Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της Τετάρτης σε ηλικία 79 ετών, μετά από πολύμηνη μάχη με τον καρκίνο, ο βραβευμένος σκηνοθέτης, παραγωγός και συγγραφέας Λάκης Παπαστάθης.
Ήταν ένας από τους κύριους εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, αλλά και ένας πολύπλευρα δημιουργικός άνθρωπος, ο οποίος άφησε το αποτύπωμά του σε ποικίλα είδη τέχνης και με διαφορετικά μέσα έκφρασης (κινηματογράφος, τηλεόραση, λογοτεχνία, κριτική κ.α.).
Πολυδιάστατη πνευματική προσωπικότητα, ο Παπαστάθης θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της γενιάς του και παράλληλα ένας από τους θεμελιωτές του πολιτιστικού ντοκιμαντέρ στην ελληνική τηλεόραση, κυρίως μέσω της εκπομπής «Παρασκήνιο» την οποία δημιούργησε μαζί με τον σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο το 1976. Έως τις τελευταίες του στιγμές διατήρησε τον δυναμισμό και το πείσμα του, όπως και τη χαρακτηριστική υπερηφάνεια του. Έφυγε όπως έζησε: Με απόλυτη, αδιαπραγμάτευτη αξιοπρέπεια.
Ο Λάκης Παπαστάθης γεννήθηκε στο Βόλο το 1943, τελείωσε το γυμνάσιο στη Μυτιλήνη και σπούδασε στο Κέντρο Σπουδών Κινηματογράφου (1963).
Από πολύ νωρίς στη σταδιοδρομία του σκηνοθέτησε μικρού και μεγάλου μήκους κινηματογραφικές ταινίες, οι οποίες απέσπασαν επαίνους από την κριτική για την αισθητική αρτιότητα και το βάθος του περιεχομένου τους, καθώς και πλήθος βραβείων.
Άρχισε τη διαδρομή του στον κινηματογράφο με ταινίες μικρού μήκους το 1963. Το 1972 το φιλμ «Γράμματα από την Αμερική» απέσπασε το βραβείο καλύτερης ταινίας μικρού μήκους στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης της συγκεκριμένης χρονιάς.
Ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε ένας διακριτικός αλλά άοκνος και πρωτότυπος πνευματικός δημιουργός. Η πορεία του στο χώρο του κινηματογράφου επηρεάστηκε καθοριστικά από την «Ευδοκία», την περίφημη και ρηξικέλευθη ταινία του Αλέξη Δαμιανού. Στην «Ευδοκία» ο Παπαστάθης εκτέλεσε καθήκοντα βοηθού σκηνοθέτη και βασικού συντελεστή για την ολοκλήρωση της παραγωγής. Εκ των υστέρων μάλιστα και πρωτοπορώντας για τα ελληνικά δεδομένα, ο Λάκης Παπαστάθης εξέδωσε (Πατάκης 2006) μια εκτενή μονογραφία υπό τον τίτλο «Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία», ειδικά αφιερωμένη στο παρασκήνιο μιας ταινίας-σταθμού στην ιστορία του νέου ελληνικού κινηματογράφου.
Ο Λάκης Παπαστάθης σκηνοθέτησε συνολικά τέσσερις μεγάλου μήκους ταινίες: «Τον καιρό των Ελλήνων« (1981), «Θεόφιλος» (1987), «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον» (2001), «Ταξίδι στη Μυτιλήνη» (2010). Οι ταινίες του απέσπασαν πολλά κινηματογραφικά βραβεία στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και στα Κρατικά Βραβεία Κινηματογράφου, ενώ συμμετείχαν επίσης σε διεθνή φεστιβάλ.
Ενδεικτικά, το 1980 ο «Θεόφιλος» συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του Φεστιβάλ Βερολίνου, ενώ «Το μόνον της ζωής του ταξείδιον», βασισμένο στο ομώνυμο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού, αποτέλεσε μέρος του επίσημου προγράμματος στο Φεστιβάλ του Τορόντο το 2001.
Το στοιχείο που έκανε το κινηματογραφικό βλέμμα του σκηνοθέτη εντελώς μοναδικό και ευδιάκριτο, ήταν η στενή σχέση του σινεμά με τη λογοτεχνία. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο Λάκης Παπαστάθης ήταν ένας σκηνοθέτης λέξεων και κειμένων ή, κατ' απόλυτη συμμετρία, ένας λογοτέχνης της εικόνας. Εν τέλει, ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε ο δημιουργός ενός εντελώς ιδιαίτερου κινηματογραφικού ιδιώματος, συνδυάζοντας τα κινηματογραφικά πλάνα με τα κείμενα και τους συγγραφείς που ο ίδιος αγαπούσε.
Παράλληλα, τo πιο σημαντικό ίσως κεφάλαιο της καλλιτεχνικής του ζωής ήταν η πολιτιστική εκπομπή «Παρασκήνιο» την οποία δημιούργησε μαζί με τον σκηνοθέτη Τάκη Χατζόπουλο και η οποία άρχισε να προβάλλεται στην ΕΡΤ το 1976. Ο Παπαστάθης σκηνοθέτησε ο ίδιος δεκάδες επεισοδίων του «Παρασκηνίου», τα οποία απαθανάτισαν σπουδαία πρόσωπα της πνευματικής ζωής της χώρας και αποτελούν διαχρονικά μείζον τμήμα του ιστορικού αρχείου της ελληνικής τηλεόρασης. Ξεχωρίζουν -μεταξύ πολλών άλλων- τα ντοκιμαντέρ του Λάκη Παπαστάθη για τον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη, με τον οποίο τον συνέδεε στενή φιλία.
Ως τον Ιούνιο του 2013, όταν έκλεισε η ΕΡΤ και διακόπηκε η εκπομπή, το «Παρασκήνιο» είχε ξεπεράσει τα εννιακόσια θέματα (δεκαοκτάλεπτα, ημίωρα ή διάρκειας 52 λεπτών). Κατά καιρούς στο «Παρασκήνιο» εργάστηκαν περί τους διακόσιους σκηνοθέτες καθώς και σημαντικοί δημοσιογράφοι, μελετητές και τεχνικοί του κινηματογράφου.
Ο Λάκης Παπαστάθης σκηνοθέτησε επίσης ιστορικά ντοκιμαντέρ στο πλαίσιο της σειράς «Αναζητώντας τη Χαμένη Εικόνα», η οποία στηρίχθηκε αποκλειστικά σε κινηματογραφικά ντοκουμέντα. Το κύκνειο άσμα του στη μικρή οθόνη ήταν η σκηνοθεσία εκπομπών στο πλαίσιο της σειράς «Υστερόγραφο» της ΕΡΤ, έως και το 2022.
Κάποτε, σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Ιάσονα Τριανταφυλλίδη, ο Λάκης Παπαστάθης είχε εξομολογηθεί ότι «το "Παρασκήνιο" ήταν καθοριστικό γεγονός στη ζωή μου. Κάθε μέρα σκεφτόμασταν την επόμενη εκπομπή. Νομίζω, με επηρέασε σε δύο πράγματα: πρώτον, στην καθυστέρηση να κάνω σινεμά γιατί ήταν κατά κάποιον τρόπο μια αναπλήρωση, είχα μια καθημερινή ενασχόληση με τη δημιουργία. Και, δεύτερον, κάλυπτε τη σχέση μου με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Το 'Παρασκήνιο' έκανε τον δικό μου κινηματογράφο να θέλει μια αχλή παρελθόντος, γιατί είχα χορτάσει τη σχέση με τη σύγχρονη πνευματική ζωή. Ίσως γι' αυτό οδηγήθηκα στις αρχές του αιώνα, που είναι μια εποχή που αγαπάω, που μπορείς να τη δεις όχι σαν ιστορικός, αλλά ποιητικά. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου έζησαν θηρία της ελληνικής πνευματικότητας»
Η προσέγγιση αυτή του Λάκη Παπαστάθη στην τέχνη δεν ήταν, βεβαίως, τυχαία. Εξάλλου ο ίδιος, εκτός από σκηνοθέτης υπήρξε λογοτέχνης, με ευρύ και πρωτότυπο συγγραφικό έργο. «Ξεκίνησα κάνοντας σινεμά επηρεασμένος από τη λογοτεχνία και τώρα γράφω λογοτεχνικά κείμενα που τα έχει καθορίσει ο τρόπος αφήγησης του κινηματογράφου» είχε πει σε μια συνέντευξή του στο «Βήμα» το 2011. Εκτός από το βιβλίο για την «Ευδοκία», έγραψε τέσσερις συλλογές διηγημάτων: «Η νυχτερίδα πέταξε» (εκδ. Νεφέλη, 2002), «Η Ήσυχη και άλλα διηγήματα» (εκδ. Νεφέλη, 2005), «Το καλοκαίρι θα παίξει την Κλυταιμνήστρα» (εκδ. Πόλις, 2011) και «Ο δάσκαλος αγαπούσε το βωβό σινεμά» (εκδ. Πόλις, 2014).
Ξεχωριστό κεφάλαιο της ζωής του ήταν επίσης η στενή φιλία και η συνεργασία με τον Διονύση Σαββόπουλο. Τον Δεκέμβριο του 1973, ο Λάκης Παπαστάθης συνεργάστηκε για πρώτη φορά με τον Σαββόπουλο αναλαμβάνοντας την κινηματογραφική σκηνοθεσία για το μουσικό πολυθέαμα του τραγουδοποιού με τίτλο «Θίασος Σκιών» στη μπουάτ «Κύτταρο». Αμέσως μετά τη δικτατορία, ο Λάκης Παπαστάθης σκηνοθέτησε την εκπομπή «Χαίρω πολύ Σαββόπουλος», την πρώτη εμφάνιση του Σαββόπουλου στην ελληνική τηλεόραση. Η τελευταία τους συνεργασία έγινε το 1999 με τη σκηνοθεσία του video clip του τραγουδιού «Πρώτη του Δύο Χιλιάδες» από τον δίσκο «Ο Χρονοποιός».
Στο χώρο του θεάτρου, τέλος, ο Λάκης Παπαστάθης συνεργάστηκε με τη θρυλική ομάδα του «Ελεύθερου Θεάτρου», σκηνοθετώντας φιλμάκια μικρού μήκους τα οποία εντάχθηκαν στις παραστάσεις «Μια ζωή Γκόλφω» (1974) και «Το τραμ το τελευταίο» (1976).
Ο Λάκης Παπαστάθης ήταν παντρεμένος με την ηθοποιό Υβόννη Μαλτέζου. Μαζί απέκτησαν έναν γιο.
Ανακοίνωση του Γραφείου Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ Προοδευτική Συμμαχία για την απώλεια του Λάκη Παπαστάθη
Ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε πολυσχιδής προσωπικότητα, η οποία επέδρασσε σημαντικά στον χώρο του ελληνικού κινηματογράφου, του ντοκιμαντέρ, αλλά και της λογοτεχνίας.
Γεννημένος του 1943 στον Βόλο, λάτρεψε τη Λέσβο και μέσα από το τηλεοπτικό και κινηματογραφικό έργο του άφησε το ίχνος του φωτίζοντας με πρωτότυπα καλλιτεχνικά μέσα την παράδοση, τους πνευματικούς κύκλους των χρόνων του και την ελληνικότητα.
Η σειρά ντοκιμαντέρ Παρασκήνιο, που επί χρόνια προβαλλόταν στη δημόσια τηλεόραση, αναμφίβολα αποτελεί μια κιβωτός του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού.
Εκφράζουμε συλλυπητήρια στην Υβόννη Μαλτέζου και τον γιο του Αργύρη.
Σία Αναγνωστοπούλου: Ο Λάκης Παπαστάθης ένας άνθρωπος βαθιά «χωμένος» στην τέχνη της αφηγηματικής εικόνας
Συνδημιουργός του Παρασκηνίου, αυτής της τηλεοπτικής αντί-πρότασης που υποκλίθηκε στις ιστορίες και τις αφηγήσεις των ανθρώπων της τέχνης. Ένα κομμάτι μεταπολιτευτικής παιδείας που δημιουργήθηκε στην δημόσια τηλεόραση και μόνο σ’ αυτήν.
Το συμπληρωματικό καδράρισμα, η αρτιότητα του ντεκουπάζ ,η ολοκλήρωση της παραγωγής στο ‘’ιερό’’ σύμπαν της Ευδοκίας του Δαμιανού.
Ο διανοούμενος, ο θεωρητικός, η σκηνοθετική ιδιαιτερότητα του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Ο Καιρός των Ελλήνων (1981), ο Θεόφιλος (1987), Το μόνον της ζωής του ταξείδιον (2001), το Ταξίδι στη Μυτιλήνη (2010).Οι ταινίες του.
Τα ντοκιμαντέρ, η διάσωση των κινηματογραφικών ντοκουμέντων , το Ελεύθερο Θέατρο. Η εταιρεία CINETIC. Τα βιβλία του.
Ο Λάκης Παπαστάθης ήταν όλα αυτά, ένας άνθρωπος βαθιά ‘’χωμένος’’ στην τέχνη της αφηγηματικής εικόνας , οδοιπόρος μιας άλλης εποχής που σήμερα έκλεισε την κάμερα ‘’στο μόνον της ζωής του ταξείδιον’’.
Ζωντανή μνήμη για όλους μας και τεράστια απώλεια για την Υβόννη Μαλτέζου ,τον γιο του και για όλους αυτούς που τον αγάπησαν και συνεργάστηκαν μαζί του. Αντίο Λάκη Παπαστάθη.
Ο πνευματικός κόσμος και η κινηματογραφική κοινότητα αποχαιρετούν με βαθιά θλίψη τον σκηνοθέτη, παραγωγό, συγγραφέα Λάκη Παπαστάθη
«Από την τραχιά, λιτή και φωτεινή Ελλάδα της ‘'Ευδοκίας'', ως βοηθός στο πλευρό του Αλέξη Δαμιανού, μακριά από τη ζεστασιά και τις βεβαιότητες της ηθογραφίας» και « στο ρίσκο, τόλμη και μεγάλο πείσμα του στη συνέχεια της περιπέτειας του στο ελληνικό σινεμά», αναφέρεται στο συλλυπητήριο μήνυμα του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.
Ταινιοθήκη της Ελλάδος
«Το ΔΣ, η Γενική Συνέλευση και οι εργαζόμενοι της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, με βαθιά θλίψη αποχαιρετούν ένα σπουδαίο Έλληνα δημιουργό που έφυγε από κοντά μας: τον Λάκη Παπαστάθη. Ο Λάκης Παπαστάθης υπήρξε ένας από τους κύριους εκπροσώπους του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, πρωτοπόρος ντοκιμαντερίστας, παραγωγός, αλλά και συγγραφέας, κριτικός στοχαστής και ερευνητής. Η πορεία του στο χώρο του κινηματογράφου επηρεάστηκε καθοριστικά από την «Ευδοκία» του Αλέξη Δαμιανού, στην οποία υπήρξε βασικός συντελεστής -εξέδωσε μάλιστα τη μονογραφία «Όταν ο Δαμιανός γύριζε την Ευδοκία».
Μας άφησε μερικές από τις σημαντικότερες ταινίες τεκμηρίωσης και μυθοπλασίας, όπως "Γράμματα από την Αμερική", "Τον καιρό των Ελλήνων", "Θεόφιλος", "Το μόνον της ζωής του ταξείδιον" και "Ταξίδι στη Μυτιλήνη", αποσπώντας κορυφαίες διακρίσεις στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, στα Κρατικά Βραβεία, και αλλού.
Ήταν ένας ποιητής της εικόνας, ο οποίος "μπόλιασε", όσο λιγοι, τον κινηματογράφο με τη λογοτεχνία και "έσκαψε" στις ρίζες της γλώσσας μας και του ελληνισμού.
Μαζί με τον Τάκη Χατζόπουλο, δημιούργησαν μια υποδειγματική εκπομπή στην Δημόσια Τηλεόραση, που κάλυψε όλες τις όψεις της Τέχνης και του Πολιτισμού -μια εκπομπή φυτώριο για πολλές γενιές ελλήνων σκηνοθετών: το θρυλικο "Παρασκήνιο".
Ο Λάκης Παπαστάθης είχε μια σχέση ζωής με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος αλλά και μια σχέση αγάπης και θαυμασμού με την ιδρύτριά της, την Αγλαϊα Μητροπούλου, καθώς ήταν μαθητής της στη Σχολή Φωτεινού και Καλκάνη. Μέχρι τέλους, υπήρξε πολύτιμο μέλος της Γενικής Συνέλευσης της Ταινιοθήκης. Εκφράζουμε θερμά συλλυπητήρια στους οικείους του. Θα θυμόμαστε για πάντα το παράστημα, το ήθος και την αξιοπρέπειά του».
Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου αποχαιρετά τον Λάκη Παπαστάθη
«Η απώλεια του Λάκη Παπαστάθη βυθίζει σε θλίψη τον πνευματικό κόσμο και ιδιαίτερα την κινηματογραφική μας κοινότητα. Ο Λάκης Παπαστάθης, ένας ευαίσθητος διανοούμενος, βαθιά καλλιεργημένος και με ανήσυχο πνεύμα, ανήκει στη γενιά των σκηνοθετών που έθεσαν με ένταση το αίτημα της γραφής και της ανανέωσης του ελληνικού κινηματογράφου, διαγράφοντας τη δική τους προσωπική τροχιά προς νέους ορίζοντες.
Ο Λάκης Παπαστάθης ξεκίνησε την περιπέτεια του στο ελληνικό σινεμά από την τραχιά, λιτή και φωτεινή Ελλάδα της «Ευδοκίας», ως βοηθός στο πλευρό του Αλέξη Δαμιανού, μακριά από τη ζεστασιά και τις βεβαιότητες της ηθογραφίας. Η συνέχεια είχε ρίσκο, τόλμη και μεγάλο πείσμα.
Στον «Καιρό των Ελλήνων» είδε μια Ελλάδα μετέωρη ανάμεσα στο πρόσφατο παρελθόν των Ελλήνων του 1821 και στο μακρινό ευρωπαϊκό μέλλον της. Στον «Θεόφιλο», η περιπλάνησή του στον κόσμο του «αλλόκοτου φουστανελά» ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, ήταν μια αναζήτηση του στίγματος μιας χώρας που, δίχως να το νοιώθει χάνει τη λαϊκότητα και την αυθεντικότητά της. Στο «Μόνον της ζωής του Ταξείδιον», έψαξε να βρει το πέρασμα που οδηγεί στον εσωτερικό, σκοτεινό και χαοτικό κόσμο του ποιητή Γεωργίου Βιζυηνού.
Ο Λάκης Παπαστάθης άφησε το αποτύπωμά του και στην ελληνική τηλεόραση. Αυτός, και ο στενός συνεργάτης του Τάκης Χατζόπουλος, με την εκπομπή τους «Παρασκήνιο» καθιέρωσαν τον πολιτισμό στη μικρή οθόνη, από την εποχή της ασπρόμαυρης αθωότητάς της, δίνοντας παράλληλα ευκαιρίες σε νέους σκηνοθέτες».
Συλλυπητήριο μήνυμα της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών για τον θάνατο του Λάκη Παπαστάθη
Η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών αποχαιρετά με θλίψη τον σημαντικό Έλληνα σκηνοθέτη, Λάκη Παπαστάθη. «Το μεγάλο δημιουργικό του έργο φώτισε το πολιτιστικό τοπίο της Ελλάδας, σημαδεύοντας με την επώνυμη γραφή του τα οπτικοακουστικά δρώμενα της κινηματογραφικής τέχνης κι όχι μόνο», αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση.
«Από τις πρώτες του δημιουργίες μικρού μήκους υπήρξε ένας από τους στυλοβάτες του νέου ελληνικού κινηματογράφου και εν συνεχεία με όλο το κινηματογραφικό του έργο δεκαετιών, στις μεγάλου μήκους ταινίες του και στις σειρές ντοκιμαντέρ που υλοποίησε, απέδειξε τον εμπνευσμένο ρόλο του δημιουργού με τη δύναμη της γραφής του και το προσωπικό εύρος σύλληψης και υλοποίησης της Τέχνης που αγάπησε», προστίθεται στην ανακοίνωση.
«Ο Λάκης Παπαστάθης, επίτιμο μέλος του σωματείου μας, στήριξε με τη παρουσία του πάντα τα οράματα και τις διεκδικήσεις των Ελλήνων Σκηνοθετών. Στους νεότερους δίδαξε πως για να γίνεις καλλιτέχνης πρέπει να ζεις σαν καλλιτέχνης, να γίνεις ο ίδιος έργο τέχνης, πράγμα που τήρησε και διατήρησε μέχρι το τέλος, χωρίς να φοβάται κανένα τίμημα.
Τον αποχαιρετούμε με αληθινή, βαθιά συγκίνηση. Καλό ταξίδι, Λάκη!!!», καταλήγει η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών.
ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ
