Η πρώτη δημοσίευση του άρθρου έγινε στην ΕΦ. ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ (25.06.2020)

Οι εκπαιδευτικοί, με υψηλό το αίσθημα της ευθύνης, κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανή την υπόθεση της εκπαίδευσης και να την υπηρετήσουν με έναν διαφορετικό τρόπο, με την «Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση». Και τους αξίζει σεβασμός, αναγνώριση και επιβράβευση για αυτή την προσπάθεια.
Ήταν, όμως, όλα τα πράγματα σε σχέση με την Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση όπως θα έπρεπε να είναι; Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που συνηγορούν στο ότι δεν ήταν. Ας δούμε κάποιους από αυτούς.

Το πραγματικό τοπίο της Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (ΕξΑΕ)
Ποιο ήταν, αλήθεια, το πραγματικό τοπίο στην ΕξΑΕ; Παρά τις προσπάθειες των εκπαιδευτικών να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ΕξΑΕ, φαίνεται πως υπήρξαν αρκετά προβλήματα. Πολλοί μαθητές και μαθήτριες π. χ. δεν κατάφεραν να εγγραφούν στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (ΠΣΔ). Και από αυτούς και αυτές που κατάφεραν να εγγραφούν, όμως, άλλοι παρακολούθησαν συστηματικά τα μαθήματα και άλλοι όχι. Υπήρξαν, επίσης, μαθητές και μαθήτριες  - και ίσως και εκπαιδευτικοί - που επειδή δεν διέθεταν τον κατάλληλο εξοπλισμό που απαιτεί η ΕξΑΕ (ΗΥ, smartphone, tablet κ.ο.κ.) ούτε και πρόσβαση στις υπηρεσίες του διαδικτύου, δεν κατάφεραν να συμμετάσχουν απρόσκοπτα στις ειδικές απαιτήσεις της ΕξΑΕ, σύγχρονης και ασύγχρονης (on line αναρτήσεις, e-μαθήματα, τηλεδιασκέψεις κ.ά.). Αυτό το φαινόμενο, μάλιστα, υπήρξε πιο εκτεταμένο για τους μαθητές και τις μαθήτριες που ανήκουν στις λεγόμενες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Αυτά τα ζητήματα – και πολλά άλλα - έκαναν την ΕξΑΕ να μοιάζει αρκετά διάτρητη. Και αυτό, γιατί σύμφωνα με το νόμο η πρόσβαση όλων των παιδιών στην εκπαίδευση είναι υποχρέωση του κράτους και κανένα παιδί δεν πρέπει να αποστερηθεί και να αποκοπεί από αυτό το κοινωνικό αγαθό (Σύνταγμα, Άρθ. 16).
Τίθεται, με άλλα λόγια (και σε σχέση με την ΕξΑΕ) ένα αναντίρρητο ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης, το οποίο η πολιτεία και ο κόσμος της εκπαίδευσης οφείλει να αντιμετωπίσει και να επιλύσει.
 

ΕξΑΕ: με τι περιεχόμενο και τι μέθοδο;
Ένα άλλο ζήτημα σχετικά με την ΕξΑΕ είναι ότι η συζήτηση επικεντρώθηκε, κυρίως, στην τεχνική διάσταση του ζητήματος (εγγραφές μαθητών και μαθητριών στο ΠΣΔ, αντοχές του δικτύου, τεχνολογική ετοιμότητα και εξοπλισμός μαθητών και μαθητριών και  εκπαιδευτικών κ. ο. κ.). Λίγη σκέψη αφιερώθηκε στη μεθοδολογία και στο περιεχόμενο αυτής της εκπαίδευσης.
Είναι γεγονός πως οι περισσότεροι και περισσότερες εκπαιδευτικοί για τη δημιουργία των έργων της ΕξΑΕ προσέφυγαν στους πόρους του ΠΣΔ και του Ψηφιακού Σχολείου (Φωτόδεντρο, ΕΚΕΒΙ, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, κ.ο.κ.). Οι πόροι αυτοί, όμως, και οι συνακόλουθες εργασίες και δραστηριότητες προϋποθέτουν πολλές ώρες εργασίας των μαθητών και μαθητριών μπροστά στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή (ΗΥ). Ήδη, στην Ελλάδα κατέχουμε το αρνητικό ρεκόρ του να είμαστε η ευρωπαϊκή χώρα με τη μεγαλύτερη ημερήσια έκθεση των ανθρώπων μπροστά στις οθόνες (έρευνα της Eurostat, 07.05.2018). ‘Ίσως, θα έπρεπε να ενδιαφερθούμε αυτό το αρνητικό ρεκόρ να μην το ενισχύσουμε περισσότερο με την ΕξΑΕ.
Τι θα μπορούσε να γίνει; Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν πολλές εναλλακτικές ιδέες για δραστηριότητες που θα μπορούσαν να απομακρυνθούν τα παιδιά από τις οθόνες του ΗΥ και οι οποίες θα μπορούσαν π. χ. να τα παροτρύνουν να κινηθούν στο χώρο, να αλληλεπιδράσουν με τα αντικείμενα του σπιτιού και με τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά του σπιτιού. θα μπορούσαμε, έτσι, να ζητήσουμε από τους μαθητές και τις μαθήτριες να παρουσιάσουν μπροστά σε όλη την οικογένεια ένα πείραμα φυσικής με απλά υλικά της κουζίνας και, ακολούθως, να περιγράψουν τις εντυπώσεις τους από αυτή την παρουσίαση. Θα μπορούσαμε, επίσης, να τους παροτρύνουμε να αναλάβουν τη φροντίδα ενός από τα φυτά ή τα ζώα του σπιτιού (γατάκι, σκυλάκι, ψαράκι κ.τ.λ.), αφού πρώτα – σαν συστηματικοί ερευνητές - συλλέξουν πληροφορίες για αυτό και για τους τρόπους φροντίδας του. Παρομοίως, θα ήταν δυνατόν να τους ζητήσουμε να ετοιμάσουν μια υγιεινή σαλάτα για όλη την οικογένεια και να μας εξηγήσουν τα κριτήρια που χρησιμοποίησαν για την επιλογή των φρούτων και λαχανικών που χρησιμοποίησαν (θρεπτική αξία, χρώματα κ.α.). Όλες αυτές οι δραστηριότητες απομακρύνουν τα παιδιά από τις οθόνες και παράλληλα – και αυτό ίσως είναι το πιο σημαντικό – τροφοδοτούν την ολόπλευρρη και πολύπλευρη ανάπτυξή τους (νοητική, ψυχική, σωματική και κοινωνική).
 

Εκπαίδευση και ΕξΑΕ
Ένα άλλο θέμα (το οποίο απασχόλησε ιδιαίτερα και συνεχίζει να απασχολεί την εκπαιδευτική κοινότητα) είναι και αυτό της προσωρινότητας ή μη της ΕξΑΕ. Εδώ θα πρέπει να λάβουμε θέση και να τονίσουμε εξ αρχής ότι τίποτα μα τίποτα δεν μπορεί να υποκαταστήσει την κανονική λειτουργία του σχολείου Και αυτό, γιατί, σχολείο και εκπαίδευση σημαίνει φυσική σχέση και ζωντανή και αδιαμεσολάβητη επικοινωνία ανθρώπων· σημαίνει συνύπαρξη, συνεργασία και ομαδική δημιουργία· σημαίνει κίνηση στο χώρο, επισκέψεις, σχολικές γιορτές και σχολικές εκδρομές. Και, πολλά πολλά ακόμα πράγματα.
Διαστάσεις της ΕξΑΕ θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια συμπληρωματική συνιστώσα του κανονικού σχολείου. Όχι, όμως, να το αντικαταστήσουν. Αυτό θα κατέλυε την θεμελιακή ιδέα του σχολείου και της σχολικής τάξης ως κοινότητας επικοινωνίας, δημιουργίας και μάθησης.
Λέμε, επομένως, ναι σε ένα σύγχρονο ψηφιακό σχολείο, σε ένα εξωστρεφές και ανοιχτό στην κοινωνία σχολείο το οποίο αξιοποιεί τις δυνατότητες του διαδικτύου και της ΕξΑΕ για έρευνα, αναζήτηση, ενημέρωση και επικοινωνία. Αλλά, μέχρις εκεί. Ας κρατήσουμε το ότι εκπαίδευση και σχολείο σημαίνει ζωή καθαυτή, όχι ψηφιακό υποκατάστατο της ζωής.

Αντί επιλόγου
Στο κείμενο προσπαθήσαμε να αναδείξαμε τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της ΕξΑΕ και μαζί να οριοθετήσουμε τη σχέση της ΕξΑΕ με το κανονικό (και ψηφιακό, γιατί όχι)  σχολείο. Ελπίζουμε να έγινε σαφής η διάκριση ανάμεσα στις δύο μορφές εκπαίδευσης και να αποδείχτηκε η αξία της κανονικής λειτουργίας του σχολείου, της φυσικής παρουσίας στο σχολείο έναντι της ΕξΑΕ. Αυτό που μένει να γίνει με την επιστροφή στην «σχετική» κανονικότητα της σχολικής και κοινωνικής ζωής είναι να μη σταματήσουμε να εργαζόμαστε για μια ποιοτική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά και, μέσω αυτής, για μια ανοιχτή, αλληλέγγυα και δημοκρατική κοινωνία για όλους τους ανθρώπους.

*Ο Απόστολος Κ. Καρύδας είναι συντονιστής εκπαιδευτικού έργου σε σχολεία της Θεσσαλονίκης.