΑΜ με τη συγκλονιστική γνησιότητά της συμπεριέλαβε τους λαϊκούς πόθους και αποτέλεσε αγωνιστικό προσκλητήριο. Η βαθιά απήχηση και άμεση ανταπόκρισή της στο λαό ξεπέρασε κάθε όριο προσδοκίας. Για πρώτη φορά μέχρι τότε σε εθνική κλίμακα ρίζωσε και αναπτύχτηκε τόσο μια οργάνωση με πολιτική και πατριωτική αυθεντικότητα. [...] Με την καταλυτική παρέμβαση του ΕΑΜ η επιφανειακή γραμμή διαχωρισμού και ανταγωνισμού του λαού στην πλαστή βάση του βενιζελισμού και αντιβενιζελισμού εξαλείφτηκε οριστικά και παραχώρησε τη θέση της στη βάση τής τότε υπάρχουσας εθνικής, πολιτικής και κοινωνικής αντίθεσης» (Ανδρέας Παπανδρέου). Μια διακήρυξη και μια ένοπλη απελευθερωτική κατάσταση με τα συγκεκριμένα εθνικά, πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά ήταν επόμενο να υιοθετήσει την προτροπή «ότι η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες».
Η ιστορική συνέχεια με το ίδιο πολιτικό πρόσωπο, δηλαδή τον Ανδρέα Παπανδρέου ως πρωθυπουργό και πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ, είναι άκρως ενδιαφέρουσα.
«Γιατί, όταν εμείς διακηρύσσουμε ότι "ανήκουμε στη Δύση" και μάλιστα χωρίς περιορισμούς και έχει γίνει αυτό πια ένα πένθιμο ρεφραίν για την τύχη του τόπου, όπου μας συμβαίνουν αλλόκοτα πράγματα κάθε μέρα, στην Κύπρο, στο Αιγαίο, και πάντοτε εμείς επιμένουμε πως ανήκουμε στη Δύση, ότι αυτή είναι η οικογένειά μας, ό,τι και αν μας κάνει, δεν θέτουμε όρους. Οι μόνοι που ξέρουμε πως θέτουν όρους είναι οι Τούρκοι» (Ανδρέας Παπανδρέου).
«Οταν ακούω επίμονα "ανήκουμε στη Δύση", οφείλω να ομολογήσω, πάντοτε αντιδρώ, όχι γιατί δεν είμαστε κομμάτι της Ευρώπης, όχι γιατί δεν πρέπει να έχουμε φυσιολογικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές σχέσεις με τη Δυτική Ευρώπη, αλλά γιατί εκείνο, που πρέπει να ξεκινάμε και να λέμε πάντοτε, είναι, ότι ανήκουμε στην Ελλάδα. Είναι η πρώτη βασική κουβέντα ότι η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες. Οταν ξεκινήσουμε με αυτή την αρχή, τότε και μόνο θα βρούμε το δρόμο μας. Κάτι που έχει εννοήσει τόσο καλά η αντίπαλος Τουρκία. Μα επιτέλους, ας πάρουμε μερικά μαθήματα διπλωματίας και εξωτερικής πολιτικής» (Ανδρέας Παπανδρέου).
Επρεπε να περάσουν δεκαετίες, με δεδομένη τώρα την ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε., για να τεθεί και πάλι το ερώτημα, κάτω από δυσχερείς και πάλι συγκυρίες, με τον θόρυβο του πολέμου να τρομάζει τριγύρω, και να απαντηθεί με τον ίδιο τρόπο «η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες» και πάλι από έναν τέως πρωθυπουργό και πάλι από έναν ηγέτη, μιας μεγάλης και πάλι προοδευτικής, δημοκρατικής παράταξης της Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.), τον Αλέξη Τσίπρα. Ηταν η εκφώνηση του τέλους μιας μνημειώδους κοινοβουλευτικής ομιλίας. Η μοιροκρατία, ή το πεπρωμένο, ως φιλοσοφική θεωρία της εξελικτικής πορείας και της συνέχειας της Ιστορίας. Για το σήμερα.
Για το τέλος κάποιες σκέψεις πάνω στην εξωτερική πολιτική. Σταθερά μέλη του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Ομως το ΝΑΤΟ ελέγχεται ουσιαστικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες και η Ε.Ε. από τη Γερμανία. Καταστάσεις που παραβιάζουν τους καταστατικούς όρους και τις συνθήκες. Η εξωτερική πολιτική πρέπει να αναφέρεται στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντων, επoμένως να προσδιορίζει τον βαθμό της εθνικής ανεξαρτησίας.
Επηρεάζει όμως αποφασιστικά και τις εσωτερικές συνθήκες της δημοκρατίας, της λαϊκής κυριαρχίας και τις δυνατότητες ανάπτυξης και ευημερίας των Ελλήνων. Σήμερα στην Ελλάδα δεν ξέρουμε ποιος παίρνει τις αποφάσεις και με ποια κριτήρια σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Η εξωτερική πολιτική της χώρας πρέπει να στηρίζεται στις αρχές της ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών και της ανάπτυξης σχέσεων φιλίας και συνεργασίας με όλες τις χώρες. Η Ελλάδα ως χώρα είναι ταυτόχρονα στην Ευρώπη, δυτική και ανατολική, στα Βαλκάνια και στη Μεσόγειο. Και πρέπει να κάνει την παρουσία της αισθητή και στους τρεις αυτούς χώρους. Θέλω να πιστεύω ότι δεν θα «πληρώσουμε ακριβά» το εμμονικό «η Ελλάδα ανήκει στη Δύση».
*Ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
