Υπάρχει ένας διάχυτος μύθος ότι οι συντηρητικές κυβερνήσεις είναι υπέρ των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών και κατά της αύξησης του δημόσιου χρέους. Στην πραγματικότητα οι διαφορές των συντηρητικών και προοδευτικών κυβερνήσεων δεν αφορούν ούτε το έλλειμμα του προϋπολογισμού, ούτε την έκταση του δημόσιου δανεισμού. Αφορούν τη σύνθεση των δαπανών και τη σύνθεση των εσόδων.
Οι συντηρητικοί θέλουν λιγότερους φόρους για τους πλούσιους και μικρότερες κοινωνικές δαπάνες. Οι προοδευτικοί θέλουν υψηλότερους φόρους για τους πλούσιους και μεγαλύτερες και πιο γενναιόδωρες κοινωνικές δαπάνες.
Η διάκριση αυτή είναι πρώτα από όλα ορατή στις ΗΠΑ, όπου η διακυβέρνηση από τους Ρεπουμπλικάνους, μαζί και του Τραμπ, σημαίνει, κατά κανόνα, μεγαλύτερα ελλείμματα στον προϋπολογισμό και επέκταση του δημόσιου χρέους. Ταυτόχρονα όμως σημαίνει τεράστιες φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους και περικοπή των κοινωνικών δαπανών. Η μόνη κατηγορία που αυξάνει είναι οι αμυντικές δαπάνες.
Για τους Δημοκρατικούς αντίθετα η πολιτική είναι συνήθως πιο μικρά ελλείμματα, φορολόγηση του πλούτου και αύξηση των κοινωνικών δαπανών. Η τρέχουσα διαμάχη για την αύξηση της οροφής του δημόσιου χρέους, είναι μία συνήθης διαδικασία που επαναλαμβάνεται ανά τακτά διαστήματα. Αν ο Πρόεδρος διαφέρει από το κόμμα που ελέγχει την Γερουσία ή η Βουλή, αρχίζει ένα παζάρι για τους φόρους και τις δαπάνες.
Το ίδιο εν πολλοίς ισχύει και στην Ελλάδα. Οι κυβερνήσεις της ΝΔ τις τελευταίες δεκαετίες ήταν, ισοδύναμα με το ΠΑΣΟΚ, επιρρεπείς στην αύξηση των ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους. Μόνο που συνήθως ήταν γενναιόδωρες στη μείωση φόρων για τις πιο ευκατάστατες τάξεις, κατά περιόδους επίσης και των ασφαλιστικών εισφορών, και πιο σφικτές στις κοινωνικές δαπάνες. Επί ΠΑΣΟΚ η αύξηση των κοινωνικών δαπανών στη δεκαετία του 1980 (ΕΣΥ, Παιδεία, Συντάξεις) έγιναν με δημόσιο δανεισμό, και όχι αύξηση των φόρων. Το ίδιο μοτίβο συνεχίστηκε και αργότερα, με εξαίρεση τη σταθεροποίηση του 1985-87 και την προσαρμογή για την ένταξη στο Ευρώ το 1997-2000. Αμέσως μετά προστέθηκαν τα δημόσια έργα και οι κατασκευές επί Σημίτη.
Ίσως λιγότερο εμφανείς είναι οι διαφορές στα φορολογικά έσοδα καθώς η φορολόγηση του πλούτου είναι πιο δύσκολη στην Ελλάδα λόγω απόκρυψης και φοροδιαφυγής. Για το λόγο αυτό οι φοροελαφρύνσεις του πλούτου αφορούν τη μεγάλη ακίνητη περιουσία, τα μερίσματα των εταιρειών και τις μεταβιβάσεις και κληρονομιές. Έγιναν επί διακυβέρνησης Καραμανλή και επαναλήφθηκαν επί διακυβέρνησης Μητσοτάκη.
Μετά την οριστική έξοδο από τα μνημόνια, τη ρύθμιση του χρέους και την επιστροφή στις αγορές το 2018, που ολοκληρώθηκαν επί ΣΥΡΙΖΑ, ήρθε η ΝΔ το 2019 με τις παλιές συνήθειες που δεν είχαν ξεχαστεί. Η ΝΔ το 2019-2023 προσέφυγε σε τρεις κατηγορίες άντλησης χρημάτων πέρα από τα όρια του προϋπολογισμού.
Πρώτον τους ευρωπαϊκούς πόρους, που ενισχύθηκαν από την έκτακτη χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση της πανδημίας και φυσικά από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Δεύτερον τον δανεισμό από τις αγορές προκειμένου να εξυπηρετεί τις τρέχουσες υποχρεώσεις εξυπηρέτησης του ρυθμισμένου δημόσιου χρέους. Εν προκειμένω δανειζόταν παραπάνω. Το 2022, για παράδειγμα, αντί για δανεισμό 4 δις που ήταν οι αποπληρωμές των δανείων, δανείστηκε 8 δις.
Τρίτον τον εσωτερικό δανεισμό από τα διαθέσιμα των ασφαλιστικών ταμείων και του φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, με τη μορφή βραχυχρόνιου δανεισμού (ομόλογα, repos) που δεν προστίθεται στο δημόσιο χρέος της γενικής κυβέρνησης, αλλά προφανώς αποτελεί δανειακή υποχρέωση. Αυτό έφθασε τα 37 δις.
Το ελληνικό δημόσιο χρέος είναι περίπου 300 δις, από τα οποία τα 235 είναι στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης και τα υπόλοιπα ιδιωτών. Άλλα 40-50 είναι ομόλογα. Σύμφωνα με τον προϋπολογισμό ο στόχος το 2022 ήταν το συνολικό χρέος να είναι 355 δις. Τελικά έφθασε τα 400. Η ΝΔ παρά τα αυξημένα φορολογικά έσοδα, λόγω ΦΠΑ και πληθωρισμού, συνέχισε να δανείζεται ασύστολα από το λεγόμενο εσωτερικό ενδοκυβερνητικό χρέος (20 δις) και τα ομόλογα των νομικών προσώπων (16 δις). Με μία λέξη το τερμάτισε.
Από κοινού με τους τρεις αυτούς τρόπους η ΝΔ χειρίστηκε πόρους περίπου της τάξης των 60 δις μέσα στην τριετία με τα οποία κάλυψε τα πρωτογενή ελλείμματα στον προϋπολογισμό, που εν μέσω της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης, υπολογίζονται περίπου από 4 έως 8% του ΑΕΠ ανάλογα με το έτος. Μεσοσταθμικά κάλυψε ελλείμματα της τάξης των 30 δις στην τριετία, ενώ ταυτόχρονα βρέθηκε να διαχειρίζεται επιπρόσθετους επενδυτικούς πόρους της τάξης των 30 δις.
Ήταν η έκταση και το μέγεθος των πόρων που προφανώς επέδρασαν στο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας, ενώ ταυτόχρονα ήταν ορατές οι επιπτώσεις της αρνητικής πολιτικής της ΝΔ στα θέματα της κοινωνικής πολιτικής (κατάρρευση ΕΣΥ, τραγική υποχρηματοδότηση της παιδείας, παγωμένες συντάξεις). Μαζί με την καθυστερημένη προσαρμογή των μισθών, εν μέσω πληθωρισμού και ακρίβειας, το κοινωνικό αποτύπωμα της διεύρυνσης των ανισοτήτων ήταν αναπόφευκτο.
Με μία λέξη η ανάπτυξη της οικονομίας στηρίχθηκε σε ένα πραγματικό δεδομένο, - τη βελτίωση των εξαγωγών, που είχε αρχίσει από το 2016, και την αύξηση του τουριστικού συναλλάγματος που κορυφώθηκε το 2019 και φαίνεται να επανέρχεται σταδιακά σε αυτά μετά τη βουτιά της πανδημίας. Μόνο που η επίδοση των εξωτερικών πόρων ενισχύθηκε με την ροή των πόρων των 60 δις που συνδυαστικά ενίσχυσαν την κατανάλωση και τις εισαγωγές. Αυτές αυξήθηκαν με ρυθμό ταχύτερο των εξαγωγών και του τουριστικού συναλλάγματος. Το εμπορικό έλλειμμα εκτοξεύτηκε, όπως και το ισοζύγιο πληρωμών. Τα 20 δις έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών το 2023 είναι ένα σοκαριστικό νούμερο.
Η κυβέρνηση της ΝΔ δανειζόμενη από το μέλλον μεταθέτει το πρόβλημα στο μέλλον. Στη δική της ή άλλη κυβέρνηση. Διαβάζει μονομερώς τα περί καλών ρυθμών ανάπτυξης ως αποτέλεσμα των επενδύσεων, -που παραμένουν χαμηλότερες του ευρωπαϊκού μέσου όρου, πέρα από την μονόπλευρη στροφή σε ακίνητα, εξαγορές εταιρειών και κόκκινα δάνεια.
Αποκρύπτει την επιστροφή στην αλόγιστη χρήση δημόσιων πόρων για τη στήριξη των μεγάλων εταιρειών σε κατασκευές και πράσινες επενδύσεις και την χρηματοδότηση της κερδοσκοπίας της ενεργειακής κρίσης. Επιχαίρεται για την εκτίναξη της κερδοφορίας των μεγάλων επιχειρήσεων σε ρεκόρ 20ετίας.
Εκ του αποτελέσματος η ΝΔ έκανε αυτό που ήξερε πάντα. Φοροαπαλλαγές στα ευκατάστατα στρώματα και τις μεγάλες επιχειρήσεις, περιορισμός των κοινωνικών δαπανών, αύξηση των αμυντικών δαπανών και επέκταση του δημόσιου χρέους μέσω επιπρόσθετου δανεισμού για την κάλυψη των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού. Βρήκε το δημόσιο χρέος στα 340 δις και το παραδίδει στα 400 δις. Καθόλου άσχημα.
(Ο Γιώργος Σταθάκης είναι πρ. Υπουργός, υποψήφιος βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ στα Χανιά)
