Παρουσιάζοντας το νέο έμβλημα του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία (15/9/2020), δηλαδή το νέο λογότυπο του κόμματος, ο Αλέξης Τσίπρας αναφέρθηκε στις «αξίες που μας εμπνέουν και μας οδηγούν, που είναι η δημοκρατία, η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη, η ελευθερία και η ισότητα».
Το σύνολο αυτών των αξιών σε πολιτικό, ιδεολογικό, κοινωνικό αλλά και νομικό επίπεδο συμπυκνώνεται σε δύο θεμελιώδεις λειτουργικές αρχές της πολιτικής και κοινωνικής δημοκρατίας. Κράτος δικαίου (δημοκρατία, ελευθερία, δικαιοσύνη) και κοινωνικό κράτος (ισότητα, αλληλεγγύη).
Τα πλήγματα εναντίον του κράτους δικαίου και του κοινωνικού κράτους είναι πλέον συνεχή και αλλεπάλληλα και οδηγούν ευθέως στην παρακμιακή, καταρρέουσα και σε πτωτική κίνηση δημοκρατία στη σημερινή Ελλάδα. Αυτό το καθεστώς περιορισμένης δημοκρατίας θα συναντήσει ο ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία κατά την επάνοδό του στη διαχείριση των μεγάλων αλλά και «μικρών» υποθέσεων της κοινωνίας. Αντιληπτό έχει γίνει από όλους σχεδόν ότι η πορεία αυτή έχει ξεκινήσει, με γοργούς μάλιστα ρυθμούς.
Η ανάπτυξη του σύγχρονου συνταγματισμού στο πλαίσιο των ιστορικών και πολιτικών συγκυριών του 20ού και των αρχών του 21ου αιώνα αναδεικνύει τη σημασία της σχέσης του δικαίου με το εκάστοτε σύστημα δημόσιας διακυβέρνησης. Η δημόσια διακυβέρνηση αντιπροσωπεύει τις τρέχουσες λειτουργίες ενός κράτους, το οποίο αποφασίζει και ενεργεί επιδιώκοντας κάποιους σκοπούς. Το δίκαιο ρυθμίζει τη λειτουργία του κράτους και του συστήματος διακυβέρνησης που το κράτος αυτό έχει υιοθετήσει, αλλά ενίοτε καθορίζει και τη γενική πολιτική στοχοθεσία των λειτουργιών του.
Η αρχή του κράτους δικαίου υπήρξε αντικείμενο πολιτικής κριτικής, η οποία εστιάστηκε στη θέση ότι το τυπικό κράτος δικαίου συνιστά το νομικό και κατά συνέπεια το πολιτικό εποικοδόμημα μιας συγκεκριμένης κατάστασης, διακρινόμενης πρωτίστως από την οικονομική και εν συνεχεία την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία του αστισμού.
Ωστόσο, η αμφισβήτηση του φιλελεύθερου κράτους δικαίου και της σχετικής με αυτό δημοκρατικής τάξης οδήγησε σε σοβαρή κρίση νομιμοποίησης το κράτος αυτό και το συναντίστοιχο πολιτικό σύστημα. Η αρχή του κράτους δικαίου δεν ήταν αρκετή για την καταπολέμηση της κοινωνικής ανασφάλειας, των ανισοτήτων και της φτώχειας. Η «ίση μεταχείριση» των πολιτών σε ένα κατ' αρχήν νομικό επίπεδο δεν παρείχε στους οικονομικά ασθενέστερους ίση πρόσβαση στη χρήση των τυπικά αναγνωρισμένων δικαιωμάτων τους. Η ανισότητα υπονόμευε την «ελευθερία». Η περαιτέρω απάντηση του κράτους δικαίου απαιτούσε την προσφυγή σε πολιτικές με έντονο κοινωνικό περιεχόμενο. Ετσι, γεννήθηκε η αρχή του κοινωνικού κράτους.
Η συζήτηση για το κράτος δικαίου και το κοινωνικό κράτος είναι επίκαιρη και ατέρμονη. Ισχύει πάντοτε η διαπίστωση ότι η συζήτηση για το κράτος δικαίου και το κοινωνικό κράτος είναι και πρακτική συζήτηση, η οποία αφορά καθημερινές εκδηλώσεις του οργανωμένου κοινωνικού βίου.
Καθημερινός είναι ο διάλογος για τη συμβατότητα πολιτικών ή πρακτικών του κράτους με το περιεχόμενο των δύο αυτών θεμελιωδών αρχών.
Σήμερα: Ενα σύστημα από θύλακες στο πλαίσιο της εκτελεστικής εξουσίας παραβιάζει κάθε αρχή υπεροχής του κράτους δικαίου.
Οι συνεχείς παραβιάσεις της δημοκρατικής νομιμότητας αποτυπώνονται θαυμάσια στην έννοια «αστυνομικό κράτος». Το «αστυνομικό κράτος» αναφέρεται σε ένα «κράτος δικαίου», το οποίο έχει υπονομευτεί από αντιδημοκρατικές αποκλίσεις και συμπεριφορές.
Το κράτος δικαίου δεν αντιδιαστέλλεται μόνο σε σχέση με εξωτερικά αυταρχικά πολιτικά συστήματα, όπως π.χ. μια δικτατορία, αλλά και εσωτερικά, εντός της «δημοκρατίας» δηλαδή, παραβατικά φαινόμενα, με πιο σύνηθες την αυθαίρετη αστυνομική βία που συστηματικά παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Σήμερα: Το κράτος παραβιάζει και ακυρώνει κάθε ατομική και συλλογική αυτονομία. Η αλαζονεία της κρατικής εξουσίας μεταφέρεται και σε φορείς που ασκούν ημιδημόσια ή ιδιωτική «εξουσία» (π.χ. εργοδότης, διευθυντής σχολείου, γονέας κ.λπ.).
Σήμερα: Η πραγματική ισχύς του συμπλέγματος «οικονομική ολιγαρχία και ΜΜΕ», που παρεμβαίνει καταλυτικά σε όλες τις επιμέρους πολιτειακές (βλέπε συνταγματικές) εξουσίες, αναιρεί την αρχή της διάκρισης των λειτουργιών, με αρνητικές συνέπειες πρωτίστως στην «ανεξαρτησία» της δικαστικής λειτουργίας.
Σήμερα: Το κράτος απεμπολεί κάθε δικαιότερη διανομή του όποιου παραγόμενου πλούτου και κάθε διασφάλιση ίσων ευκαιριών πρόσβασης σε κοινωνικές και προνοιακές παροχές, ιδίως στη δημόσια εκπαίδευση και στη δημόσια υγεία. Επομένως τίθεται εκποδών κάθε παρεμβατική δράση του κοινωνικού κράτους, που αποβλέπει στον περιορισμό των ανισοτήτων και της κοινωνικής ανασφάλειας.
Συμπέρασμα: Η επόμενη διακυβέρνηση από τον ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία (ή μήπως βλέπετε κάτι άλλο;) εκτός από άδεια δημοσιονομικά ταμεία θα παραλάβει, με βεβαιότητα, και άδεια θεσμικά ταμεία
*Ο Κώστας Ζώρας είναι ομότιμος καθηγητής, πρώην Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
