Το «κόμμα νέου τύπου», το κόμμα μαζών, έχει παρέλθει μαζί με την κοινωνία που το γέννησε. Δεν έχουν παρέλθει όμως και οι άνθρωποι που ενηλικιώθηκαν πολιτικά μέσα σε αυτό το οργανωτικό σύμπαν. Η έλευση του διαδικτύου και των νέων μέσων πληροφορίας και επικοινωνίας άλλαξαν μέσα σε μία δεκαετία τον κόσμο, τους ανθρώπους, τις πρακτικές τους και το φαντασιακό τους.
Οι άνθρωποι επικοινωνούν οριζόντια, συζητούν, ενημερώνονται, τοποθετούνται, ψηφίζουν. Με άλλα λόγια, οι γενιές που ενηλικιώθηκαν πολιτικά στον 21ο αιώνα κάνουν εντός οριζόντιων δικτύων ό,τι έκαναν οι προηγούμενες εντός των οργανώσεών τους. Γι αυτό δεν πατάνε σε αυτές τις οργανώσεις. Δεν τις έχουν ανάγκη.
Ο Νίκος Παρασκευόπουλος, σε άρθρο του στην Εφσύν («Κοινωνία, διαδίκτυο και δημοκρατία», 24/8/2019), μας καλεί να ασχοληθούμε προσεκτικά όχι με τους φοβικούς του διαδικτύου, αλλά με «τον ενθουσιασμό των νεοφώτιστων». Δυστυχώς, σε αυτή τη συζήτηση οι νεοφώτιστοι είναι οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι που έμαθαν τελευταίοι τη χρησιμότητα των νέων τεχνολογιών. Διότι τα κινήματα του 21ου αιώνα δεν νοούνται χωρίς το διαδίκτυο, και οι νέοι που πρωταγωνίστησαν σε αυτά το γνωρίζουν.
Η χρήση του διαδικτύου γι αυτούς δεν αποτελεί «υποκατάστατο των άμεσων κοινωνικών σχέσεων, ακόμη και της ραχοκοκαλιάς της πολιτικής». Αντίθετα, διευρύνει και συντηρεί σχέσεις, ενώ τους γλύτωσε από την αλλοτρίωση των ιεραρχικών σχέσεων και της αντιπροσώπευσης και τους επανασύνδεσε με την πολιτική, που η αντιπροσωπευτική δημοκρατία (η δημοκρατία των αντιπροσώπων δηλαδή ή η δημοκρατία στην υπηρεσία των αντιπροσώπων) τους είχε στερήσει. Τους έκανε και πάλι, από κομπάρσους, πολίτες. Η στοιχειώδης επαφή με τις διεθνείς εξελίξεις και τη βιβλιογραφία είναι αρκετή για να καταστήσει σαφές ότι η κρίση αντιπροσώπευσης που μαστίζει τις δυτικές δημοκρατίες είναι μη αναστρέψιμη και σίγουρα δεν λύνεται με φιλιππικούς κατά της οριζοντιότητας και της ψηφιακότητας.
Ο Νίκος Παρασκευόπουλος ξεδιπλώνει μια ενδιαφέρουσα βεντάλια επιχειρημάτων ενάντια στην ευρεία χρήση των ψηφιακών εργαλείων στην εσωτερική οργάνωση των (αριστερών) κομμάτων.
Αρχικά, συνδέει τη χρήση των διαδικτυακών πλατφορμών με πρωτοβουλίες της Δεξιάς, παραγνωρίζοντας την επιτυχημένη χρήση τους από τον Σάντερς, τους Εργατικούς στην Αγγλία, τους Ποδέμος στην Ισπανία.
Ισχυρίζεται ότι, αφού η πάλη των τάξεων δεν ξεπεράστηκε, ούτε το οργανωτικό μοντέλο που υφίσταται ξεπεράστηκε, παραγνωρίζοντας ότι το «κόμμα νέου τύπου» δεν γεννήθηκε από τότε που υπάρχει πάλη των τάξεων, αλλά μόνο στη φάση της μαζικοποίησης της βιομηχανικής παραγωγής. Ενώ, λοιπόν, έχουμε εισέλθει ήδη στην κοινωνία που διαμόρφωσε η ψηφιακή επανάσταση, το κόμμα νέου τύπου εμφανίζεται αιώνιο σαν την πάλη των τάξεων. Δηλαδή, το εργοστάσιο αποχώρησε από τη Δύση, το κόμμα-εργοστάσιο ξέμεινε.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξής παρατήρηση του συντάκτη: οι προτάσεις που υποβλήθηκαν μετά την ανοιχτή διαβούλευση κατά την κοινοβουλευτική αναθεωρητική διαδικασία από αντιπροσωπευτικούς φορείς ελήφθησαν υπόψη σε αντίθεση με τις ποσοστιαία ελάχιστες μεμονωμένες συμβολές. Συγκρίνει, δηλαδή, τους οργανωμένους φορείς που έχουν εξειδίκευση και συμφέροντα στους κλάδους ενδιαφέροντός τους με τους απλούς πολίτες. Μα αυτό ακριβώς, είναι το πρόβλημα: ότι ζούμε σε μια δημοκρατία στην οποία ο πολίτης δεν λαμβάνεται υπόψη, αν δεν ανήκει σε μια ομάδα πίεσης. Σε κάθε περίπτωση, η δημοκρατία των ειδικών δεν είναι ο ορίζοντας της δημοκρατίας, όπως απέδειξε η συνταγματική αναθεώρηση στην Ισλανδία, στην οποία ενεπλάκη διαδικτυακά όλη η κοινωνία.
Οι τεχνικές επιφυλάξεις, στις οποίες στέκεται στη συνέχεια ο Νίκος Παρασκευόπουλος, είναι πράγματι κρίσιμες. Τα προβλήματα αξιοπιστίας της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας τα έχουν λύσει άλλοι πριν από εμάς, γι αυτό δεν στέκομαι σε αυτά. Αυτό είναι το καλό του να έρχεσαι τελευταίος. Το «ποιος θα χειρίζεται την ψηφιακή πλατφόρμα ενός κόμματος», όμως, είναι κρίσιμο ερώτημα. Οι δημοκρατικές διαδικασίες που σχεδόν ποτέ δεν εφάρμοσαν τα αριστερά κόμματα μαζών, όπως η ανακλητότητα και η συχνή εναλλαγή (rotation), μπορούν να μας βοηθήσουν να λύσουμε αυτό το πρόβλημα. Έπειτα, οι admin(istrator)s μπορεί να είναι κομματικά μέλη ή υπάλληλοι με απλά εκτελεστικά καθήκοντα, όχι πολιτικά στελέχη.
Αλήθεια, όμως, τα υποτιθέμενα προβλήματα προς επίλυση που θα εμφανιστούν δεν τα αντιμετωπίζουμε ήδη στις ιεραρχικά δομημένες οργανώσεις και κόμματα της Αριστεράς; Δεν είναι πρόβλημα ο αδυσώπητος «νόμος της ολιγαρχίας» (Μίχελς) που εδώ και έναν αιώνα υφαρπάζει και διαστρέφει τη βούληση της βάσης; Λογοδοτούν μήπως οι ηγεσίες στη βάση; Η έλλειψη συμμετοχικότητας και λογοδοσίας δεν θα έρθουν με τις ψηφιακές πλατφόρμες, είναι ήδη καθεστώς στα κόμματα νέου τύπου. Άμαζα και γερασμένα κόμματα, βαρετές διαδικασίες, κυριαρχία των αντιπροσώπων-στελεχών, καμία επίδραση της βάσης επί της πολιτικής γραμμής. Ο κόσμος, και ειδικά οι νέες γενιές, έχει εγκαταλείψει απογοητευμένος τα κόμματα και τα συνδικάτα και προτιμά το διαδικτυακό καφενείο, ακριβώς γιατί εκεί συζητά αδιαμεσολάβητα, ρωτά, προτείνει, ενημερώνεται, και συντονίζεται για τυχόν συλλογικές δράσεις. Νιώθει πολίτης και όχι κλακαδόρος.
Τέλος, ο συντάκτης προβαίνει σε μια υπεράσπιση των ενσώματων σχέσεων. Ορθώς. Μόνο που προσπερνά το ότι στις ιεραρχικές οργανώσεις οι αποφάσεις παίρνονται κάπου όπου τα σώματα των μελών απουσιάζουν. Σε κάθε περίπτωση, η πυκνότητα σχέσεων και η ανθρώπινη επαφή εξαρτάται πλέον και από την ψηφιακή διασύνδεση. Το ίδιο και η ευρύτητα και ταχύτητα της ανταλλαγής απόψεων και του συντονισμού.
Ας είμαστε ειλικρινείς: εκείνοι που υπερασπίζονται το αποτυχημένο οργανωτικό μοντέλο του «κόμματος νέου τύπου» αδυνατούν να εξηγήσουν την αποτυχία του και να προτείνουν εναλλακτικές. Υπερασπίζονται κάτι κακό από φόβο μήπως το άγνωστο φέρει κάτι χειρότερο. Όμως, αυτό το «χειρότερο» είναι το μοναδικό μέσο σύνδεσης των νεότερων γενιών και των εργαζομένων με λίγο ελεύθερο χρόνο με τα κόμματα. Αποκλείοντας τη χρήση ψηφιακών πλατφορμών αποκλείουν τους νέους και την πλειοψηφία των εργαζομένων. Μένουν προσκολλημένοι στο αντικείμενο του πόθου τους, τις παραδοσιακές οργανώσεις, και απορούν γιατί οι νέοι μένουν προσκολλημένοι στο αντικείμενο του δικού τους πόθου, την οριζοντιότητα του διαδικτύου.
Οι ψηφιακές πλατφόρμες επιτρέπουν στα μέλη ενός κόμματος να συζητούν (forum), να προτείνουν και να ρωτούν πάνω σε μεγάλες θεματικές. Έτσι, θα γίνεται οριζόντιος διάλογος σε όλο το κόμμα και για όλα τα θέματα και θα διαφαίνονται αδιαμεσολάβητα οι βασικές απόψεις και τα επιχειρήματα. Τα μέλη θα συνεισφέρουν πραγματικά στο κόμμα ιδέες και λύσεις, τα εκλεγμένα σώματα θα μαθαίνουν έγκαιρα και σε βάθος τις απόψεις των μελών και θα αντλούν από τη σοφία του συλλογικού διανοούμενου, θα μπορούν να διαμορφώνονται μεγάλα διαδικτυακά events, όπως η «ώρα του Προέδρου» ή του τάδε τομεάρχη, θα τίθενται σε ψηφοφορία διάφορα ζητήματα το εύρος των οποίων μπορεί να αποφασιστεί σε δεύτερη φάση, κ.λπ. Οι τοπικές οργανώσεις, τα τμήματα και τα όργανα του κόμματος μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν, όμως αν κάποιος/α θέλει να συμμετέχει μόνο στην πλατφόρμα, καλό θα ήταν να μπορεί να το κάνει. Δεν πρόκειται για κατάργηση των ενδιάμεσων σωμάτων, αλλά για ενδυνάμωση της βάσης. Τα ενδιάμεσα σώματα πάντα θα είναι χρήσιμα για να μπορεί να λειτουργεί το κόμμα σε περιόδους πολιτικής άπνοιας, όπου το πολιτικό ενδιαφέρον και η συμμετοχή υποχωρεί. Και για τον κίνδυνο ενδυνάμωσης της ηγεσίας; θα ρωτήσουν κάποιοι/ες. Μα ακριβώς αυτή δεν είναι η κατάληξη όταν ένα κόμμα μαζών (χωρίς μάζες στο εσωτερικό του) ψηφίζεται από εκατομμύρια πολιτών; Ας επιχειρήσουμε να εντάξουμε αυτές τις μάζες ψηφοφόρων με τον τρόπο που αποδέχονται οι εκατοντάδες χιλιάδες προσοντούχοι που (ευτυχώς ή δυστυχώς) δεν θεωρούν τον εαυτό τους προλετάριο.
Ας κρατήσουμε, λοιπόν, ό,τι καλό έχει ακόμα να προσφέρει η έμμεση δημοκρατία και ας τη συνδυάσουμε με την άμεση δημοκρατία. Οι αριστεροί ριζο-σπάστες δεν πρέπει να προσκολλώνται σε «αριστερές παραδόσεις» και δεν πρέπει να κηρύσσουν «το τέλος της (οργανωτικής) ιστορίας», ενώ οι δημοκράτες πρέπει να αντέχουν την απροσδιοριστία και τα ρίσκα που εμπεριέχει η δημοκρατική συνθήκη.
Για το πώς θα συνδυαστεί η άμεση με την έμμεση δημοκρατία και πως θα αποφευχθεί ο κίνδυνος της εγκαθίδρυσης μιας «πληβειακής δημοκρατίας» θα επανέλθω σύντομα.
*,Δρ. Πολιτικής Επιστήμης
