Εισαγωγή
Ένα παιχνίδι πολέμου ή ένας πόλεμος για το παιχνίδι;
Λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η μεγάλη ομάδα της Δυναμό Μόσχας και πρωταθλήτρια της Σοβιετικής Ένωσης, πραγματοποίησε μια περιοδεία «καλής θέλησης» στη Μεγάλη Βρετανία. Μια περιοδεία που έγινε πριν το ξέσπασμα του ψυχρού πολέμου και διέλυσε πολλές από τις προκαταλήψεις των Άγγλων για το ποδόσφαιρο των ανατολικών. Και κάτι περισσότερο. Αποτέλεσε μια προειδοποίηση για τον ποδοσφαιρικό εγωισμό των Άγγλων, που οκτώ χρόνια μετά θα δέχονταν ένα ταπεινωτικό μάθημα από τους Ούγγρους, μέσα στο Γουέμπλεϊ.
Σε εκείνη την περιοδεία οι Σοβιετικοί, στο πρώτο τους παιχνίδι, ήρθαν ισόπαλοι 3-3 με την Τσέλσι, κάνοντας επίδειξη του –άγνωστου στη Δύση και εντυπωσιακού– passovotchka. Ενός συστήματος που βασιζόταν στην πολύ καλή φυσική κατάσταση, την ομαδική συνεργασία και τις συνεχείς εναλλαγές μπάλας. Στα επόμενα δύο παιχνίδια τους οι Σοβιετικοί αντιμετώπισαν την Κάρντιφ Σίτυ, ομάδα τρίτης κατηγορίας, την οποία διέλυσαν με 10-1 και την Άρσεναλ, την οποία νίκησαν 4-3 σε ένα αξιομνημόνευτο παιχνίδι που έγινε με ομίχλη στο White Hart Lane, –το γήπεδο που χρησιμοποιούσαν ως έδρα οι κανονιέρηδες στο μεγαλύτερο διάστημα του πολέμου, εξαιτίας των καταστροφών που είχαν προκαλέσει οι γερμανικοί βομβαρδισμοί του Λονδίνου στο Highbury, την έδρα της Άρσεναλ. Το τελευταίο παιχνίδι των Σοβιετικών σε βρετανικό έδαφος, έγινε στο Ibrox της Γλασκώβης, εκεί που η Δυναμό αναδείχθηκε ισόπαλη 2-2 με τη Ρέιντζερς. Περιττό να αναφέρω πως οι παίκτες της Δυναμό επιστρέφοντας στη Μόσχα, αντιμετωπίστηκαν σαν ήρωες.
Τη σύνδεση του ποδοσφαίρου με τον πόλεμο, ανάμεσα σε άλλα περιστατικά, θα μπορούσε να ενισχύσει και η περίφημη αντιπαράθεση της Ονδούρας με το Σαν Σαλβαδόρ, στο πλαίσιο των προκριματικών αγώνων για το παγκόσμιο κύπελλο του 1970. Μια ποδοσφαιρική συνάντηση που οδήγησε σε πολεμική σύγκρουση (τον περίφημο πόλεμο των 100 ωρών) αν και σε εκείνη την περίπτωση, το ποδόσφαιρο ήταν η αφορμή και όχι η αιτία.
Το ποδόσφαιρο και πιο συγκεκριμένα το γήπεδο, υπήρξαν περιπτώσεις όπου θεωρήθηκε η φαντασιακή προέκταση ενός πεδίου μάχης, που ο ηττημένος στον πραγματικό πόλεμο επιδίωξε τη ρεβάνς. Ίσως, το πιο κλασικό παράδειγμα αυτής της περίπτωσης να αποτελεί το παιχνίδι της Αργεντινής με αντίπαλο την Αγγλία, στο παγκόσμιο κύπελλο του 1986 που έγινε στο Μεξικό. Η νίκη της Αργεντινής 2-1 με τα δύο ξεχωριστά γκολ του Ντιέγκο Μαραντόνα (αν και το καθένα θεωρήθηκε ξεχωριστό για διαφορετικό λόγο), για τους Αργεντινούς αποτέλεσε την απάντηση στη στρατιωτική ήττα από την Αγγλία, στα Φόκλαντς.
Η επικράτηση των Γερμανών στο παγκόσμιο κύπελλο του 1954, όπου στον τελικό της Βέρνης νίκησαν με 3-2 την Ουγγαρία, αποτέλεσε μια ισχυρή ένεση αισιοδοξίας και τόνωσης της εθνικής υπερηφάνειας, ενός λαού που ζούσε κάτω από την βαριά σκιά της ήττας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκείνη η ομάδα της Ουγγαρίας ήταν το απόλυτο φαβορί της διοργάνωσης και θεωρείται μια από τις καλύτερες ομάδες της ποδοσφαιρικής ιστορίας. Μάλιστα, στον προκριματικό γύρο είχε επιβληθεί της γερμανικής ομάδας με το βαρύ 8-3.
Αρκετά χρόνια μετά τους φόβους και τις διαπιστώσεις του Όργουελ, ο Γάλλος κοινωνιολόγος Κριστιάν Μπρομπερζέ, στο εθνολογικό βιβλίο του Ποδόσφαιρο, σύμβολα, αξίες, φίλαθλοι, σημειώνει πως «...το ποδόσφαιρο περιέχει μια σειρά από αντιπαραβολές, με κυρίαρχη το εμείς και οι άλλοι». Την πιο γνήσια έκφραση αυτής της αντιπαραβολής, που μπορεί να οδηγήσει σε έναν πραγματικό πόλεμο ο οποίος θα ξεκινά από το γήπεδο, τη βρίσκει κάποιος σε ένα ματς που ποτέ δεν ξεκίνησε, στις 13 Μαΐου του 1990 στο στάδιο Μάξιμιρ του Ζάγκρεμπ. Ένα παιχνίδι για το πρωτάθλημα της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, ανάμεσα στην κροατική Δυναμό Ζάγκρεμπ και τον Ερυθρό Αστέρα Βελιγραδίου, ομάδα σύμβολο της Σερβίας. Το ποδόσφαιρο εκείνο το απόγευμα ήταν δευτερεύον, μπροστά στη σύγκρουση των εθνικισμών της κερκίδας. Τα επεισόδια ανάμεσα στους οπαδούς των δύο ομάδων και την αστυνομία, λίγο πριν την έναρξη, πήραν τεράστια έκταση και αποτέλεσαν την πρώτη επίσημη εχθροπραξία ενός εμφυλίου που θα οδηγούσε στη διάλυση της χώρας. Η σύγκρουση των εθνικισμών στα Βαλκάνια θα επαναληφθεί 24 χρόνια μετά πάλι σε ένα γήπεδο, στο παιχνίδι της Σερβίας με την Αλβανία, που έγινε στις 14 Οκτωβρίου του 2014 στο Βελιγράδι, για τα προκριματικά του Euro 2016. Η σύγκρουση αυτή, ευτυχώς δεν ξεκίνησε κάποιον νέο πόλεμο αλλά η φωτιά, πάντα σιγοκαίει.
Τη μεταφορά του πολέμου στο ποδόσφαιρο, συντηρεί –και υπερτονίζει αδικαιολόγητα κάποιες φορές– η φρασεολογία και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν τα αθλητικά ΜΜΕ. Και η γλώσσα δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Το λεξιλόγιο που αναφέρεται ειδικά στο ποδόσφαιρο, κάνει λόγο για «στρατηγική», «τακτικές», «στρατηγούς», «κανονιέρηδες», «βομβαρδισμούς εστιών», «μεγάλες μάχες», «άμυνα», «επίθεση», «ήρωες», «απόρθητες έδρες» «κάστρα που πέφτουν» και ένα σωρό παρόμοιες άλλες εκφράσεις*.
Ο ανθρωπολόγος Ντέσμοντ Μόρρις, στο κλασικό για το ποδόσφαιρο βιβλίο του Η φυλή του ποδοσφαίρου, σημειώνει: «Πολλά στοιχεία του προϊστορικού κυνηγιού αλλά και της πολεμικής σύγκρουσης διατηρούνται ακόμη στην ποδοσφαιρική τελετουργία. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ που συζητείται πριν από το κυνήγι και τη σύγκρουση και η ΤΑΚΤΙΚΗ που θα ακολουθηθεί. Μεταξύ των συμμετεχόντων σε μια ομάδα πρέπει να υπάρχει ουσιαστική ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ για να επιτευχθεί ο φόνος του θηράματος και η νίκη σε βάρος του αντιπάλου. Υπάρχει ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ και το ενδεχόμενο σοβαρών φυσικών τραυματισμών. Το ΚΥΝΗΓΙ της μπάλας απαιτεί εξαιρετική ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Η ταχύτητα του παιχνιδιού απαιτεί υψηλό επίπεδο ΑΥΤΟΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ και το αδιάκοπο τρέξιμο προϋποθέτει μεγάλη ΑΝΤΟΧΗ. Ο έλεγχος της μπάλας διασφαλίζεται από ΕΙΔΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ και η πρόβλεψη των εξελίξεων απαιτεί ΦΑΝΤΑΣΙΑ που να μπορεί να μετουσιωθεί, αστραπιαία, σε φυσικές ενέργειες. Η ΔΥΝΑΜΗ είναι απαραίτητη για να γίνουν αυτές οι ενέργειες και σε κρίσιμες στιγμές ή στιγμές έντασης, χρειάζεται ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ. Η ΣΤΟΧΕΥΣΗ με ακρίβεια είναι προαπαιτούμενο και πάντα πρέπει να υπάρχει ένα ισχυρό ΚΙΝΗΤΡΟ που να ενεργοποιεί τη ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ όταν εκδηλώνεται απειλή από έναν ισχυρό αντίπαλο». Όλες οι λέξεις που επιλέγει να αναφέρει με κεφαλαία ο Μόρρις, είναι προαπαιτούμενα και για το νικηφόρο στράτευμα του Σουν Τσου.
Θα μπορούσε να ισχυρισθεί κάποιος ότι, μπορεί το ποδοσφαιρικό παιχνίδι να θυμίζει πόλεμο αλλά μέσα στον αγωνιστικό χώρο, δεν υπάρχουν νεκροί. Οι κερκίδες και ο χώρος έξω από αυτές, είναι διαφορετικό ζήτημα. Αυτό, άλλωστε, δεν είχε υποστηρίξει και ο Όργουελ; Ότι λείπουν οι πυροβολισμοί. Η αλήθεια, όμως, είναι διαφορετική, διότι οι πυροβολισμοί μπορεί να λείπουν αλλά νεκροί, υπάρχουν. Ο Ζαν Μαρκ Φοέ της εθνικής Καμερούν, ο Αντόνιο Πουέρτα της ισπανικής Σεβίλλη, ο φορ της πορτογαλικής Μπενφίκα Μίκλος Φέχερ και ο Πατρίκ Εκένγκ της Ντιναμό Βουκουρεστίου, που άφησαν την τελευταία τους πνοή μέσα στον αγωνιστικό χώρο, είναι τέσσερις από τις πιο γνωστές περιπτώσεις της τελευταίας 12ετίας. Ένα χρονικό διάστημα στο οποίο καταγράφηκαν επισήμως εβδομήντα ανάλογες περιπτώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.
Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλοι αυτοί οι θάνατοι, επισήμως, οφείλονται σε παθολογικούς λόγους –ιδίως καρδιακά επεισόδια– είναι πλέον κοινό μυστικό ότι το φορτωμένο αγωνιστικό πρόγραμμα των ομάδων καταπονεί τον οργανισμό των ποδοσφαιριστών. Ιατρικές μελέτες δείχνουν πως η ταχύτητα της ανάκαμψης ενός οργανισμού, ύστερα από ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι, εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ξεκούραση και τη διατροφή. Το σωστό διατροφικό πρόγραμμα επιτρέπει στους μύες να αναπληρώνουν σε ποσοστό 80% το χαμένο γλυκογόνο, σε διάστημα τριών ημερών.
Συνεπώς, ένας επαγγελματίας ποδοσφαιριστής είναι κατά 80% έτοιμος για ένα ματς, κάθε τρεις ημέρες. Όμως, ύστερα από ένα κύκλο τεσσάρων παιχνιδιών ανά τρεις ημέρες, ο κίνδυνος τραυματισμού αυξάνεται κατά 60%. Τότε, είναι πιθανό ο ανθρώπινος οργανισμός να χρειαστεί μεγαλύτερη επιστημονική βοήθεια –νόμιμη ή παράνομη– για να τα βγάλει πέρα. Ποιός, όμως, είναι ο λόγος που επιβάλλει τόσα πολλά παιχνίδια και τόση μεγάλη ένταση και πίεση, ανάλογη μιας μάχης ή ενός πολέμου, έστω και χωρίς πυροβολισμούς;
Μα, το κέρδος.
Η παγκοσμιοποίηση στον χώρο του ποδοσφαίρου, η υπέρβαση δηλαδή του κράτους-έθνους, σήκωσε –ουσιαστικά– την αυλαία το 1995 με την έκδοση μιας απόφασης από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στην προσφυγή του Βέλγου ποδοσφαιριστή Ζαν Μαρκ Μποσμάν. Από τότε, η παγκοσμιοποίηση και η εμπορευματοποίηση, χάρη στη βοήθεια και της τηλεόρασης, έχουν διαμορφώσει συνθήκες έντονου ανταγωνισμού μεταξύ των ομάδων. Ο ανταγωνισμός έχει γίνει τόσο σκληρός, όσο και ένας πόλεμος. Οι ομάδες του επαγγελματικού ποδοσφαίρου μπορούν να υπάρξουν –αναγκαστικά– μόνο ως εταιρείες και ανάλογα αναπροσαρμόζουν τη δομή, την οργάνωση και τις στρατηγικές τους. Το αποτέλεσμα απέκτησε μεγάλη οικονομική σημασία, τόση, που η νίκη μέσα στο γήπεδο, έχει γίνει ισοδύναμη της επιβίωσης και έξω από αυτό.
Οι νίκες –και στο ποδόσφαιρο– μεταφράζονται σε διεύρυνση της επιρροής στους υποστηρικτές και τα κέντρα αποφάσεων, ενώ φέρνουν περισσότερα έσοδα και μεγαλύτερο ειδικό βάρος. Αθλητικό και εμπορικό. Ένα παράδειγμα. Τα μεγάλα οικονομικά οφέλη που απέφερε στη Λέστερ η κατάκτηση του τίτλου της Πρέμιερ Λιγκ το 2016, καθώς και η διεύρυνση της εμπορικής-οπαδικής της βάσης, – αρχικά στην Ταϋλάνδη, όπου έκανε μέρος της προετοιμασίας της το Καλοκαίρι του 2016 και από όπου κατάγεται ο ιδιοκτήτης της, και στη συνέχεια σε όλη την Νοτιοανατολική Ασία. Μόνο από τις πωλήσεις της φανέλας με το σήμα της ομάδας στην Ταϋλάνδη, το τμήμα μάρκετινγκ του συλλόγου, προσδοκούσε έσοδα τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων στερλινών, μέχρι το τέλος του 2016. Όλη την προηγούμενη χρονιά τα συνολικά έσοδα από τις πωλήσεις της φανέλας δεν είχαν ξεπεράσει τα 2,4 εκατομμύρια στερλίνες. Άνοδος των εσόδων υπήρξε και στους τομείς της διαφήμισης και των χορηγιών.
Οι επαγγελματικοί ποδοσφαιρικοί σύλλογοι των οικονομικά ισχυρών πρωταθλημάτων θυμίζουν τις παλιές αποικιοκρατικές δυνάμεις. Ανταγωνίζονται για την απόκτηση εδαφών και πόρων. Έχουμε φθάσει, πλέον, στο σημείο ο διαχωρισμός των ποδοσφαιρικών πρωταθλημάτων, να γίνεται σχεδόν με την ορολογία και τα κριτήρια που χρησιμοποιεί ο ΟΟΣΑ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Σε ανεπτυγμένα και αναπτυσσόμενα*.
Στο σύγχρονο και έντονα ανταγωνιστικό περιβάλλον του επαγγελματικού ποδοσφαίρου, σε αυτό τον εικονικό πόλεμο, η υιοθέτηση των αρχών της στρατηγικής σκέψης, όπως τις διατυπώνουν οι κλασικοί συγγραφείς, όταν προσαρμοστούν στο παιχνίδι, τις ιδιαιτερότητές του και το περιβάλλον του, μπορούν να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα τελευταία χρόνια τα κλασικά έργα της στρατιωτικής στρατηγικής όπως η Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου και το Περί του Πολέμου του Κλαούζεβιτς έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον πολλών μελετητών που ασχολούνται με τη διοίκηση των επιχειρήσεων. Μάλιστα, διδάσκονται σε πολλές πανεπιστημιακές σχολές διοίκησης επιχειρήσεων, ενώ η διεθνής βιβλιογραφία που προσαρμόζει αυτές τις αρχές στο πεδίο ανταγωνισμού των επιχειρήσεων διευρύνεται με γρήγορους ρυθμούς, απόδειξη του αυξανόμενου ενδιαφέροντος που υπάρχει.
Οι ποδοσφαιρικές ομάδες είναι πολύ εύκολο να αναζητήσουν και να ανακαλύψουν τα πεδία της εφαρμογής των αρχών στρατιωτικής στρατηγικής στο κομμάτι που αφορά την επιχειρηματική δραστηριότητα. Όμως, αυτές οι ίδιες αρχές μπορούν να εφαρμοστούν και στο αγωνιστικό μέρος, όπου χρειάζεται η στρατηγική και οι τακτικές εφαρμογής της. Και αυτό γιατί,
Η Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου, που λογίζεται ως μελέτη της ανατομίας οργανισμών που βρίσκονται σε σύγκρουση, εφαρμόζεται στον ανταγωνισμό και στις συγκρούσεις σε όλα τα επίπεδα. Από το διαπροσωπικό μέχρι τον διεθνή ανταγωνισμό ανάμεσα στα κράτη.
Ένα στοιχείο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το έργο που γράφτηκε ανάμεσα στον 5ο και τον 3ο αιώνα π.Χ. αφορά την απλότητά του, καθώς θεωρείται πως ακολουθεί την αρχή του Ταοϊσμού. Η απλότητα της φύσης και του σύμπαντος είναι ο δρόμος. Κάτι ανάλογο είχε υποστηρίξει και ο Γιόχαν Κρόϊφ όταν έλεγε πως «Το ποδόσφαιρο είναι απλό αλλά το να παίξει κάποιος απλό ποδόσφαιρο είναι πολύ δύσκολο πράγμα». Η απλότητα του έργου υπογραμμίζεται από την αποφθεγματική μορφή στην οποία έχει γραφεί, γεγονός που αποτελεί το μεγαλύτερό του πλεονέκτημα. Με αποφθέγματα μπορείς να μιλήσεις για πάρα πολλά, γενικά, και χωρίς να χρειαστείς πολλά λόγια.
Την αποφθεγματική προσέγγιση στο παιχνίδι έχει υιοθετήσει, στις εντολές που δίνει στους παίκτες του, σε αυτό που ονομάζουν man management των προπονητών, και ο Ντιέγκο Σιμεόνε στην Ατλέτικο Μαδρίτης, μια ομάδα που παίζει ένα δυνατό, μαχητικό παιχνίδι που μερικές φορές φτάνει τα όρια της σκληρότητας μιας στρατιωτικής σύγκρουσης σώμα με σώμα. «Τα παιχνίδια πρέπει να τα παίζεις με το μαχαίρι στα δόντια» είναι μια από τις αγαπημένες του ατάκες. Φράση που χρησιμοποιούν συχνά και πολλοί άλλοι, και αποτελεί ένα από τα πιο χρησιμοποιημένα κλισέ της ελληνικής αθλητικογραφίας.
Μια σκέψη, όταν διατυπώνεται με αποφθεγματικό τρόπο, επιτρέπει στη δημιουργική φαντασία του αναγνώστη ή του ακροατή να αναζητήσει ελεύθερα τα πεδία εφαρμογής της. Στην Τέχνη του Πολέμου είναι ελάχιστα τα παραδείγματα που παραθέτει ο συγγραφέας για να επεξηγήσει τη σκέψη του και όπου το κάνει, συνήθως είναι παραδείγματα παρμένα από τη Φύση. Ένας τρόπος που θα ήταν πολύ βολικός και ενδεχομένως χρήσιμος, στην «προσαρμογή» του κειμένου του Σουν Τσου στο ποδόσφαιρο, αν και κατά καιρούς διάφοροι προπονητές χρησιμοποιούν παραδείγματα από την Ιστορία για να υποστηρίξουν κάποια εντολή ή εκτίμησή τους.
Η τέχνη του πολέμου του Σουν Τσου που ξεδιπλώνεται σε 13 κεφάλαια, αφορά, ουσιαστικά, τη στρατηγική που πρέπει να επιλέξουν τα κράτη για να επιτύχουν τους στόχους τους. Υπάρχουν, όμως, ένα σωρό στοιχεία που επιτρέπουν τον παραλληλισμό των κρατών με τις ποδοσφαιρικές ομάδες, με σημαντικότερο το ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούν. Η επιτυχία των στόχων τους, και κατ’ επέκταση της επιβίωσής τους σε αυτό το περιβάλλον, τόσο των κρατών όσο και των ομάδων, εξαρτάται από τη στρατηγική που θα επιλέξουν. Βέβαια, η μπάλα αποτελεί ένα αξεπέραστο σύνορο στην –έστω και παροιμιώδη– ταύτιση του ποδοσφαίρου με τον πόλεμο. Δύο αμυντικοί στρατοί θα μείνουν ο καθείς στη θέση του, περιμένοντας την επίθεση του άλλου. Στο ποδόσφαιρο η κατοχή της μπάλας σε υποχρεώνει να πάρεις την πρωτοβουλία των κινήσεων. Και ο διαιτητής, σαν ένα άλλο είδος δικαστή, κρίνει τις παραβάσεις με βάση τους κανονισμούς και την προσωπική του αντίληψη.
Αν για μια ποδοσφαιρική ομάδα ο όρος «επιβίωση» μοιάζει υπερβολικός, σκεφθείτε τους σχεδιασμούς στρατηγικής που καταστρώνουν οι ομάδες πριν την έναρξη της αγωνιστικής περιόδου για να επιτύχουν τον στόχο τους. Την άνοδο σε μεγαλύτερη κατηγορία ή το δικαίωμα συμμετοχής στις ευρωπαϊκές διασυλλογικές διοργανώσεις. Στόχος που αποφέρει περισσότερα έσοδα με διάφορες μορφές (πριμ, διαφημιστικά και χορηγικά έσοδα, τηλεοπτικά δικαιώματα, εισιτήρια) που διευκολύνουν την επιβίωση στο ανταγωνιστικό περιβάλλον του επαγγελματικού ποδοσφαίρου*.
Ο σχεδιασμός, που αποτελεί το αντικείμενο του πρώτου κεφαλαίου της Τέχνης του Πολέμου, εν προκειμένω για τις ποδοσφαιρικές ομάδες δεν αφορά μόνον το επιχειρηματικό σκέλος αλλά και –πρωτίστως– το αγωνιστικό. Από τον προγραμματισμό των μεταγραφών, τον σχεδιασμό της προετοιμασίας και του προπονητικού προγράμματος, μέχρι κάποια παιχνίδια με ιδιαίτερη σπουδαιότητα (ντέρμπι, παιχνίδια κυπέλλου και ευρωπαϊκών διοργανώσεων), ο τρόπος που προετοιμάζουν την αντιμετώπισή τους ο προπονητής και το επιτελείο του, καθορίζουν την επιβίωση και την επιτυχία –ομάδας και προπονητή. Υπάρχουν διαστήματα στη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου όπου η ομάδα πρέπει να βρίσκεται στην καλύτερή της φόρμα. Ο σωστός σχεδιασμός της προπόνησης και η διαχείριση του ρόστερ μπορούν να διασφαλίσουν ότι αυτό θα επιτευχθεί. Άλλωστε, η πολύ καλή φυσική και αγωνιστική κατάσταση, όπως επίσης και η διαθεσιμότητα όλων των βασικών ποδοσφαιριστών, θυμίζει το στράτευμα που πηγαίνει στη μάχη με όλα τα όπλα του διαθέσιμα και σε άριστη κατάσταση.
Στο αρχαίο κείμενο του Σουν Τσου, προστέθηκαν με την πάροδο του χρόνου σχόλια ή επεξηγήσεις άλλων Κινέζων στρατηγών. Εδώ, επιλέγουμε να παραθέσουμε τα σχόλιά μας, αμέσως κάτω από το πρωτότυπο κείμενο. Επιλέξαμε την πλέον σύγχρονη μετάφραση του κειμένου του Σουν Τσου, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο των Αθ. Πλατιά – Κ. Κολιόπουλου Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ του ΣΟΥΝ ΤΣΟΥ (εκδ. ΔΙΑΥΛΟΣ) για την πληρότητά της αλλά και για την αδιαμφισβήτητη υπεροχή της στον σχολιασμό των ζητημάτων στρατηγικής.
Και κάτι τελευταίο που, όμως, έχει σημασία. Όπως στους τίτλους αρχής κάποιων ταινιών εμφανίζεται στην οθόνη η φράση «Βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα», έτσι κι αυτό το βιβλίο πρέπει να ειπωθεί πως ήταν μια ιδέα του Μανόλη Δεληγιαννάκη, και με μάρκαρε πιεστικά για να κάτσω να το γράψω, διαδικασία που πολύ με ευχαρίστησε.
Χρίστος Χαραλαμπόπουλος
Οκτώβριος 2016
