Αφού πολλοί στερηθούν το παν εκτός από τη δυνατότητα να διαθέτουν ελεύθερα τη δύναμη των χεριών τους, η εργασιακή δύναμη γίνεται εμπόρευμα και εγκαθιδρύεται ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Όπως συμβαίνει με κάθε εμπόρευμα, η εργασιακή δύναμη ανταλλάσσεται στην αγορά κατά την αξία της. Αξία ενός εμπορεύματος είναι ο χρόνος εργασίας που δαπανάται για την παραγωγή του. Οπότε αξία της εργασιακής δύναμης είναι ο χρόνος εργασίας που δαπανάται για την δική της (ανα)παραγωγή. Αυτή ισοδυναμεί με την αξία των εμπορευμάτων που απαιτούνται (τροφή, ένδυση, κ.λπ.) προκειμένου ο εργάτης να ανακτήσει την προς εργασία δύναμή του.
Πρόκειται για εμπόρευμα μαγικό: η κατανάλωσή του -η δαπάνη εργασιακής δύναμης για το χρονικό διάστημα που αγοράστηκε (εργάσιμη ημέρα)- παράγει εμπορεύματα αξίας μεγαλύτερης από την αξία του ίδιου: απαιτείται μόνον ένα κλάσμα της εργάσιμης ημέρας για να (ανα)παραχθεί η αξία της εργασιακής δύναμης. Κατά το υπόλοιπο παράγεται υπεραξία. Η παραγωγή υπεραξίας συνιστά τον κινητήρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Η υπεραξία διακρίνεται σε απόλυτη και σχετική. Η απόλυτη αυξάνει όσο αυξάνει η εργάσιμη μέρα (μεγαλύτερο ωράριο) ή όσο μειώνεται η αξία της εργασιακής δύναμης (μικρότερο ημερομίσθιο). Εκτός των άλλων, η ανεργία ασκεί μεγάλη πίεση συναφώς. Η σχετική υπεραξία αυξάνει όσο μειώνεται το κλάσμα της εργάσιμης ημέρας που αντιστοιχεί στην αξία της εργασιακής δύναμης. Το κλάσμα εκφράζεται κοινώς ως "παραγωγικότητα" της εργασίας. Η "παραγωγικότητα" αυξάνει όσο οι ανθρώπινες δυνάμεις δαπανώνται εντατικότερα καθώς συναρθρώνονται με κατάλληλα σχεδιασμένες μηχανές. Όπου ο σχεδιασμός δεν αφορά μόνον την τεχνολογία, αλλά και την αναγκαία πειθάρχηση της εργασιακής δύναμης, δηλαδή του ανθρώπινου σώματος. Το θέμα εικονογραφείται παραδειγματικά στους Μοντέρνους Καιρούςτου Τσάρλι Τσάπλιν.
Προς τι αυτά τα γνωστά και απλουστευμένα; Πρώτον, γιατί δεν είναι τόσο γνωστά. Έχουμε υποχρεωθεί να επικεντρωνόμαστε στα περί κρίσεων και κεφαλαιακής συσσώρευσης (κοινώς "ανάπτυξης") αμελώντας υπεραξία και παραγωγικότητα. Όσα συμβαίνουν στα βάθη του εργοστασίου παραμένουν έτσι στο σκοτάδι παρά την καθοριστική σημασία τους. Με κίνδυνο οι συζητήσεις για εργασιακές σχέσεις και κοινωνικό έλεγχο να μένουν μετέωρες.
Δεύτερον, γιατί τα παραπάνω εκτίθενται με εξαιρετική σαφήνεια σε ένα πρόσφατο βιβλίο (Pierre Macherey, Φουκώ και Μαρξ: το παραγωγικό υποκείμενο, μετάφραση Τάσος Μπέτζελος, Εκδόσεις Εκτός Γραμμής), όπου το εννοιολογικό οπλοστάσιο του Φουκώ επιστρατεύεται για να φωτίσει τις αναλύσεις του Μαρξ για την εργασιακή δύναμη.
Ο Μασερέ εξηγεί πώς η σχεδόν μεταφυσική έννοια της αφηρημένης εργασίας μετατρέπεται σε απτή πραγματικότητα: γυμνές σωματικές δυνάμεις, χωρίς να τις εξατομικεύει κανένα ανθρώπινο χαρακτηριστικό, υποβάλλονται από κοινού στην πειθαρχία που επιτάσσει η αποδοτική λειτουργία μηχανών και εργοστασιακού χώρου. Αποτέλεσμα είναι η συγκρότηση του "παραγωγικού υποκειμένου". Πρόκειται για βιοπολιτική κατά κυριολεξία: συστατικός στόχος, αλλά και διακύβευμα, της πολιτικής εξουσίας, όπως διεισδύει στο εσωτερικό του εργοστασίου, αλλά και όπως ασκείται στην κλίμακα της κοινωνίας, είναι η πειθάρχηση του έμβιου σώματος, πριν καν τεθεί θέμα ιδεολογικών αναπαραστάσεων. Προκειμένου να συγκροτηθεί, ακριβώς, το "παραγωγικό υποκείμενο"...
Το μικρό βιβλίο του Μασερέ αναλύει εύληπτα όλα τα προηγούμενα. Οφείλουν να το διαβάσουν διεξοδικά όσοι ενδιαφέρονται για την πορεία των κοινωνιών μας. Να το διαβάσουν κυρίως οι χειρώνακτες και οι άνεργοι.
