Εξέχον μέλος της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας πρόσφατα έγραψε άρθρο, από το οποίο απομονώνω την εξής διατύπωση: «Ο ριζοσπαστισμός ναρκώνει τη σκέψη και τη μεταβάλλει σε οδοστρωτήρα εύκολων συγχωνεύσεων. Στην Αριστερά [...] παλεύουν ακόμα με τους ευφημισμούς και τις όμορφα τακτοποιημένες κουβέντες. Φοβούνται να παραδεχτούν πως υπήρξε και μπορεί ανά πάσα στιγμή να υπάρξει και μια ολοκληρωτική, αντιδημοκρατική, απάνθρωπη ριζοσπαστική κληρονομιά.»¹
Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη από τον αρθρογράφο αν κατά τη δημοσίευση του κειμένου του παραλείφθηκε εκ παραδρομής κάποια λέξη ή λέξεις ούτως ώστε να αλλοιωθεί ριζικά το νόημα.
Οπως και να έχει πάντως, στον δημόσιο λόγο, ιδίως εκτός Ελλάδας, ο όρος «ριζοσπαστισμός» στις μέρες μας δεν τα πάει πολύ καλά από πλευράς «επικοινωνιακής».
Στις δυτικές χώρες, η λέξη «ριζοσπαστικοποίηση» (σκέτα) χρησιμοποιείται σχεδόν ως συνώνυμο της προσχώρησης στον ισλαμικό εξτρεμισμό. Τούτο το τελευταίο επιδέχεται τουλάχιστον δύο –αλληλοσυνδεόμενες- ερμηνείες.
Η πρώτη μάς οδηγεί να υποθέσουμε την ύπαρξη μιας σιωπηλής –καθ’ ότι «αυτονόητης»- παραδοχής πως η μόνη δύναμη που είναι πλέον σε θέση να αμφισβητήσει έμπρακτα και ριζικά (στις δυτικές γλώσσες χρησιμοποιείται ίδια λέξη για το «ριζικός» και το «ριζοσπαστικός») το παγκόσμια κυρίαρχο πολιτικο-οικονομικό σύστημα είναι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός.
Με άλλα λόγια, η ταύτιση μεταξύ ριζοσπαστισμού (εν γένει) και ακραίου ισλαμισμού υπονοεί εμμέσως πλην σαφέστατα ότι αριστερός ριζοσπαστισμός δεν μπορεί πλέον να υπάρξει.
Πρόκειται για μια έμμεση δικαίωση της περίφημης θεωρίας περί του «τέλους της Ιστορίας».
Περιττό να τονίσουμε ότι, μαζί με την «κατάργηση» της «κλασικής» έννοιας των ταξικών αγώνων ως κινητήριας δύναμης της Ιστορίας, τούτη η θεωρία «καταργεί» και πιο σύγχρονες εκδοχές των μαρξιστογενών προσεγγίσεων, όπως εκείνην της «ριζοσπαστικής δημοκρατίας».
Μια δεύτερη ερμηνεία βέβαια έχει να κάνει με την εξομοίωση –ή έστω την αιτιολογική συσχέτιση- του ριζοσπαστισμού με την τρομοκρατία. Εφ’ όσον κατά τα τελευταία έτη οι τρομοκρατικές ενέργειες στις δυτικές χώρες όντως προέρχονται ως επί το πλείστον από φανατικές ισλαμιστικές οργανώσεις, κατά συνεκδοχή χρησιμοποιείται ο όρος «ριζοσπαστισμός» για να υποδηλώσει το είδος εκείνο της ιδεολογίας που υποθάλπει ή φανερά υποστηρίζει παρόμοιες ενέργειες.
Εδώ προφανώς συναντάμε μία ακόμη παραλλαγή της «διαβολικής» (όπως ειρωνικά τη χαρακτηρίζει ο Νικόλας Σεβαστάκης στο άρθρο του) θεωρίας των δύο άκρων, σύμφωνα με την οποία ο ριζοσπαστισμός, ως «ακραία» εναντίωση στο κυρίαρχο σύστημα, θεωρείται πως αναπόφευκτα συνηγορεί υπέρ της τρομοκρατίας – έστω διά μέσου μιας «ένοχης σιωπής».
Κατά την άποψή μου, το πρόβλημα για την ίδια τη (ριζοσπαστική) Αριστερά είναι έλασσον.
Αλλωστε, το να προσπαθούν τα μέλη και τα στελέχη της να αποδείξουν ότι δεν είναι ελέφαντες σχεδόν ισοδυναμεί με την παραδοχή ότι μπορεί και να είναι.
Το μείζον ζήτημα συνίσταται σε αυτήν καθ’ εαυτήν την τερατώδη σημασιολογική μετάλλαξη που υφίσταται ο όρος «ριζοσπαστισμός», και ιδίως στο πώς η εν λόγω μετάλλαξη διαχέεται στον κόσμο – στον κόσμο στον οποίο απευθύνεται η Αριστερά και τον οποίο φιλοδοξεί να εκπροσωπεί.
Οι δύο παραπάνω ερμηνείες της μετάλλαξης συνδυάζονται στο εξής αποκαρδιωτικό συμπέρασμα: Δεν υπάρχει ριζοσπαστική εναλλακτική πρόταση (απέναντι στο κυρίαρχο νεοφιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα), εκτός από τις δυνάμεις και τις ιδεολογίες εκείνες που στηρίζουν την τρομοκρατία και στηρίζονται από αυτήν.
Δεν είμαι από εκείνους που τα φορτώνουν όλα στους αντιπάλους της Αριστεράς. Εν προκειμένω, όσον αφορά την επιτυχία του προπαγανδιστικού και ιδεολογικού τεχνάσματος διά του οποίου ο ριζοσπαστισμός της Αριστεράς, στον βαθμό που υπάρχει, εξομοιώνεται έμμεσα ή άμεσα με την τρομοκρατία, ιστορικές ευθύνες έχει και η ίδια η Αριστερά – και αναφέρομαι στην ευρωπαϊκή Αριστερά εν γένει, όχι ειδικά στην ελληνική.
Οι ευθύνες της όμως θα πρέπει να αναζητηθούν προς μια κατεύθυνση περίπου αντίστροφη προς εκείνην για την οποία την εγκαλούν οι πάσης φύσεως θιασώτες των διαφόρων παραλλαγών της θεωρίας των δύο άκρων.
Αναφέρομαι κυρίως στο γεγονός ότι η –απολύτως ορθή, αυτονόητη, αλλά και επιβαλλόμενη από τα πράγματα- καταδίκη της τρομοκρατίας από μέρους της ευρωπαϊκής Αριστεράς συνέπεσε, ιστορικά, πολιτικά και ιδεολογικά, με την έναρξη της αποριζοσπαστικοποίησης της τελευταίας.
Στην ιστορική συνείδηση της Ευρώπης, ο «ιστορικός συμβιβασμός» και οι εκδηλώσεις εναντίον της τρομοκρατίας στις οποίες συμμετείχε η Αριστερά βαδίζουν χέρι χέρι. Ισως δεν θα ήταν τόσο εύκολη η συστημική μετάλλαξη της έννοιας του ριζοσπαστισμού, αν η Αριστερά, τη στιγμή ακριβώς που καταδίκαζε με τον πιο αδιάλλακτο τρόπο την τρομοκρατία, διατηρούσε τον ριζοσπαστικό της χαρακτήρα καταδεικνύοντας πως το αληθινό πεδίο των ταξικών αγώνων είναι οι διευρυμένοι δημοκρατικοί θεσμοί και όχι οι φασιστοειδείς «εκτελέσεις».
(¹) Νικόλας Σεβαστάκης, «Η τρομοκρατία, η Αριστερά, ο Μπογδάνος...» - «The Books’ Journal», Πέμπτη 6 Ιουλίου 2017
*Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
