Το ηφαίστειο της Σαντορίνης εξερράγη τον 16ο αιώνα π.Χ., δείχνει νέα διεθνής  έρευνα, η οποία καταρρίπτει προηγούμενες εκτιμήσεις με βάση τη δενδροχρονολόγηση, σύμφωνα με τις οποίες η έκρηξη είχε συμβεί έναν αιώνα νωρίτερα.

Διχασμένοι οι επιστήμονες

Η ακριβής χρονολόγηση της διάσημης έκρηξης στο προϊστορικό Αιγαίο έχει διχάσει τους επιστήμονες εδώ και χρόνια. Η μεγάλη φυσική καταστροφή -με τις σημαντικές ιστορικές επιπτώσεις της- εκτιμάται ότι συνέβη πριν από 3.500 έως 3.600 χρόνια.

Η παραδοσιακή άποψη, η οποία επιβεβαιώνεται από τη νέα μελέτη, είναι ότι το ηφαίστειο εξερράγη κάποια στιγμή στη διάρκεια του 16ου αιώνα π.Χ. Νεότερες εκτιμήσεις μετά τη δεκαετία του '80 πρότειναν ότι η έκρηξη έλαβε χώρα τον 17ο αιώνα π.Χ. Τα τελευταία στοιχεία για αυτή την άποψη προήλθαν από δανική μελέτη, η οποία χρησιμοποίησε τη μέθοδο της χρονολόγησης του άνθρακα-14 σε ξύλα από ελιές την εποχή της έκρηξης.

Όμως νέα μελέτη αντιτείνει ότι η ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα-14 μεμονωμένων κομματιών ελιάς, σκεπασμένων από ηφαιστειακές στάχτες, είναι πολύ αναξιόπιστη μέθοδος. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Πάολο Κερουμπίνι του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Ερευνών Δασών και Χιονιού, μελέτησαν πολλούς γέρικους κορμούς ελαιόδενδρων από την Ελλάδα και την υπόλοιπη νότια Ευρώπη.

«Η ανάλυση δειγμάτων ξύλου έχει νόημα μόνο αν μπορεί να αποδειχτεί ότι τα εν λόγω δέντρα ήσαν ακόμα ζωντανά τη στιγμή της έκρηξης. Όμως στην περίπτωση των γέρικων ελαιόδενδρων στην περιοχή της Μεσογείου, δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο νεκρά κλαδιά να μένουν πεσμένα για αρκετές δεκαετίες», δήλωσε ο Κερουμπίνι. 

Οι ελιές δεν λένε αλήθεια

Όπως είπε, για μια πραγματικά σωστή χρονολόγηση με άνθρακα-14, θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί μια διεθνής καμπύλη αναφοράς, η οποία, στην προκειμένη περίπτωση της Σαντορίνης, πρέπει να βασίζεται σε μετρήσεις δενδροχρονολόγησης (δακτυλίων στο εσωτερικό των κορμών) από δένδρα ηλικίας μεγαλύτερης των 4.000 ετών.

Ο Κερουμπίνι ανέλυσε δείγματα ξύλου από πολλές ελιές της νοτίου Ευρώπης και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ελαιόδενδρα συχνά παράγουν πολλούς ψευδο-δακτύλιους στο εσωτερικό τους, πράγμα που μπερδεύει την πραγματική ηλικία τους, γεγονός που δείχνει τα περιορισμένα όρια της δενδροχρονολόγησης. Αυτό, όπως είπε, συμβαίνει ιδιαίτερα σε θερμά μέρη όπως η Σαντορίνη με τις συχνές ξηρές περιόδους τα καλοκαίρια και τους χειμώνες σαν άνοιξη, που έχουν ως αποτέλεσμα να παράγουν μπερδεμένους δακτύλιους μέσα στους κορμούς και έτσι να προκαλούν σύγχυση ακόμα και στους ειδικούς. Ενδεικτικά, ανέφερε, ότι ένα κομμάτι ξύλου ελιάς που χρονολογείται πως έχει ηλικία 72 ετών, στην πραγματικότητα μπορεί να είναι μόνο 30.

Τυφλό τεστ σε ελαιόδενδρα της Σαντορίνης

Ο Κερουμπίνι πήρε δείγματα από ελαιόδενδρα που βρίσκονται σήμερα στη Σαντορίνη και έκανε ένα «τυφλό τεστ», δίνοντάς τα ίδια ακριβώς σε δέκα ειδικούς σε πέντε εργαστήρια δενδροχρονολόγησης σε διάφορες χώρες. Η συγκριτική ανάλυση ανέδειξε το πρόβλημα: οι μετρήσεις των δακτυλίων διέφεραν πάνω από 44% μεταξύ των εργαστηρίων.

Με αυτό το δεδομένο, η νέα μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι ρεαλιστικό να θεωρείται ακριβής μια χρονολόγηση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης, η οποία βασίζεται μόνο σε ένα κομμάτι ελιάς από την εποχή εκείνη. 

Πρέπει επομένως να δεχθούμε την εκτίμηση ότι η εντυπωσιακή καλδέρα του νησιού δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα π.Χ.