Αξιόπιστο δείγμα για το επίπεδο του πολιτισμού σε μια χώρα είναι εκείνο που καταγράφει υψηλή ποιότητα και ποσότητα του πολιτισμού που αναπτύσσεται στην περιφέρεια της χώρας, μακριά από τις μεγάλες πόλεις. Κάτι τέτοιο απαιτεί δυνατούς πολιτιστικούς θεσμούς, που θα εμπνέουν τους αρμόδιους λειτουργούς δίνοντάς τους τα μέσα ώστε να επιτελέσουν ένα σημαντικό έργο προς όφελος των πολιτών της περιφέρειας.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπερηφανευόμαστε για τέτοιους θεσμούς. Από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, η ενασχόληση με τα πολιτιστικά είχε τη στάμπα μιας άχρηστης απασχόλησης και τη στάμπα του οκνηρού άχρηστου όσων καταγίνονται με τα περί την τέχνην.
Έτσι λοιπόν, το πολιτιστικό τοπίο στην ελληνική περιφέρεια, με εξαιρετικά πενιχρούς πόρους, ήταν στα χέρια ρομαντικών καλλιτεχνών που επέμεναν να πασχίζουν για τη δημιουργία οάσεων στη μέση της πολιτισμικής ερήμου της χώρας. Κάποιο ωδείο, αραιά και πού μια σχολή χορού και το Λύκειο Ελληνίδων με το σπουδαίο ομολογουμένως έργο του.
Από τη Μεταπολίτευση κι εδώ κάτι αρχίζει να κινείται. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση ενεργοποιείται και πολλές δημοτικές πολιτιστικές δομές δημιουργούνται. Δημοτικά ωδεία, δημοτικές σχολές χορού και εικαστικά εργαστήρια είναι ελπιδοφόρες αφίξεις στο άνυδρο τοπίο της επαρχίας. Κι ακόμα οι φιλαρμονικές, που έφεραν κοντά στη μουσική παιδιά που αδυνατούσαν να τη συναντήσουν στα ιδιωτικά ωδεία. Να σημειώσουμε και το Θεσσαλικό Θέατρο, το πρώτο επαγγελματικό θέατρο στην επαρχία. Βεβαίως, όλες αυτές οι πρωτοβουλίες ήταν αποσπασματικές και δεν εντάσσονταν σε ένα οργανωμένο σχέδιο που θα αφορούσε όλη τη χώρα.
Η πρώτη φορά που οργανώθηκε ένας θεσμός που κάλυπτε όλη την επικράτεια ήταν η δημιουργία του θεσμού των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων από την ηθοποιό και υπουργό Μελίνα Μερκούρη. Ενάμιση αιώνα μετά τη δημιουργία αντίστοιχων θεάτρων στην περιφέρεια των ευρωπαϊκών κρατών, επιτέλους οργανώνονται και στην ελληνική περιφέρεια θέατρα πλήρους λειτουργίας. Με θεατρική στέγη δηλαδή, μόνιμο τεχνικό και διοικητικό προσωπικό, με ρεπερτόριο και παράλληλες δραστηριότητες. Η αλήθεια είναι ότι η συντεχνία του θεάτρου είδε με δυσπιστία τα νέα αυτά θέατρα. Όσοι είχαν μια θέση στο θεατρικό στερέωμα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αρχικά αρνήθηκαν να στελεχώσουν τα ΔΗΠΕΘΕ. Και τα δεκαέξι αυτά θέατρα έπεσαν στα βαθιά νερά. Με απειρία, λάθη και αστοχίες στην αρχή (Ιονέσκο στην Άνω Ραχούλα), βρήκαν εντέλει τον βηματισμό τους. Ενθουσίασαν και άλλους μικρότερους καλλιτεχνικούς θεσμούς στην περιφέρειά τους. Τους ενέπνευσαν και σε πολλές περιπτώσεις συνέπραξαν μαζί τους. Ελπιδοφόρες και χρήσιμες ανταλλαγές γνώσεων και εμπειριών με ωδεία, πινακοθήκες, τοπικούς ανεξάρτητους καλλιτέχνες ζωντάνεψαν το πολιτισμικό πρόσωπο της χώρας και εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων.
Μετά τη Μελίνα, ο Θάνος Μικρούτσικος ως υπουργός Πολιτισμού καθιέρωσε και άλλον έναν σημαντικό θεσμό. Εγκατέστησε σε όλες τις πρωτεύουσες των περιφερειών ξεχωριστά αντικείμενα τέχνης. Εικαστικά στη Λάρισα, μεσογειακή μουσική στη Λαμία κ.ο.κ. Δυστυχώς, αυτό το εμπνευσμένο δημιούργημα του Θάνου δεν είχε συνέχεια και εξαφανίστηκε άδοξα.
Να σημειώσουμε εδώ και το εμβληματικό Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους στη Δράμα, το Φεστιβάλ Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους και άλλες ενδιαφέρουσες δράσεις, όπως το Φεστιβάλ Πολυφωνικού Τραγουδιού, που εξελισσόταν σε ένα ταξίδι από τα Βαλκάνια στη χώρα μας και εντέλει στην κάτω Ιταλία.
Σήμερα δυστυχώς όλοι αυτοί οι θεσμοί αγωνίζονται ώστε να υπάρξουν. Τα ΔΗΠΕΘΕ βρίσκονται σχεδόν εκτός λειτουργίας. Η αλήθεια είναι ότι ένας θεσμός σαράντα χρόνων χρειάζεται μια κάποια επανεκκίνηση, έχει ανάγκη μιας νέας πνοής, ένα νέο οργανόγραμμα, ένα νέο τοπίο δράσης.
Το πολιτισμικό τοπίο στην πατρίδα μας σήμερα είναι μπλοκαρισμένο. Χρειάζεται έναν νέο, μεγάλο θεσμό, που θα βάλει σε λειτουργία και συνέργεια μεταξύ τους όλες τις νησίδες πολιτισμού που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια. Έχουμε πια ένα νέο τοπίο, το οποίο δεν μπορούμε να αγνοούμε. Η συσσωρευμένη εμπειρία των προηγούμενων δεκαετιών πρέπει να αξιοποιηθεί. Οι καλλιτεχνικές σχολές, τα θεματικά και άλλα φεστιβάλ του καλοκαιριού που ψυχαγώγησαν τους πολίτες, το σπουδαίο έργο που επιτελούν τα μουσικά γυμνάσια και λύκεια σε όλη την επικράτεια και άλλες πολλές δράσεις με ένα εμπνευσμένο καλλιτεχνικό δημιουργικό προσωπικό πρέπει να μπουν σε ράγες που θα απογειώσουν τον πολιτισμό. Έργο της Πολιτείας είναι να συντονίσει όλον αυτόν τον πλούτο. Να τον εμπνεύσει και να εξασφαλίσει τη λειτουργία του με επάρκεια πόρων, με ελευθερία επιλογών και χωρίς μικροπολιτικές παρεμβάσεις.
Ο πολιτισμός δεν είναι κτήμα καμιάς κυβέρνησης, κανενός κόμματος. Είναι το οξυγόνο ενός λαού που έχει διαχρονικά σπουδαίες καταθέσεις σε έργα τέχνης, φιλοσοφία, δύναμη δημιουργίας.
Προφανώς δεν ελπίζουμε η παρούσα κυβέρνηση να ανταποκριθεί σε μια τέτοια ανάγκη του ελληνικού λαού. Ελπίζουμε όμως πως μια επόμενη προοδευτική κυβέρνηση θα κινηθεί προς μια κατεύθυνση δημιουργικής πολιτιστικής ανάτασης.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αν. τομεάρχης Πολιτισμού της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
