Έχοντας διαβάσει την «Ιστορία των τριών Διεθνών» του Ουίλιαμ Ζ. Φόστερ, είχα μείνει με την εντύπωση (λανθασμένη, τελικά, όπως αποδείχθηκε…) ότι είχα πάρει μια ολοκληρωμένη ιστορική γνώση για την ιστορία των εργατικών διεθνών. Όταν έπεσε στα χέρια μου η ιστορική (και πολιτική στην ουσία) μελέτη του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου, «Η άνοδος και η πτώση των Εργατικών Διεθνών, Κύκλος 1ος: Από τους Προδρόμους στην 1η Διεθνή», το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα, ήταν: καλά, τι παραπάνω θα έχει να μου δώσει ο Τάκης από τον Φόστερ; Και η απάντηση αποδείχθηκε απλή: όχι απλά κάτι παραπάνω, αλλά πολλά παραπάνω!
Πάνω από 600 σελίδες (645 για την ακρίβεια) γεμάτες πολιτικές και ιστορικές μνήμες. Γεγονότα αλλά και πρόσωπα μέσα από τα οποία πρωτοστάθηκε (έκανε τα πρώτα του βήματα) πολιτικά (και όχι μόνο…) το εργατικό κίνημα. Από την Ένωση των Δικαίων μέχρι την πτώση της Πρώτης Διεθνούς… Από την επαναστατική σπορά του Μπαμπέφ, του Ροβεσπιέρου και του Ζυστ μέχρι τις πρώτες σκέψεις των Μαρξ – Ένγκελς, τις μόνιμες ανησυχίες του Στίρνερ, την επαναστατική θέρμη του Μπλανκί και της Φλώρα Τριστάν, τα όνειρα του Προυντόν και το ασίγαστο πάθος του Μπακούνιν… Όλα δοσμένα με τρόπο ξεχωριστό και με σπάνια ιστορική ευγλωττία που σε κάνει να θέλεις «καταπιείς» (χωρίς καμιά υπερβολή) την ογκωδέστατη, αυτή, ιστορική μελέτη.
«Μια σοβαρή μελέτη της ιστορικής πορείας του εργατικού κινήματος θα αποδείξει ότι η άνοδος και η πτώση, η γέννηση και ο θάνατος των διεθνών οργανώσεων της εργατικής τάξης είναι συνδυασμένα με την όξυνση και την ύφεση, με την άμπωτη και την παλίρροια των κοινωνικών αγώνων. Σε εποχές επαναστατικής ανόδου το εργατικό κίνημα εμφανίζεται με αποφασιστικότητα στην αρένα της ταξικής πάλης…», γράφει στην εισαγωγή της μελέτης του, ο Τάκης Μαστρογιαννόπουλος και συνεχίζει: «Το εργατικό κίνημα δεν κινείται, ωστόσο, ευθύγραμμα. Η ιστορική διαλεκτική που διέπει την κίνηση των προοδευτικών δυνάμεων της κοινωνίας περικλείει αναπόφευκτα μια δραματική διαδοχή ανόδων και καθόδων στην πορεία για την επίτευξη του ιστορικού σκοπού…». Αυτή την πορεία, την δύσκολη, αλλά και απίστευτα θελκτική, αποτυπώνει στις σελίδες του βιβλίου ο συγγραφέας. Την οδύσσεια του διεθνούς κινήματος, όπως ιστορικά εκφράστηκε με την ίδρυση των εργατικών διεθνών!
Ο Τάκης Μαστρογιαννόπουλος μας ταξιδεύει, με ιδιαίτερη μαεστρία, σε διάφορους σταθμούς της πολιτικής ιστορικής διαδικασίας. Από τις πρώιμες εργατικές εξεγέρσεις του 1848 στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ουγγαρία έως τη συγκρότηση της Πρώτης Διεθνούς το 1864 και τη διάλυσή της λίγα χρόνια μετά την ήττα της Κομμούνας. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην πολιτική γέννηση του μαρξισμού, ενώ παράλληλα φωτίζει (αναλύοντας…) τις ιστορικές και πολιτικές (δια)μάχες του (Μαρξισμού), απέναντι στους Αναρχιστές, στους Λασαλικούς και τους Μπλανκιστές!
Αυτό που πραγματικά εντυπωσιάζει στην ιστορική μελέτη του Τάκη Μαστρογιαννόπουλου είναι ότι δεν είναι μόνο… ιστορική! Δεν είναι μια ξερή απεικόνιση «κάποιων» ιστορικών προσώπων ή «κάποιων» γεγονότων σε «κάποιες» χρονικές περιόδους. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα μπόλιασμα ιστορικής πραγματικότητας και πολιτικής διαλεκτικής σκέψης. Στην ουσία, ο συγγραφέας, μέσα από την παράθεση της ιστορικής πορείας του εργατικού κινήματος και με όπλο του την Μαρξιστική Λογική που ποτέ δεν αποχωρίζεται, προσπαθεί (και το καταφέρνει!), να «φωνάξει», πως η ιστορία δεν σταματά στο καπιταλιστικό «όνειρο» και την αστική «δημοκρατία» και ότι η μελέτη της, μπορεί να αποδείξει (να δείξει, στην ουσία) ότι τα πισωγυρίσματα και τα σκαμπανεβάσματα είναι προϊόν της διαλεκτικής της κίνησης.
Η λογική αυτή θέση (που μπορεί και πρέπει να γίνει κυρίαρχη αντίληψη στην ίδια την εργατική τάξη) για την διαλεκτική κίνηση της ιστορίας είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία στην σύγχρονη πολιτική σκέψη, ειδικά μετά την κατάρρευση του υπαρκτού «σοσιαλισμού» και την παγκόσμια υποχώρηση, σε ιδεολογικό αλλά υλικό επίπεδο, του αριστερού κινήματος, στις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Κλείνοντας, παραθέτω δυο λόγια του Αντόνιο Γκράμσι (μου τα θύμισε ο Τάκης Μαστρογιαννόπουλος στην εισαγωγή του…) σχετικά με την μελέτη και την γραφή της ιστορίας: «Κι αν γράψιμο της ιστορίας σημαίνει να συμμετέχεις στην ιστορία του παρόντος, σπουδαίο βιβλίο ιστορίας είναι εκείνο που το παρόν βοηθά τις εν αναπτύξει δυνάμεις ν’ αποκτήσουν περισσότερη συνείδηση του εαυτού τους και να γίνουν περισσότερο συγκεκριμένα ενεργητικές και δραστήριες».
