Οι κάτοικοι των Ουκρανικών πόλεων σχηματίζουν ουρές στα πεζοδρόμια για τρόφιμα. Πρόκειται για εικόνες ανάγκης και κινδύνου (μόλις χθες πληροφορηθήκαμε για φονικό πλήγμα σε μια ουρά). Απομένουν μικρά περιθώρια επιλογών κάπου στο βάθος της σκηνής: Επιλογών με την μαρξιστική εκδοχή, δηλαδή προσωπικών αποφάσεων μέσα σε περιοριστικές συνθήκες και σε σχέσεις εξουσίας δοσμένες από άλλους. Κάποιοι πολίτες αποφάσισαν να μείνουν στη χώρα τους, περιμένοντας με υπομονή να φθάσουν σε μια πόρτα, κοιτώντας με αγωνία γύρω τους για βλήματα θανάτου. Άλλοι, πανικόβλητοι, θα μπορούσαν να έχουν στριμωχτεί για πλιάτσικο αλλά δεν το έκαναν. Κάποιοι μεγαλόσχημοι και καλά πληροφορημένοι θα έχουν εντωμεταξύ ξεφύγει έγκαιρα προς ασφαλείς τόπους. Σκληρή ανάγκη και λίγες επιλογές προκαθορίζουν τις ουρές του πολέμου.
Στα καθ’ ημάς, τα φαινόμενα είναι άλλης τάξης: Οι ουρές στα ταμεία δημόσιων υπηρεσιών ή σε γραφεία ασφαλιστικών ταμείων αναφέρονται σαν παραδείγματα κατάντιας. Το ίδιο οι μακρύτερες των αλλοδαπών που ζητούν από αρμόδιες υπηρεσίες με μια αίτηση την αναγνώριση ιδιότητας πρόσφυγα ή ένα χαρτί που θα νομιμοποιήσει την παραμονή τους. Στη γειτονιά του τόπου μας, μπαίνει συνήθως κάποιος στην ουρά όχι επειδή το προτιμά, αλλά επειδή δεν έχει άμεση επαφή ή μέσο, ή στην καλύτερη δεν έχει εξ αποστάσεως πρόσβαση. Πιεσμένη κι εδώ επιλογή. Συνήθως, όχι όμως πάντα. Οι ουρές είναι σύμβολα και άλλων καταστάσεων, ακόμη και αξιών, που τις προσπερνούμε με βιασύνη.
Στις ουρές βρίσκεται ο λαός. Αν θέλουμε να διακρίνουμε στον κοινωνικό χώρο ποιος ανήκει στην ελίτ (στους ολιγάρχες, μεγαλοαστούς, ινφλουένσερς κλπ) και ποιος στους πολλούς, ας μην στηριχθούμε τόσο στα χρήματα ή στην εμφάνιση του καθενός: Αυτά μπορεί να είναι φευγαλέα. Στην ουρά πρέπει να κοιτάξουμε, είναι πιο ασφαλής ο δείκτης. Διαχρονικά, ο «σπουδαίος» βρίσκει πάντοτε πλάγιους τρόπους να ικανοποιεί αθέατα και ταχύτερα τα συμφέροντά του. Ο φτωχός, ο «τυχόντας», ξέρει ότι η θέση του είναι στο πολυάνθρωπο φίδι της ορθοστασίας.
Εξάλλου, και στην ειρηνική γειτονιά μας οι «εκλεκτοί», οι πονηροί που σπεύδουν στα πλάγια μέσα ή έχουν τα ονόματά τους αποθηκευμένα στο ευρετήριο του κινητού τηλεφώνου τους, καθώς και από την άλλη οι αναγκασμένοι, δεν εξαντλούν τον αριθμό. Υπάρχει και ο τρίτος κόσμος μας. Αρκετοί σε μια μεγάλη γκρίζα ζώνη ούτε καν σκέφτονται το πλάγιο μέσο, προτιμώντας τη σίγουρη και πιο αξιοπρεπή αναμονή. Ας κάνει ο αναγνώστης (όπως κι ο γράφων) στον εαυτό του νοερά το τεστ κι ας αυτοτοποθετηθεί, πού προτιμά και πού καταφέρνει να βρίσκεται.
Είναι και θέμα πολιτισμού η ουρά. Σε κάποιες περιοχές η τάση να ξεπεράσουμε τον μπροστινό μας με βηματάκια και με αγκωνιές είναι ταυτόχρονα ενοχλητική και κωμική. Οι πονηροί μάλιστα βλέπουν τους πάντες σαν πονηρούς για να απενοχοποιούνται οι ίδιοι («όλοι τα ίδια κάνουν»). Η Μεσόγειος βέβαια δεν θα φθάσει στην άλλη άκρη, δεν θα γίνει ποτέ Βόρεια Ευρώπη, όπου αν στη σειρά σου για λίγο ξεχαστείς και δεν προχωρήσεις σε κοιτούν παγερά και σε ρωτούν αν είσαι ή όχι στην ουρά. Αν παρατηρήσεις όμως τριγύρω, σε πολλές περιπτώσεις η σειρά, η λογική απόσταση και το φιλικό κουβεντολόι αποτελούν μια άνετη πραγματικότητα. Η ζώνη που ονομάσαμε γκρίζα, αν και θα έπρεπε να ζωγραφίζεται με χρώματα ελπίδας.
Στην ουρά τέλος κατοικοεδρεύουν η δημοκρατία και η ισότητα. Άνθρωποι επιεικείς (αυτούς αντιδιέστελλε προς τους φαύλους ο Αριστοτέλης) που σέβονται τον άλλο, που δέχονται να μην τους ξεχωρίζει κάποιο προνόμιο, παρά μόνο η χρονική σειρά της άφιξης σε ένα τόπο. Χωρίς καμιά ηθικολογία, μπορούμε να τους ονομάζουμε κοινωνικούς αγωνιστές. Και εκεί που άλλοι βλέπουν μόνο κατάντια, να ανακαλύπτουμε την ελπίδα.
* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.
