Ο θρυλικός Τουρκοαρμένιος φωτογράφος Αρά Γκιουλέρ πέθανε το βράδυ της Τετάρτης σε ηλικία 90 ετών σε νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης από έμφραγμα.
Γεννημένος το 1928, ο Αρά Γκιουλέρ ονομάστηκε "το μάτι της Πόλης". Με τον φακό του προσπαθούσε να αποτυπώσει τον άνθρωπο του μόχθου, τον άνθρωπο που δουλεύει ή ξαποσταίνει, προσεύχεται ή διασκεδάζει. Ο ουμανιστικός του κόσμος αποτελείται από ψαράδες και βαρκάρηδες που διασχίζουν τον Κεράτιο, αχθοφόρους στα καφενεία, καθημερινούς εργάτες. Κατά διαστήματα μάλιστα κατηγορήθηκε κάποτε ότι παρουσίαζε την άσχημη πλευρά της Πόλης. Για τον ίδιο η φωτογραφία ήταν "πιο πολύ οπτική ιστοριογραφία, παρότι μοιάζει με τέχνη". Όπως έλεγε, "η φωτογραφία αποσπά ένα μέρος της ζωής και το καθιστά αθάνατο".
Ακόμη, σε διαλέξεις του δήλωνε: "Εγώ και οι φωτογραφίες μου είμαστε λίγο ρομαντικοί. Δεν βγάζω φωτογραφίες ποτέ με κανονικό φωτισμό. Είτε κατά την ανατολή του ηλίου, είτε στη δύση του, είτε νωρίς το πρωί. Επιθυμώ να εξηγώ κάτι σε κάθε καρέ. Κάθε εικόνα πρέπει να έχει κάτι να πει".
Το 1958 εργάστηκε ως φωτογραφικός ρεπόρτερ των περιοδικών "Time", "Life", "Paris Match", και "Dr. Stern". Μετά τη γνωριμία του, το 1961, με τον Henri Cartier-Bresson συνδέθηκε με το πρακτορείο Magnum. Την ίδια χρονιά το αγγλικό περιοδικό "Photography Annual" τον όρισε ως έναν από τους επτά καλύτερους φωτογράφους του κόσμου.
Το 1962 κέρδισε τον διάσημο τίτλο τού "Master of Leica" και, το 1979, πήρε το πρώτο βραβείο ρεπορτάζ του Συλλόγου των Τούρκων δημοσιογράφων.
Το 1999, του απονεμήθηκε στην Τουρκία ο τίτλος του "Φωτογράφου του αιώνα".
Ο Αρά Γκιουλέρ είχε επίσης φωτογραφίσει πολλές προσωπικότητες, μεταξύ άλλων, του Ουίνστον Τσώρτσιλ, Ίντιρα Γκάντι, Άλφρεντ Χίτσκοκ, Σαλβαντόρ Νταλί, Πάμπλο Πικάσσο.
Η ζωή και το έργο του είχαν καταγραφεί στο ντοκιμαντέρ The Eye Of Istanbul.
Τον περασμένο Αύγουστο άνοιξε στην Κωνσταντινούπολη Μουσείο για το έργο του, ανήμερα των γενεθλίων του για τα 90 του χρόνια. Το μουσείο εγκαινιάστηκε σε συνεργασία με τον τουρκικό όμιλο Dogus και είναι το πρώτο μουσείο φωτογραφίας ενός καλλιτέχνη στην Τουρκία. Περιλαμβάνει μέρος του αρχείου του φωτογράφου (ο ίδιος, σε συνέντευξή του το 2012 είχε πει πως έχει σχεδόν δύο εκατομμύρια φωτογραφίες στο αρχείο του). (Πηγή: news247.gr)
To εργο του μπορεί να βρεθεί στον ιστότοπο araguler.com.tr
Οι φωτογραφίες του είχαν εκτεθεί το 2010 στο Μουσείο Μπενάκη.
Παραθέτουμε το αναλυτικό άρθρο του Σπύρου Γιανναρά, από την «Καθημερινή» στις 9/5/2010.
H αναδρομική φωτογραφική έκθεση 85 έργων του Τούρκου φωτογράφου Αρά Γκιουλέρ που φιλοξενεί από τις 12 Μαΐου το Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς μας φέρνει σε επαφή με έναν από τους σημαντικότερους ουμανιστές φωτογράφους του περασμένου αιώνα. Την έκθεση επιμελήθηκε ο συνεργάτης του Γκιουλέρ Hasan Senyuksel, και από το Μπενάκη η Φανή Κωνσταντίνου και η Γεωργία Ιμσιρίδου.
Η αίσθηση του απολύτως οικείου και της βαθιάς συγγένειας που χάνεται στα κατάβαθα της ιστορίας καθιστά τον Ελληνα προνομιακό θεατή του έργου του Αρά Γκιουλέρ. Αυτό δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός ότι φωτογραφίζει, κατά κύριο λόγο, το κομμάτι του τρισχιλιόχρονου εαυτού μας που ονομάζεται «Κωνσταντινούπολη». Ούτε και μόνο στην κοινή -λόγω γεωγραφίας- μοίρα που μοιραζόμαστε με τον Κωνσταντινουπολίτη φωτογράφο αρμενικής καταγωγής, όσον αφορά στην αξεδιάλυτη πάλη μεταξύ Ανατολής και Δύσης που διεξάγεται μέσα μας. Μάλλον πρόκειται για κάποιον αδιόρατο συγκερασμό των παραπάνω δύο, αλλά και περισσότερων παραγόντων.
Αισθητικές συγγένειες
Η αίσθηση του deja vu μετατρέπεται σε βεβαιότητα μόλις κανείς στραφεί στο αντίστοιχο έργο Ελλήνων φωτογράφων που έδρασαν χονδρικά από τα τέλη της δεκαετίας του '40 ώς τις αρχές του '80. Πολλές από τις φωτογραφίες του Γκιουλέρ θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα ή του Δημήτρη Χαρισιάδη. Ο Ελληνας θεατής της έκθεσης του Μπενάκη έχει ζήσει την ατμόσφαιρα που αναδίδουν οι φωτογραφίες του Γκιουλέρ είτε ως αυτόπτης μάρτυρας (εφόσον ανήκει στη γενιά που έζησε τους δύο πολέμους), είτε διότι κουβαλάει -ασυναίσθητα- αντίστοιχες, πασίγνωστες εικόνες Ελλήνων ομότεχνών του.
«Η συγγένεια με τον Μπαλάφα είναι έκδηλη, ιδίως όσον αφορά την αμεσότητα και τον ρεαλισμό με τον οποίο προσεγγίζει τους ανθρώπους του μόχθου», τονίζει η σύμβουλος του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου και εκ των επιμελητών της έκθεσης, Φανή Κωνσταντίνου. Η φωτογραφία π.χ. του Γκιουλέρ που απαθανατίζει δύο ιππήλατα κάρα σε κεντρικό δρόμο του Ταχτάκαλε το 1966 μοιάζει να προέρχεται από το ίδιο ρολό αρνητικού που περιέχει τη διάσημη φωτογραφία του Μπαλάφα από την κεντρική αγορά των Ιωαννίνων. Οι φωτογραφίες των ψαράδων με τα δίχτυα τους στο Κούμκαπι (1956) θα μπορούσαν να αποτελούν τμήμα αντίστοιχης φωτογραφικής ενότητας του Χαρισιάδη. Τα κουρασμένα πρόσωπα με το αργασμένο δέρμα που συνθέτουν τη μεγάλη ποικιλία των πορτρέτων του Γκιουλέρ, είναι τα ίδια, μιλούν την ίδια (αν όχι μητρική) πονεμένη γλώσσα της στερημένης βιοπάλης, με εκείνα του Χαρισιάδη.
Το συνταρακτικό όσον αφορά στη βαθιά συνάφεια και συγγένεια του Γκιουλέρ με το έργο του Χαρισιάδη συνίσταται στο γεγονός ότι αυτή δεν εξαντλείται στην ομοιότητα της ανατολίτικης, μεσογειακής φυσιογνωμίας, της αρχιτεκτονικής ή του αστικού τοπίου της αντίστοιχης περιόδου, αλλά ανιχνεύεται ακόμα και στον τρόπο με τον οποίο καδράριζαν το θέμα τους.
«Οταν φωτογραφίζω, φωτογραφίζω τον κόσμο που αισθάνομαι μέσα μου», υπογραμμίζει εμφατικά ο Αρά Γκιουλέρ, αποκαλύπτοντάς μας ότι η συγγένεια που αισθανόμαστε αντικρίζοντας τις φωτογραφίες του κρύβει μέσα της μια κοινή κοσμοαντίληψη. Εξ ου και για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, η εσωτερική «δόνηση» που προκαλούν είναι απολύτως εφάμιλλη.
Tεκμήρια
Ωστόσο, ο Γκιουλέρ δεν είναι ένας περιφερειακός φωτογράφος της Μεσογείου. Οπως και ο Χαρισιάδης είναι γνήσιο τέκνο της ουμανιστικής φωτογραφίας που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη και στην Αμερική τον περασμένο αιώνα. Ενας συνεχιστής της παράδοσης του Κερτές, του Mπρασάι, του Μπρεσόν (τον οποίο γνώρισε προσωπικά) την οποία προσεταιρίστηκαν εκτός Ευρώπης σπουδαίοι φωτογράφοι όπως ο Βραζιλιάνος Σεμπαστιάο Σαλγκάδο. Αν και λιγότερο φορμαλιστής από τον Μπρεσόν, καθότι αποτυπώνει με μεγαλύτερη προσήλωση τους ανθρώπους του μόχθου, είναι με μια έννοια μαθητής του, συνεχιστής της παράδοσης της «φωτογραφίας δρόμου». «Αυτός ο Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν είναι ο Εμίλ Ζολά των φωτογράφων. Είναι ο σκαπανέας, ο δάσκαλός μας. Οπως ακριβώς και οι δικές του οι φωτογραφίες μου συνιστούν τον ορισμό μιας στιγμής. Μερικές φορές περίμενα για ώρες για να πραγματοποιήσω μια λήψη. Ετσι κι ο Μπρεσόν περιμένει υπομονετικά και πατάει το κουμπί την αποφασιστική στιγμή. Με αυτό τον τρόπο προκύπτουν φωτογραφίες αληθινά ντοκουμέντα», τονίζει.
Αν και φωτογράφισε μέχρι και στο Μπαγκλαντές ή στο Βόρνεο, αν και διάσημος για τα πορτρέτα σημαντικών προσωπικοτήτων όπως ο Πικάσο, ο Νταλί, ο Σαγκάλ, ο Γκάντι, ο Ουέλς, ο Γιασάρ Κεμάλ, ο Μπέρτραντ Ράσελ κ.ά., ο Γκιουλέρ παραμένει ο φωτογράφος μιας πόλης. Είναι ο φωτογράφος της Κωνσταντινούπολης με τον ουσιαστικό τρόπο που ο Ατζέτ είναι ο φωτογράφος του Παρισιού. Η διαφορά συνίσταται στο ότι το Παρίσι του Ατζέτ θυμίζει μια έρημη χώρα, ενώ η Πόλη του Γκιουλέρ είναι πρωτίστως οι άνθρωποί της. Η αντίληψη αυτή συμπυκνώνεται στην παρακάτω δική του φράση: «Οταν φωτογραφίζω την Αγιά Σοφιά δεν με ενδιαφέρει η ίδια, αλλά το κοριτσάκι που περνάει μπροστά από αυτή».
Μολονότι υποστηρίζει με θέρμη ότι «η φωτογραφία δεν είναι τέχνη, αλλά απλώς ένα τεκμήριο», η φωτογραφική ποιότητα και η ανθρωπιά των εικόνων του, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της επιλογής του εκθεσιακού υλικού απομάκρυνε τις φωτογραφίες «πληροφοριακού χαρακτήρα», συνηγορούν για το απολύτως αντίθετο.
Ο «Master of Leica»
Ο Αρά Γκιουλέρ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1928. Ολοκληρώνοντας τις οικονομικές σπουδές εγκαταλείπει μια πολλά υποσχόμενη επιχειρηματική καριέρα και δοκιμάζει την τύχη του στο θέατρο και στη ζωγραφική, πριν γοητευθεί από την ανακάλυψη της «φωτογραφικής γλώσσας». Ξεκινάει την καριέρα του ως φωτορεπόρτερ της εφημερίδας «Yeni Istanbul» το 1950. Το 1956 ξεκινάει συνεργασία με το «Time-Life» (με το οποίο συνεργάστηκε και ο Δ. Χαρισιάδης) και γίνεται μέλος του περιώνυμου φωτογραφικού πρακτορείου «Magnum». Δυο χρόνια αργότερα ξεκινάει συνεργασία με το «Paris Match» και το «Der Stern».
Το 1961 συγκαταλέγεται σύμφωνα με το έγκριτο περιοδικό «English Photographic Annual» στους επτά καλύτερους φωτογράφους του κόσμου. Την επόμενη χρονιά τού απονέμεται ο διάσημος τίτλος «Master of Leica». Ο Γκιουλέρ, το φωτογραφικό αρχείο του οποίου πλησιάζει τον ιλιγγιώδη αριθμό του ενός εκατομμυρίου αρνητικών, ταξίδεψε σε κάθε γωνιά του κόσμου, ενώ εξερεύνησε σπιθαμή προς σπιθαμή τις μουσουλμανικές χώρες. Εξ ου και στη Δύση είναι γνωστός ως ο φωτογράφος της Μέσης Ανατολής.
