Πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Αντιρατσιστικό Κίνημα (EGAM), μια οργάνωση με μέλη από σαράντα χώρες και έδρα το Παρίσι, δημοσίευσε έκκληση κατά του ρατσισμού και του νεοναζισμού στην Ελλάδα, την οποία υπογράφουν προσωπικότητες διεθνούς ακτινοβολίας διανοούμενοι, καθηγητές, επικεφαλής αντιρατσιστικών οργανώσεων και κοινοτήτων μεταναστών, αλλά και μέλη της κοινωνίας των πολιτών από την Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη. Καλούν σε κοινή ευρωπαϊκή δράση εναντίον εκείνων που απροκάλυπτα και με πρωτοφανή χυδαιότητα έχουν επαναφέρει τη ρατσιστική βία στο προσκήνιο και εναντίον εκείνων που τους ανέχονται, επιτρέποντας να ξαναφυτρώσει ο καρκίνος του φασισμού σε ευρωπαϊκό έδαφος. Διότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν παραβιάζονται μόνο με πράξεις, αλλά και με παραλείψεις, δηλαδή όταν ένα κράτος ανέχεται συστηματικά την παραβίασή τους από τρίτα μέρη και δεν παρεμβαίνει για την προστασία των θυμάτων.
Η πρωτοβουλία του EGAM μας θυμίζει ότι ολόκληρο το οικοδόμημα της Ευρώπης μετά την κόλαση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου βασίστηκε, σε μεγάλο βαθμό, στην κοινή παραδοχή ότι η ήπειρός μας έπρεπε να απαλλαγεί άπαξ διά παντός από τα φαντάσματα του ρατσισμού που είχαν οδηγήσει στις ναζιστικές θηριωδίες. Το Ευρωπαϊκό Δίκαιο παρέχει μια πανοπλία θεσμικών και νομικών εργαλείων, τα οποία μπορούμε και οφείλουμε να αξιοποιήσουμε στο έπακρο. Και η Ελλάδα είναι μια χώρα πλήρως ενταγμένη σε αυτό το ευρωπαϊκό σύστημα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, συναφώς, έχει αναλάβει πολύ συγκεκριμένες νομικές υποχρεώσεις.
Είναι, επιτέλους, καιρός να αναλάβει η Ευρώπη τις ευθύνες της, γιατί οι ευρωπαϊκές πολιτικές που επιβάλλονται στην Ελλάδα, κυρίως σε ό,τι αφορά στη λιτότητα και στη μετανάστευση, δημιουργούν τις συνθήκες για την εξάπλωση του ρατσισμού, του φασισμού και του νεοναζισμού. Και μέχρι σήμερα, η Ευρώπη δεν το έχει πράξει, όντας υπερβολικά προσκολλημένη στο οικονομικό σκέλος της ελληνικής κρίσης.
Θεσμικά εργαλεία
Πώς μπορούμε να το διεκδικήσουμε αυτό και σε ποια ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα μπορούμε να απευθυνθούμε; Κατ’ αρχάς, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, όπου υπάρχει το Γραφείο του Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ένα ανεξάρτητο, μη δικαιοδοτικό όργανο (σε αντιδιαστολή με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) με αποστολή την παρακολούθηση της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες - μέλη του Συμβουλίου και την προαγωγή της όσο το δυνατόν καλύτερης προστασίας τους. Επίσης, στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, δραστηριοποιείται η Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης, η οποία προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου, ενεργώντας ως άτυπος νομικός σύμβουλος της Συνέλευσης. Υπάρχει, τέλος, η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά των Βασανιστηρίων, όπως επίσης, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά του Ρατσισμού (ECRI), η οποία παρακολουθεί προβλήματα ρατσισμού, ξενοφοβίας και διακρίσεων, συντάσσει σχετικές αναφορές και εκδίδει συστάσεις προς τα κράτη - μέλη του Συμβουλίου.
Εξάλλου, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει η Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα με έδρα τη Βιέννη, ενώ σημαντική, από πολιτικής άποψης, είναι και η δυνατότητα που παρέχεται στους πολίτες της Ένωσης να αναφέρονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απευθύνοντας στον πλέον δημοκρατικά νομιμοποιημένο θεσμό της Ένωσης αίτημα για ανάληψη δράσης και επί ζητημάτων δημοσίου συμφέροντος, όπως είναι, προφανώς, η αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.
Οι παραπάνω είναι μόνο μερικές από τις νομικές και θεσμικές οδούς που μπορεί να ακολουθήσει το αντιρατσιστικό κίνημα στον αγώνα του για την υπεράσπιση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της στοιχειώδους ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που τόσο βάναυσα κακοποιείται από την έξαρση του ρατσισμού στην Ελλάδα της κρίσης. Υπάρχουν και άλλες. Μια οργανωμένη και νομικά άρτια εκστρατεία μπορεί να τις εντοπίσει και να τις ενσωματώσει σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την ανάδειξη του προβλήματος στις πραγματικές του διαστάσεις και για τη διεκδίκηση μιας πιο δυναμικής απάντησης από την Ευρώπη.
Σήμερα, η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η καταπολέμηση του ρατσισμού σε όλες τις μορφές του δεν είναι μόνο υπόθεση υπεράσπισης της δημοκρατικής νομιμότητας στη χώρα μας. Είναι, επίσης, ή τουλάχιστον οφείλει να είναι, κεντρικό σημείο της προσπάθειας να επανιδρυθεί η Ενωμένη Ευρώπη πάνω στις Ιδέες του ανθρωπισμού, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης.
* Ο Γιάννης Γούναρης είναι δικηγόρος με σπουδές στο διεθνές δίκαιο και μέλος της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων του ΣΥΡΙΖΑ
