Ο δημόσιος λόγος του κ. Μακρόν πάγια διανθίζεται με όρους όπως «στρατηγική αυτονομία» και «ευρωπαϊκή κυριαρχία». Πριν από περίπου δυόμισι χρόνια, σε μια βαρυσήμαντη συνέντευξή του στον Economist, είχε προειδοποιήσει ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να βασίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες -οι οποίες, τότε, είχαν ακόμα τον κ. Τραμπ πρόεδρο- και ότι έπρεπε να «ξυπνήσει» και να αρχίσει να σκέπτεται στρατηγικά ως γεωπολιτική δύναμη, διότι διαφορετικά δεν θα ήλεγχε πλέον το ίδιο της το πεπρωμένο. «Αυτό που βιώνουμε είναι ο εγκεφαλικός θάνατος του ΝΑΤΟ» ήταν η φράση του Γάλλου προέδρου που είχε προκαλέσει τη μεγαλύτερη εντύπωση.
Ισως ο κ. Μακρόν θα ήθελε να επανεξετάσει την τελευταία αυτή διατύπωση, καθώς οι φήμες για τον εγκεφαλικό θάνατο του ΝΑΤΟ αποδείχθηκαν εξαιρετικά υπερβολικές. Η παράνομη επίθεση και εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι ένα ιστορικό ορόσημο που επισφραγίζει την ανατροπή της μεταψυχροπολεμικής τάξης πραγμάτων. Γίνεται επώδυνα αντιληπτό ότι το διεθνές δίκαιο και οι θεσμοί του -ήδη αποδυναμωμένοι από διαδοχικές «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» της Δύσης πριν από το τελευταίο πλήγμα που τους κατάφερε η ρωσική πολεμική μηχανή- δεν ήταν ποτέ περιττή πολυτέλεια, αλλά ακρογωνιαίος λίθος της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Μπορεί, πάντως, κανείς να πει με σχετική ασφάλεια ότι ο κ. Πούτιν έκανε στο ΝΑΤΟ το πολυτιμότερο δώρο: μακριά από το να πνέει τα λοίσθια, η Βορειοατλαντική Συμμαχία βιώνει μια ολική επαναφορά.
Αυτή που δείχνει επικίνδυνα σημάδια εγκεφαλικής παράλυσης είναι η Ε.Ε. Από την έναρξη της ουκρανικής κρίσης το 2013-2014, διέθετε σχεδόν μία δεκαετία για να διαμορφώσει, με δική της πρωτοβουλία και με τους δικούς της όρους, μια νέα αρχιτεκτονική ευρωπαϊκής ασφάλειας που θα συμπεριελάμβανε τη Ρωσία, την Ουκρανία, την Τουρκία και τις χώρες του Καυκάσου. Ολες τις περιοχές, δηλαδή, που βρίσκονται εντός ή γειτνιάζουν άμεσα με την Ευρώπη γεωγραφικά και που αποτελούν δυνητικές πηγές αστάθειας.
Ειδικά στο ουκρανικό ζήτημα, όφειλε να είχε παρέμβει με όλα τα διπλωματικά εργαλεία, ώστε να υπάρξει μια ειρηνική διευθέτηση που θα εγγυόταν την εδαφική ακεραιότητα και την αυτοδιάθεση αυτής της χώρας, την κυρίαρχη επιλογή της να στραφεί προς την Ευρώπη για την ευημερία του λαού της, διασκεδάζοντας, συγχρόνως, τον υπαρξιακό φόβο της Ρωσίας από τη συνεχή προς Ανατολάς επέκταση του ΝΑΤΟ και την περικύκλωσή της, όπως η ίδια την αντιλαμβανόταν. Ετσι, θα αφαιρούσε το παραμικρό πρόσχημα από τη Μόσχα να επιλέξει τη στρατιωτική λύση. Αυτό δεν συνέβη, είτε επειδή οι φιλοδοξίες περί στρατηγικής αυτονόμησης ήταν εξ αρχής ουτοπικές, καθώς η Ε.Ε. απλά δεν είχε τα μέσα, το όραμα, την ηγεσία ή ακόμα και τη διάθεση να το πράξει (παρά τις μεγαλόστομες διακηρύξεις), είτε επειδή ήταν πολύ απασχολημένη με το να καβγαδίζει με τη Βρετανία για τους όρους του Brexit ή να μετράει σχολαστικά πόσο υπερέβαινε τα όρια του Μάαστριχτ το έλλειμμα και το χρέος κάποιων άτυχων κρατών-μελών (της Ελλάδας, πρωτίστως), την ίδια ώρα που στα ανατολικά της σύνορα πλησίαζε ένας πόλεμος μεγάλης κλίμακας.
Μπορεί να γίνει κάτι τώρα; Φαίνεται πολύ δύσκολο, αν και η Γαλλία (ίσως μόνο αυτή) δείχνει να αντιλαμβάνεται τι σημαίνουν όλα αυτά για την περίφημη «ευρωπαϊκή κυριαρχία» στα επόμενα χρόνια. Η πολεμική ρητορική είναι κυρίαρχη. Οποια κι αν είναι η έκβαση του πολέμου στα πεδία των μαχών της Ουκρανίας, η Ευρώπη θα βρεθεί στην πλευρά των χαμένων. Οποιαδήποτε ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων των ευρωπαϊκών κρατών θα λάβει χώρα εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ, το οποίο εμπεδώνεται ως ο μοναδικός εγγυητής ασφάλειας στην Ευρώπη - μέσω δε αυτού, εδραιώνεται η αμερικανική επικυριαρχία στα ευρωπαϊκά πράγματα για το ορατό μέλλον.
Μια οριστική αποκοπή της Ρωσίας από την Ευρώπη θα έπληττε πολλαπλώς και τις δύο, με την πρώτη να βυθίζεται στον ανερμάτιστο ευρασιατικό μεγαλοϊδεατισμό της, ο οποίος μοιραία θα την καταστήσει οικονομικά και στρατηγικά υποτελή στην Κίνα. Η ενεργειακή αυτονόμηση της Ε.Ε. από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι ένας στόχος που θα επιτευχθεί. Ωστόσο, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, αυτό θα σημαίνει οικονομική εξάρτηση από άλλες -ακριβότερες- εξωγενείς πηγές ενέργειας και όχι ενεργειακή αυτάρκεια. Κι αυτό διότι η Ευρώπη δεν φρόντισε να εκπονήσει και να υλοποιήσει ένα σχέδιο απεξάρτησης από τους υδρογονάνθρακες ρεαλιστικό και μακροπρόθεσμο, ούτε να επενδύσει στις δικές τις ενεργειακές πηγές κατά τη μακρόχρονη μεταβατική φάση.
Αυτά, όμως, είναι πράγματα που απαιτούν σχεδιασμό σε βάθος δεκαετιών και μια στρατηγική σκέψη που η Ε.Ε. -σίγουρα ο κ. Μακρόν θα συμφωνούσε σε αυτό- δυστυχώς δεν διαθέτει.
*Ο Γιάννης Γούναρης είναι δικηγόρος, κάτοχος LLM από το London School of Economics και διδάκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
