to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Περί πολιτισμικού ιμπεριαλισμού

Υπό τέτοιες προϋποθέσεις το δικό μας πολιτισμικό προϊόν ίσως μπορέσει να αγγίξει την οικουμενικότητα. Δηλαδή να αντιπαρατεθεί έμπρακτα, όχι απλώς διακηρυκτικά, στον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό.


Η πολιτισμική βιομηχανία δεν διαφέρει και τόσο από τις άλλες. Μπορεί η "πρώτη ύλη" να είναι διαφορετική -ιδέες, ευαισθησίες, ταλέντα, έκφραση- αλλά ο τελικός σκοπός δεν απέχει πολύ από εκείνον των άλλων βιομηχανιών: κάθε "παραγωγική μονάδα" επιδιώκει να πουλήσει το προϊόν της και να μεγιστοποιήσει το κέρδος της, σε ανταγωνισμό, όπου απαιτείται, με τις υπόλοιπες.

Στον πολιτισμικό ανταγωνισμό έχουν επικρατήσει οι ΗΠΑ. Η δύναμη που κυριαρχεί στα άλλα επίπεδα θα κυριαρχούσε και στο πολιτισμικό εφόσον σεβόταν θεμελιώδεις όρους ελευθερίας, δημοκρατίας και άμιλλας. Άλλωστε είναι η γλώσσα των ΗΠΑ που έχει επικρατήσει ως η καθομιλουμένη της εποχής. Με όσα αμέτρητα συνεπάγονται για την πολιτισμική κυριαρχία. Ο όρος "πολιτισμικός ιμπεριαλισμός" παραπέμπει έτσι σε μια πραγματικότητα σχεδόν απτή.

Τα προϊόντα της πολιτισμικής βιομηχανίας παράγονται για να ικανοποιήσουν μια πραγματική ανάγκη. Και μάλιστα διπλή. Την ανάγκη κάποιες στιγμές ναδιασκεδάζουμε, δηλαδή να διασκορπιζόμαστε, να ξεδίνουμε, να το ρίχνουμε έξω, όσο και την ανάγκη ναψυχαγωγούμαστε, δηλαδή να καλλιεργούμε ευαισθησίες, να οξύνουμε αισθήσεις, να διευρύνουμε ορίζοντες. Λαϊκή έναντι υψηλής τέχνης; Ίσως, αλλά τα σύνορα είναι συχνά ασαφή. Πλήρως διακριτοί τομείς της πολιτισμικής βιομηχανίας; Μάλλον όχι, γιατί τα αντίστοιχα προϊόντα σχετίζονται έτσι ή αλλιώς με χρήμα και κέρδος. Κυριαρχεί και στους δύο τομείς ο πολιτισμικός ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ; Μάλλον ναι, αλλά με πολύ διαφορετικούς τρόπους στον καθένα.

Σε ό,τι αφορά τη διασκέδαση, η κυριαρχία είναι εμφανής. Η τηλεόραση, ο κινηματογράφος, η μουσική σκηνή, η αγορά του καταναλωτικού βιβλίου, κατακλύζονται από προϊόντα που παράγονται κυρίως στις ΗΠΑ ή τα μιμούνται. Ας πούμε το καράτε τείνει να αντικαταστήσει το καουμπόικο.

Στην ψυχαγωγία τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Μολαταύτα η πλήρης καταξίωση του έργου ενός καλλιτέχνη, επιστήμονα ή διανοούμενου επιτυγχάνεται μόνον αφού αναμετρηθεί στους στίβους των ΗΠΑ. Οι οποίες, άλλωστε, παραμένουν πάντα πρόθυμες να οικειοποιηθούν οτιδήποτε αξιόλογο -ή πολλά υποσχόμενο- ό,τι κι αν "λέει", όπου κι αν έχει παραχθεί.

Τι μπορούμε να κάνουμε; Η απάντηση είναι δύσκολη. Σίγουρα η καταγγελία ή η ιδεολογική αποκάλυψη είναι ανίσχυρες. Γιατί απευθύνονται σε διαφορετική νοητική λειτουργία από εκείνη στην οποία απευθύνεται το πολιτισμικό προϊόν. Για παράδειγμα, όσο κι αν κατανοώ τα παραπάνω, ομολογώ ότι με διασκεδάζει ευφρόσυνα μια καλή αστυνομική ταινία ακόμη και αν με ωθεί να ταυτίζομαι με το FBI ή τη CIA. Ούτε αποτελεί λύση η μίζερη περιχαράκωση εντός του εδάφους, του έθνους και των παραδόσεων. Έτσι απλώς αναπαράγεται επαρχιωτισμός, ξενοφοβία και πολιτισμική καχεξία. Δηλαδή αποδοχή της υποταγής στον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό.

Ίσως μπορούμε να ξεκινήσουμε από λίγες λέξεις, ιδιαίτερα ασαφείς: άνοιγμα, ποιότητα, αυστηρότητα. Άνοιγμα σε όλα τα ρεύματα, τις ιδέες, τις διαμάχες, τις αξιολογήσεις. Ποιότητα που προκύπτει σχεδόν πάντα από ακάματο μόχθο και μανική εμμονή. Αυστηρότητα άτεγκτη πρώτα απ' όλα απέναντι στον εαυτό.

Υπό τέτοιες προϋποθέσεις το δικό μας πολιτισμικό προϊόν ίσως μπορέσει να αγγίξει την οικουμενικότητα. Δηλαδή να αντιπαρατεθεί έμπρακτα, όχι απλώς διακηρυκτικά, στον πολιτισμικό ιμπεριαλισμό. Σημαντικά έργα κάποιων δικών μας το έχουν κατορθώσει. Αρκετοί, ανάμεσά τους και ο κ. Λούκος, φαίνεται να έχουν καταλάβει πώς και γιατί.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)