«Καταναλώνω, άρα υπάρχω!», αυτή είναι η βασική αρχή πάνω στην οποία δημιουργήθηκε και αναπτύσσεται ο θεσμός της Μαύρης Παρασκευής. Ένας θεσμός που αποσκοπεί στο να προσφέρει αγοραστικές ευκαιρίες σε ένα μεγάλο τμήμα του καταναλωτικού κοινού, που παραμένει αποκλεισμένο από την καταναλωτική διαδικασία τον περισσότερο καιρό.
Στην Ελλάδα ο θεσμός της «Μαύρης Παρασκευής», συνεχίζεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά και η εμπειρία των προηγούμενων δυο χρόνων έχει να μας διδάξει πολλά. Αυτό που παρατηρήθηκε τις προηγούμενες χρονιές είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για επίπλαστες μειώσεις ενώ μάλιστα καταγράφηκαν και φαινόμενα μαζικής εξαπάτησης, καθώς πολλά από τα προϊόντα πωλούνται ακόμα και σε υψηλότερη τιμή από την κανονική τους.
Η Μαύρη Παρασκευή όπως και κάθε τέτοια καταναλωτική φιέστα (Λευκές Νύχτες κλπ) ενέχει ορισμένες πτυχές, οι οποίες δεν εξαντλούνται στην εξαπάτηση πελατών από ψεύτικες εκπτώσεις, αλλά προεκτείνονται σε σημαντικά πεδία της κοινωνικοπολιτικής ζωής. Στη ρίζα αυτών των καταναλωτικών θεσμών βρίσκονται πρακτικές που ενισχύουν την επικράτηση νεοφιλελεύθερων λογικών, τόσο αναφορικά με τη συνειδησιακή συγκρότηση των σύγχρονων ανθρώπων, όσο, φυσικά, και με τη θεμελίωση δυσμενών εργασιακών συνθηκών για τους εργαζόμενους.
Ο νεοφιλελεύθερος ορθολογισμός ανάγει ως υπέρτατη ηθική αξία την οικονομική επάρκεια, επάρκεια που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της ικανότητας ικανοποίησης των αγοραστικών και καταναλωτικών επιθυμιών των ανθρώπων. Εντούτοις παρότι θέτει την αυτάρκεια ως υπέρτατη ηθική αξία της σύγχρονης κοινωνίας, οι δομές και οι πρακτικές που επιχειρεί να εγκαθιδρύσει εργάζονται για την καταστροφή της δυνατότητας αυτής, για το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού συνόλου.
Οι συνθήκες που επιβάλλει η νεοφιλελεύθερη λογική, προσβλέπουν στην ανάγκη για κάθε άτομο να μπορεί να αποδεικνύει την οικονομική του αυτάρκεια, καθορίζοντας τα Υποκείμενα από τα προϊόντα που αγοράζουν ή καταναλώνουν. Έτσι, όσο μεγαλύτερη ανάγκη ή ανεπάρκεια νιώθει το άτομο για επιβεβαίωση της αυτάρκειας και απόδειξης της οικονομικής του αξίας στην αγορά, τόσο περισσότερο απομονώνεται κοινωνικά μέχρι να πετύχει το στόχο του, και όσο περισσότερο απομακρύνεται από το κοινωνικό σύνολο τόσο πιο εύκολα υιοθετεί και ενστερνίζεται λογικές καταναλωτικού κανιβαλισμού, σημάδια του οποίου εντοπίζονται, αν και όχι τόσο έντονα ακόμα στην Ελλάδα, σε θεσμούς όπως η “Black Friday”.
Την ίδια στιγμή, βασιζόμενος σε αυτές τις ανανεωμένες εκδοχές του οικονομικού και πολιτικού ατομικισμού, ο θεσμός της “Black Friday” όπως και άλλοι παρόμοιοι, λειτουργεί με παραπλανητικό τρόπο. Έτσι, ενώ επιφανειακά παρουσιάζεται στους καταναλωτές ως ευκαιρία για συμφέρουσες αγορές και τόνωση της αγοράς, ουσιαστικά λειτουργεί ως δούρειος ίππος για την παγίωση εργασιακών συνθηκών που ευνοούν αποκλειστικά την παραγωγή και αναπαραγωγή των σχέσεων εξουσίας που ενισχύονται από το νεοφιλελεύθερο ορθολογισμό, και θέτουν ως κύριο στόχο την ενίσχυση της κερδοφορίας των μεγάλων καταστημάτων.
Προσβλέπει στη δημιουργία, αν δεν έχει ήδη δημιουργηθεί, ενός νέου τύπου εργατικού δυναμικού, περισσότερο ευέλικτου, ελαστικού και πειθήνιου. Ενός δυναμικού έτοιμου να μεταβληθεί ανάλογα με το τι ορίζει η αγορά και βάσει αυτού να προσδιοριστεί στο κοινωνικό περιβάλλον. Με τέτοιους τρόπους επιδιώκουν να αντικαταστήσουν την εργασιακή ταυτότητα των Υποκειμένων και να παγιώσουν λογικές κοινωνικού δαρβινισμού στις εργασιακές σχέσεις. Με την επικράτηση της λογικής του άκρατου ατομικισμού, τα κοινά συμφέροντα των εργατών αποσυντίθενται, και το μόνο που μένει είναι μια αρένα μάχης που τοποθετούνται οι εργαζόμενοι, στην οποία κυριαρχεί η ανάγκη για επιβίωση με οποιοδήποτε κόστος, κάτι το οποίο μεταφράζεται σε ανοχή σε οποιεσδήποτε εργασιακές συνθήκες, στο βωμό της εύρεσης ή παραμονής σε μια θέση εργασίας.
Το αποτέλεσμα είναι διττό για την εργοδοσία α) παγίωση της αντίληψης πως όσοι έχουν δουλειά είναι τυχεροί και πως το χέρι που σε ταΐζει δεν το δαγκώνεις και β) αποτροπή των εργατών από συμμετοχή στα σωματεία και στα συνδικάτα τους, κάτι το οποίο αντικατοπτρίζεται στην ιστορικά χαμηλή συμμετοχή που επιδεικνύουν οι εργαζόμενοι στις συνδικαλιστικές τους οργανώσεις. Έτσι, τέτοιες καταναλωτικές φιέστες όπως η “Black Friday”, αλλά και οι Λευκές Νύχτες ή το άνοιγμα των καταστημάτων την Κυριακή ευελπιστούν στη σταδιακή, συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων και στη θέσπιση μιας νέας εργασιακής πραγματικότητας, στην οποία οι υπερωρίες (που πολύ συχνά μένουν απλήρωτες) και οι απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες, δε θα αντιμετωπίζονται ως η εξαίρεση, αλλά ως ο κανόνας.
Αφού λοιπόν το νεοφιλελεύθερο σύστημα αδυνατεί να καλύψει τις πραγματικές ανάγκες του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας, προσπαθεί να αποπροσανατολίσει την προσοχή των ανθρώπων από την αναζήτηση καλύτερων συνθηκών, τις ανάγκες αυτές συνθήκες που επιτρέπουν τον καταναλωτικό κανιβαλισμό.
Ωστόσο, στην ρίζα θεσμών όπως αυτών της “Black Friday”, ο λιγότερο καλόπιστος θεατής μπορεί να διακρίνει μια από τις βασικότερες συνθήκες που αφορά τη γενιά και την εποχή μας, την επισφάλεια. Η συνθήκη της επισφάλειας αναφέρεται στην εξοικείωση των ανθρώπων και των πληθυσμών, με την πάροδο του χρόνου, στην ανασφάλεια και στην έλλειψη προοπτικής για ένα καλύτερο μέλλον.
Όσο μεγαλύτερη ανάγκη νιώθει το άτομο για επιβεβαίωση της αυτάρκειας και απόδειξης της οικονομικής του αξίας στην αγορά, τόσο περισσότερο απομονώνεται κοινωνικά μέχρι να πετύχει τον στόχο αυτό, και όσο περισσότερο απομακρύνεται από το κοινωνικό σύνολο, τόσο πιο εύκολο είναι να ενσωματώσει και υιοθετήσει λογικές καταναλωτικού κανιβαλισμού, ώστε να μπορεί να τεκμηριώνει την οικονομική αξία του σε καθημερινό πλαίσιο. Απότοκο της συγκεκριμένης ιδεολογίας αποτελεί ο θεσμός του “Black Friday”, κατά τον οποίον τα πολυκαταστήματα, εκμεταλλευόμενα την ανάγκη ανθρώπων που οι βρίσκονται εκτός καταναλωτικής διαδικασία το προηγούμενο διάστημα για να συμμετάσχουν σε αυτήν, ελπίζουν, για να αυξήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τα κέρδη τους, να ενεργοποιήσουν τα πιο βάρβαρα αντανακλαστικά των ανθρώπων, κάτι το οποίο τουλάχιστον στην Αμερική επιτυγχάνουν, καθότι παρά τις “εξωφρενικές” εκπτώσεις η “Black Friday” είναι η μέρα όπου τα καταστήματα σημειώνουν τα μεγαλύτερα κέρδη, από οποιαδήποτε άλλη ημέρα του χρόνου και την ίδια στιγμή βέβαια έχουν καταγραφεί αρκετοί νεκροί και τραυματίες.
Για να αποφύγουμε τους σοβαρούς κινδύνους που ελλοχεύουν πίσω από τις λογικές της Μαύρης Παρασκευής, για να μια αφήσουμε την εξαίρεση να επιβεβαιώσει τον κανόνα του αποκλεισμού από την πρόσβαση στα αγαθά, για να μην πέφτουμε θύματα στις προσπάθειες εξαπάτησης των εργοδοτών λέμε όχι στην Μαύρη Παρασκευή. Ως εργαζόμενοι και εργαζόμενες διεκδικούμε, ως καταναλωτές μποϊκοτάρουμε. Όπως λέμε ως Reworkers: σκέψου ως εργάτης και όχι ως πελάτη, στην εργοδοσία δεν βάζουμε πλάτη.
O Γιάννης Τοκάνης είναι μέλος της συλλογικότητας Reworkers
Δείτε εδώ το κάλεσμα των Reworkers
