Ο πατέρας του, Ζακ, ήταν Ιταλός-Έλληνας χρηματιστής, γεννημένος το 1887 που είχε έρθει από την Κέρκυρα και πέθανε όταν ο Μάρκ ήταν μόλις 5 ετών. Ορφανός από μιρκός ο Μάρκ, γεννημένος στις 24 Δεκεμβρίου 1924, μεγάλωσε με την μοντελίστ μητέρα του στο Worth, σε ένα σπίτι υψηλής ραπτικής, του οποίου η ομορφιά και η αξιοπρέπεια θα τον στοιχειώνει πάντα ("μια αξιοθαύμαστη γυναίκα", σχολίαζε για τη μαμάτου όταν κρέμασε το πορτρέτο της στο γραφείο του).
Από πολύ νέος, ο Marc Ferro ήταν παθιασμένος με την ιστορία, συνέθεσε τη πρώτη του «Ιστορία της Γαλλίας» που ξεκινούσε για αυτόν στον Εκατονταετή Πόλεμο. Η αγάπη για την ιστορική αφήγηση δεν τον εγκατέλειψε ποτέ, προσπάθησε να τη τελειοποιήσει μάλιστα αξιοποιώντας τη προσωπική του ιστορία ως μια μορφή πειραματικής ιστοριογραφίας. Πέθανε στο Saint-Germain-en-Laye, περιτριγυρισμένος από την οικογένειά του, το βράδυ της 21ης Απριλίου, δήλωσε η οικογένειά του στην Agence France-Presse. Ήταν 96 ετών.
Ο ρόλος του στην αντίσταση
Ο πόλεμος αναστατώνει την οικογένεια (στο μεταξύ η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε), η οποία παίρνει το δρόμο της εξόδου τον Ιούνιο του 1940. Στο Παρίσι, ενώ φοιτά στη δεύτερη τάξη του Λυκείου Carnot, απειλείται από την αντισημιτική πολιτική του Βισί. Μάλιστα τη τελευταία χρονιά που ο καθηγητής του στη φιλοσοφία, Maurice Merleau-Ponty, του έσωσε τη ζωή, προειδοποιώντας τους μαθητές εβραϊκής καταγωγής να αποχωρήσουν. Η μητέρα του Μαρκ, γεννημένη εβραία γεννημέρνη στην Ουκρανία δεν θα επιστρέψει από τα στρατόπεδα. Ο Μαρκ δεν θα προσπαθήσει ποτέ να μάθει περισσότερα για τις συνθήκες της εξαφάνισής της.
Μαθητής στην ελεύθερη ζώνη στη Γκρενόμπλ, το 1942, στρατολογήθηκε λόγω της γνώσης του στα γερμανικά από την κομμουνίστρια Annie Becker η οποία διηύθυνε ένα δίκτυο μαχητών αντίστασης στην πόλη. Εκείνος φροντίζει το που θα σταθεμύουν στρατιώτες στην είσοδο της πόλης ενώ θέτει και μελλοντικούς στόχους για δράση. Το δίκτυο αντίστασης στη Γκρενόμπλ έπεσε και δυο χρόνια αργότερα συνεργάζεται με έναν αξιωματικό που έχει αναλάβει την υπεράσπιση του Βερκόρ, ο Μαρκ Φερό τότε ασχολείται ως διαβιβαστής και γεωγράφος.
Η επαφή με την αποικιοκρατία
Λιγότερο από ένα μήνα μετά την τραγωδία των Βερκόρ ωστόσο, συμμετείχε στην απελευθέρωση της Λυών στις 3 Σεπτεμβρίου (1944). Έκτοτε επέστρεψε στις σπουδές του. Αρχίζει δε να διδάσκει στο Παρίσι και πολύ γρήγορα, από το 1948, στο Οράν, στο Λύκειο Lamoricière. Εκεί ως νεαρός δάσκαλος, ο οποίος διέφυγε τους Ναζί και συμμετείχε στην Αντίσταση, έρχεται σε επαφή με την αποικιοκρατία. Αν και οι ιστορικές του πραγματείες θα συντεθούν πολύ αργότερα (Ιστορία των αποικιών. Από τις κατακτήσεις έως την ανεξαρτησία, 13ος-20ος αιώνας, Seuil, 1994; Η Μαύρη Βίβλος της Αποικιοκρατίας. 16ος-21ος αιώνας: από την εξόντωση στη μετάνοια, Robert Laffont, 2003; Εξηγώντας σε όλους την αποικιοκρατία, Seuil, 2016), η εμπειρία της πρώτης διδασκαλίας είναι καθοριστική.
Και όταν ξέσπασε ο πόλεμος της ανεξαρτησίας, την Ημέρα των Αγίων του 1954, ο Φέρο συμμετείχε στο Οράν στη γέννηση της Αλγερινής Αδελφότητας, ενός προοδευτικού κινήματος ενάντια στις ανισότητες του αποικιακού συστήματος το οποίο λύγισε από τη βία και την ένταση το 1956. Σε αυτή τη κρίσιμη στιγμή επέστρεψε στο Παρίσι, και εργάστηκε στα γυμνάσια Montaigne, τότε Rodin, τότε ο Pierre Renouvin (1893-1974) τον παρακινεί να αφιερωθεί στην επανάσταση του 1917. Η παρουσία του στην Αλγερία αποτελεί μια ξεχωριστή εμπειρία για τη κατανόηση των πραγματικών διακυβευμάτων της οκτωβριανής επανάστασης.
Ο Renouvin δέχτηκε τον Ferro ως διδκατορικό φοιτητή στο CNRS (1960). Τόσο έγινε μέλος και της ομάδας του Cahiers du monde Russe et soviétique, η οποία δημοσίευσε το πρώτο τους τεύχος το 1959. Ο ίδιος ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση και παρότι δε μιλούσε καλά τη γλώσσα απέκτησε πρόσβαση σε σπάνια αρχεία. Η εμπειρία του κατέληξε στη πρώτη του έκδοση για την επανάσταση του 1917 (Aubier, 1967), η οποία ποηγήθηκε της διδακτορικής του διατριβής (1976) σχεδόν δέκα χρόνια.
Οι αναλύσεις του Ferro
O Ferro δεν έκανε τίποτα όπως οι άλλοι φοιτητές, δημοσίευε πρωτογενές υλικό στο περιοδικό Annales πολύ πριν υποστηρίξει τη διατριβή του, τόλμησε να χρησιμοποιήση έναν μη ιδεολογικό λόγο και αξιοποιώντας τόσο γραπτά όσο και οπτικοακουστικά αρχεία (και αυτό ήταν άνευ προηγουμένου), για να υποστηρίξει τη θέση πως η οκτωβριανή επανάσταση που αποδίδεται προνομιακά στους εργάτες ήταν έργο γυναικών, στρατιωτών, αγροτών. Είναι σοκ. Ο Ferro κατέδειξε πως η συμβολή του μπολσεβικικού κινήματος 1917 υπεριμήθηκε ενώ κατέδειξε τη γραφειοκρατικοποίηση του καθεστώτος ως βάση για την απολυτοποίησή του.
Η αναλυτική διεισδητικότητα του Ferro καθώς και η τολμηρή του προσέγγιση στα πεδία έρευνας του τον ανέδειξαν. Ο Fernand Braudel τον εντόπισε και η αντισυμβατική του ματιά γίνεται το πλεονέκτημα του. Ο κληρονόμος του Lucien Febvre προώθησε τον Ferro από το 1964 στο συντακτικό γραφείο του περιοδικού Annales, προτού τον κάνει συν-συντάκτη. Διορισμένος διευθυντής σπουδών στο Ecole Pratique des Hautes Etudes (1969), ο Marc Ferro εντάχθηκε ταυτόχρονα στο Ecole Polytechnique, όπου ήταν βοηθός καθηγητής, και μετέπειτα καθηγητής (1969-1992).
Έκτοτε θα κατέχει πολλαπλές θέσεις υψηλού κύρους από τη διοίκηση του Ινστιτούτου του Σοβιετικού Κόσμου και της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έως την προεδρία της Ένωσης Ερευνών στη Σχολή Προηγμένων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών, από 1991 έως 2006. Για να μην αναφέρουμε τη συμμετοχή του, από το 2003, ως διαχειριστής στο Εθνικό Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Θεμάτων (INA), και το 2006 στο Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικών Αρχείων.
Πρέπει να ειπωθεί ότι στον τομέα της εικόνας, ο Marc Ferro, ο οποίος είναι παθιασμένος με τη κινηματογραφική μπομπίνα και έκανε σημαντικές παρατηρήσεις για τις κινηματογραφημένες παρελάσεις του 1917 και τη σχεση τους με το σοβιετικό φαντασιακό.
Το στυλ του Ferro
Ο παθιασμένος με την έβδομη τέχνη ιστορικός καινοτομεί στην ιστορική επιστήμη φέρνοντας τα οπτικοακουστικά αρχεία ως στοιχεία ιστορικής σύγκρισης και ανάλυσης, δημοσιεύει σχετικά μνημειώδη άρθρα και α ναπτύσσει σειρά ντοκιμαντέρ που συγκρίνει πολεμικές αφηγήσεις αντιμαχόμενων πλευρών.
Το χνάρι του αποτυπώνεται σκηνοθετικά και αφηγηματικά και συνεχίζει να επηρεάζει τόσο την επιστήμη όσο και τον χώρο της παραγωγής ντοκιμαντέρ.
Δείτε λίστα τα μεταφρασμένα στα ελληνικά έργα του εδώ.
