Κάτω από τον αστερισμό της Οκτωβριανής Επανάστασης ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1918 στον Πειραιά, σε μια αίθουσα ναυτεργατικού σωματείου, το Σοσιαλιστικό Εργατικόν Κόμμα Ελλάδος - ΣΕΚΕ, μετέπειτα ΚΚΕ. Γεννήθηκε το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Στο πλαίσιο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ακολουθούσε τη γενική πολιτική γραμμή της, αλλά ταυτόχρονα ψηλαφούσε, αναζητούσε συχνά, με το φιλτράρισμά της μέσα από την πραγματικότητα του τόπου μας, πεδίου εφαρμογής της, έναν δικό του δρόμο. Ας θυμηθούμε τη ρήση του Έρικ Χομπσμπάουμ: Κάθε κομμουνιστικό κόμμα είναι τέκνο ενός δύσκολου γάμου ανάμεσα στην εθνική Αριστερά και την Οκτωβριανή Επανάσταση. Την εθνική Αριστερά στη χώρα μας το 1918, χρόνο που ιδρύθηκε το ΣΕΚΕ, που το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ, αποτελούσαν μερικές μικρές ομάδες εργατών και διανοουμένων με διαφορετική ''πλατφόρμα'' η καθεμία, που εμπνεύσθηκαν από τις σοσιαλιστικές ιδέες. Ήταν ένα ετερόκλητο σύνολο, χωρίς συμπαγή βάση. Το ιδεολογικό του στίγμα προσδίδουν στο Ιδρυτικό του Συνέδριο η αναφορά στην πάλη των τάξεων και ο χαιρετισμός στη Ρωσική Επανάσταση: ''αποτελούσαν παγκόσμιον ιστορικόν γεγονός''. Ήταν, όπως το απέδειξε επανειλημμένα, ένα κόμμα ελληνικό, πατριωτικό και διεθνιστικό συνάμα - το ελληνικό τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
Η διαφορετικότητα των στοιχείων που συγκροτούσαν το νεότευκτο κόμμα, η έλλειψη προετοιμαστικής φάσης -απουσία σοσιαλδημοκρατικής παράδοσης καθώς και επικοινωνίας με άλλα ομόλογα κόμματα- θα δυσκολέψουν την πορεία του. Αντίξοες ιστορικές συνθήκες σφράγισαν την ίδρυση του νέου φορέα και τον συνόδευσαν στην ιστορική του διαδρομή του. Προϊόν μιας δύσκολης γέννας, τελευταίας στη σειρά της δημιουργίας παρόμοιων κομμάτων στα Βαλκάνια, το ΣΕΚΕ/ΚΚΕ φέρει τα σημάδια της, που το παρακολουθούν στην πορεία του προς μια ''βίαιη ωρίμανση''. Το πρώτο από αυτά ήταν η ανεπαρκής σχέση του με την κοινωνική αναφορά του, την ισχνή, κατακερματισμένη, ανομοιογενή εργατική τάξη μιας μικρής χώρας με πρόσφατα διαμορφωμένο καπιταλιστικό σχηματισμό, η δύσκολη γείωσή του στην ελληνική πραγματικότητα. Τα πενήντα περίπου χρόνια της ζωής του στην ''παρανομία'' είναι ένα άλλο.
Με την εμφάνιση του ΣΕΚΕ καταλύεται το πολιτικό μονοπώλιο της αστικής τάξης στον δημόσιο βίο και ανοίγει ο δρόμος για τη δημιουργία του κόμματος της εργατικής τάξης και των ''εν δυνάμει'' συμμάχων της - της ''μικρομεσαίας αγροτικής φτωχολογιάς και των μικροεπαγγελματιών και μικρουπαλλήλων'', όπως ορίζουν τα κείμενα του Ιδρυτικού Συνεδρίου του ΣΕΚΕ, μετέπειτα ΚΚΕ. Θα περάσουν περίπου πενήντα χρόνια και το ΚΚΕ, αφού διανύσει έναν τραχύ δρόμο, εγκατεσπαρμένο με διωγμούς, συγκρούσεις και εσωτερικές κρίσεις που τείνουν να γίνουν μόνιμες, θα βγει σε ένα μεγάλο ξέφωτο: Στα χρόνια της εθνικοαπελευθερωτικής πάλης κατά των χιτλερικών κατακτητών, ανάμεσα στο 1941 και το 1944, θα αναδειχθεί σε κυρίαρχη πολιτική δύναμη, επικεφαλής μιας μεγάλης διαταξικής συμμαχίας, του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, του ΕΑΜ, που θα συσπειρώσει στους κόλπους του την πλειονότητα του ελληνικού λαού. Συμμαχία που διατηρεί τα σημάδια της δύσκολης γέννας του κόμματος, του ΚΚΕ, που αποτέλεσε τον νου και την καρδιά της. Κόμματος ''ανολοκλήρωτου''.
Ζητήματα που είχαν συζητηθεί και ερευνηθεί σε βάθος για δεκαετίες ολόκληρες στον χώρο που αρδευόταν από τις σοσιαλιστικές ιδέες -από το διάζευγμα επανάσταση ή μεταρρύθμιση ώς τις άμεσες διεκδικήσεις- αντιμετωπίστηκαν στην Ελλάδα για πρώτη φορά στο πλαίσιο του νεοσύστατου ΣΕΚΕ, που τα ''έσερνε'', ανεπίλυτα, μαζί του στην ιστορική διαδρομή του. Το ΣΕΚΕ/ΚΚΕ δεν προήλθε από τη διάσπαση παλιότερου σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, που πραγματοποιήθηκε ύστερα από διεξοδική διερεύνηση και σύγκρουση στο εσωτερικό του απόψεων για τον σοσιαλισμό και τους αγώνες για την επικράτησή του (Γαλλία, Ιταλία κ.α). Ο πολιτικός και ιδεολογικός πόλεμος στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα γύρω από τη στάση τους απέναντι στον επερχόμενο παγκόσμιο πόλεμο υπήρξε ένα μεγάλο σχολείο, στο οποίο οι Έλληνες σοσιαλιστές/κομμουνιστές δεν φοίτησαν. Η έλλειψη συνακόλουθων εμπειριών, η ανεπαρκής μαρξιστική παιδεία και το χαμηλό μορφωτικό τους επίπεδο χαρακτηρίζουν την αρχική φάση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος και της οργανωμένης δομής του, του ΚΚΕ. Τα επίδικα που στάθηκαν αντίκρι του καθυστέρησαν και ανέστειλαν, ακόμη, την ωρίμανση, την αρτίωση και την ανάπτυξή του.
Σε αυτά τα ''ελλείμματα'' ήρθαν να προστεθούν οι επεμβάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που μόνο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920 ήταν ''και Κομμουνιστική και Διεθνής'' (Αγγ. Ελεφάντης). Πριν φυσήξει ο παγερός άνεμος του σταλινισμού, η Διεθνής βοήθησε το ΚΚΕ να προσανατολιστεί ''προς τις μάζες'' και να αποκρούσει τη σαγήνη του ρεφορμισμού με τα βενιζελικά χρώματα.
Σ' αυτό τον σκοτεινό ορίζοντα αναδύθηκαν το ''ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς'' και η παραλυτική εξάρτηση από το σοβιετικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η ηγεσία του Ζαχαριάδη, στον οποίο αποδόθηκαν οι ευθύνες για τις ''παραβιάσεις του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού'', ήταν δοτή. Η σύνθεση του καθοδηγητικού κέντρου του κόμματος και οι αποφάσεις για τα κύρια ζητήματα της πολιτικής του δεν διαμορφώθηκαν με διαδικασίες μέσα στο κόμμα και στα καταστατικά του όργανα, δεν διαπλάσθηκαν από την ταξική πάλη μέσα στη χώρα. Ο στρατηγικός προσανατολισμός του ΚΚΕ -η ''επανάσταση με αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα, που θα μετεξελισσόταν γρήγορα σε προλεταριακή επανάσταση''- καθορίστηκε από την Πολιτική Επιτροπή της Γραμματείας της Κομμουνιστικής Διεθνούς, που είχε μετατραπεί σε όργανο της εξωτερικής πολιτικής της ΕΣΣΔ. Τα σχετικά κείμενα συντάχθηκαν από την αρχή ώς το τέλος από σοβιετικούς πολίτες, στελέχη του ΚΚΣΕ, και για λόγους τυπικής πολιτικής νομιμοποίησης παρουσιάστηκαν ως αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ του Ιανουαρίου του 1935.
Έπειτα από εικοσιένα χρόνια, μια άλλη 6η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, που συνήλθε και αυτή έξω από τις κομματικές διαδικασίες και έξω από την Ελλάδα τον Μάρτιο του 1956 στην πρωτεύουσα μιας γειτονικής βαλκανικής χώρας, καθαίρεσε την ηγεσία Ζαχαριάδη και με τη δριμεία και εξειδικευμένη κριτική της για τη δράση της άλλαξε ριζικά την πολιτική του ΚΚΕ. Την Ολομέλεια αυτή συγκάλεσε ''Διεθνής Επιτροπή'' από κορυφαία στελέχη έξη Κ.Κ. (Ρουμανίας, Τσεχοσλοβακίας, Ουγγαρίας, Βουλγαρίας, Πολωνίας, Σοβιετικής Ένωσης) στο περιθώριο των εργασιών του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, το οποίο ήταν ο εμπνευστής της σύστασής της και ο καθοδηγητής των ενεργειών της. Στον Ζαχαριάδη καταλογίστηκε η δημιουργία ''ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος'', ''αριστερίστικη εκτίμηση'' του χαρακτήρα του επιδιωκόμενου κοινωνικού μετασχηματισμού στην Ελλάδα, καλλιέργεια ''αντιδιεθνιστικών-σωβινιστικών'' (δηλαδή αντισοβιετικών) τάσεων και σωρεία άλλων λαθών. Άλλη μια κορυφαία επέμβαση, που στέρησε το ΚΚΕ από τη δυνατότητα να επιχειρήσει με τις δικές του δυνάμεις και με αυτόνομες διαδικασίες να βγει από τη βαθιά κρίση του μετά την έκβαση του Εμφυλίου και να προχωρήσει στην ανατομία των λαθών του.
Παρόλες ωστόσο τις μεγάλες δυσκολίες, το ΚΚΕ αναπτύχθηκε, βρήκε τον βηματισμό του, πρωτοστάτησε σε δημοκρατικούς και κοινωνικούς αγώνες. Γεύτηκε την ευφορία της νίκης και την πικρία της ήττας σε κρίσιμες καμπές της εθνικής μας ζωής. Μεγαλούργησε στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Παγιδεύτηκε στην Κατοχή από τους Άγγλους ιμπεριαλιστές και, κάτω από το ψυχρό βλέμμα των ενδιαφερόμενων για τα οικονομιστικά τους συμφέροντα Σοβιετικών, αφέθηκε να διολισθήσει στον καταστρεπτικό εμφύλιο πόλεμο. Έδωσε σκληρές μάχες εναντίον της ιδεολογίας του ταξικού συμβιβασμού, της ηττοπάθειας απέναντι στις δυνάμεις του ιμπεριαλισμού, του πνεύματος της υποτέλειας και της μιζέριας. Αλλά απόκτησε τη ροπή προς την υποτίμηση του συσχετισμού των δυνάμεων, προς τις άκαιρες συγκρούσεις και προς την παραμέληση του στρατηγικού σχεδιασμού.
Το ΚΚΕ βάδιζε έτσι σε ένα έδαφος ναρκοθετημένο από τα ''ελλείμματα'' του παρελθόντος, που προσφερόταν για τη στρέβλωση του ''ανώμαλου εσωκομματικού καθεστώτος'' και για την παράλυσή του από την εξάρτησή του από το ΚΚΣΕ, από το οποίο παρέλαβε, και αφομοίωσε συν τοις άλλοις, και τον αβαθή, σχηματικό και δογματικό σοβιετικό μαρξισμό. Η συσσώρευση όλων αυτών των βαρών είχε φτάσει στα όριά της όταν το κόμμα αιφνιδιάστηκε και αποδείχτηκε ανήμπορο να αντιμετωπίσει το στρατηγικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Είχε έρθει η ώρα της αλήθειας. Οι κομμουνιστές που αντιτάχθηκαν στη 12η Ολομέλεια του Φεβρουαρίου 1968 αποτόλμησαν μια ιστορική εσχάτη επιχείρηση ''ανάταξης'' και απεξάρτησης του κόμματος. Το νόημα της ενέργειάς τους συμπυκνώνεται στην ανταρσία της κατάληψης του ραδιοσταθμού. Συνέχισαν τους αγώνες τους για την ανανέωση και ενδυνάμωση της Αριστεράς. Καρπός των προσπαθειών τους, όπως και των άλλων δημοκρατικών και ριζοσπαστικών δυνάμεων, είναι η σημερινή κυβέρνηση ''με το αριστερό πρόσημο''.
