to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ουκρανία, Μαρξ και κίνημα

Δύο ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ερίζουν για τα συμφέροντά τους, παριστάνοντας πως υπερασπίζονται ανώτερες αξίες και το Διεθνές Δίκαιο


Όταν οι αριστεροί άνθρωποι ψάχνουν ποιον πρέπει να υποστηρίξουν σε μια διεθνή σύγκρουση, αναζητούν το ποιος έχει «το δίκιο». Συνήθως, προσπαθούν να το εντοπίσουν στο πεδίο της εθνικής ανεξαρτησίας. Πάντα; Όχι, αφού, για παράδειγμα, η ανεξαρτητοποίηση του Κοσσόβου δεν βρήκε σημαντική στήριξη στους κόλπους της ελληνικής Αριστεράς. Αφενός, λόγω της πικρής μνήμης του γιουγκοσλαβικού εμφυλίου και των ΝΑΤΟϊκών βομβαρδισμών, ως παιδί των οποίων εκλήφθηκε η ανεξαρτητοποίηση. Αφετέρου, επειδή το Κόσσοβο θεωρήθηκε πως στην πραγματικότητα θα ήταν απλώς ένα προτεκτοράτο των ΗΠΑ για να ασκούν έλεγχο στην επικράτεια των Βαλκανίων. Επομένως, το κριτήριο της εθνικής ανεξαρτησίας ισχύει, μέχρι να το υπερφαλαγγίσει το γεωπολιτικό κριτήριο. Πώς αποτυπώνονται όλα αυτά στην περίπτωση της κρίσης στην Ουκρανία;

Η ελληνορωσική φιλία

Η διιστορική ρωσοφιλία του ελληνικού λαού ασφαλώς έχει επηρεάσει και την Αριστερά. Σε συνδυασμό με τη σταθερή αντίθεση στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, πολλοί αριστεροί άνθρωποι στρέφονται αντανακλαστικά στην υποστήριξη της Ρωσίας. Κι εδώ το γεωπολιτικό κριτήριο υπερτερεί του εθνικού, αφού είναι προφανές πως στην πραγματικότητα η εθνική ανεξαρτησία της Ουκρανίας απειλείται ανοιχτά από τη Ρωσία. Βεβαίως, η αναμενόμενη απάντηση είναι πως «η Ουκρανία, έτσι κι αλλιώς, δεν είναι πραγματικά ανεξάρτητη, αλλά έχει γίνει ένα εξάρτημα των ΗΠΑ στη μάχη εναντίον της Ρωσίας». Αποφεύγοντας τον πειρασμό να αναρωτηθούμε αν, υπό αυτήν την έννοια, υπάρχει τελικά κάποια «πραγματικά ανεξάρτητη» χώρα, της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης, ας συνεχίσουμε.

Έχει πολύ ενδιαφέρον η στάση που κρατούσαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς στις διεθνείς συγκρούσεις της εποχής τους. Διαμόρφωναν τη θέση τους με βάση το συμφέρον της παγκόσμιας επανάστασης. Έτσι, ως κύριο κριτήριό τους είχαν την αναχαίτιση του μεγαλύτερου παίκτη της παγκόσμιας αντίδρασης, που έκριναν πως ήταν η Ρωσία, η πιο αντιδημοκρατική από όλες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της εποχής. Γι’ αυτό, μάλιστα, οι δυο τους ήταν εναντίον της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όχι από κάποια «τουρκοφιλία», αλλά για να μην επωφεληθεί από αυτήν η Ρωσία, αποσπώντας μεγάλα εδάφη. Μια τέτοια επέκταση της επικράτειας του τσάρου θα τον ενίσχυε υπέρμετρα. Θα του έδινε πρόσβαση στη Μεσόγειο και θα τον έφερνε δίπλα στους ορθόδοξους λαούς των Βαλκανίων και κυρίως των σλαβικών που από χρόνια προσπαθούσε να προσεταιριστεί, προπαγανδίζοντας το δόγμα του «πανσλαβισμού». Έτσι, ο τσάρος θα άπλωνε τη δύναμη του απολυταρχισμού στη μισή Ευρώπη και θα έπνιγε εν τη γενέσει της στο αίμα κάθε επαναστατική κίνηση σε όλη αυτή την περιοχή, την οποία θα μπορούσε στο μέλλον να μεγαλώσει ακόμη περισσότερο. Αντιθέτως, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Ευρώπης -παρότι ήταν ισχυρότερες από τη Ρωσία- είχαν στο έδαφός τους ισχυρές επαναστατικές οργανωμένες δυνάμεις. Η Αγγλία είχε και κοινοβουλευτισμό. Όλα αυτά βάραιναν στην επιλογή του Μαρξ και του Ένγκελς.

Ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα

Ασφαλώς, το ερώτημα «Τι θα έλεγαν σήμερα ο Μαρξ και ο Ένγκελς;» είναι άκυρο και δεν θα επιχειρηθεί καν να απαντηθεί. Δεν γίνεται να πάρεις ανθρώπους διαμορφωμένους σε μια συγκυρία, να τους μεταφέρεις νοερώς σε μια άλλη, 200 χρόνια μετά, και να υπολογίσεις το πώς θα λειτουργούσαν. Ας προσπαθήσουμε, όμως, να δούμε τι θα μπορούσαμε να πούμε εμείς σήμερα αν προσπαθούσαμε να ακολουθήσουμε την ευρύτερη μεθοδολογία των δυό τους. Ποιος είναι σήμερα «ο πιο μεγάλος παίκτης της παγκόσμιας αντίδρασης»; Οι ΗΠΑ είναι, ασφαλώς, η πιο ισχυρή ιμπεριαλιστική δύναμη. Όμως, στο εσωτερικό της υπάρχει ένα ανερχόμενο ριζοσπαστικό κίνημα νέων, γυναικών και μειονοτήτων που συνδέεται με εργατικές διεκδικήσεις και -με διάφορους βαθμούς- με την κυβέρνηση Μπάιντεν. Μια ήττα των ΗΠΑ, διπλωματική ή στρατιωτική, θα οδηγούσε σε ένταση του εθνικισμού στο εσωτερικό της, άνοδο του τραμπισμού και θα έφερνε μεγάλες δυσκολίες σε αυτό το κίνημα. Δεν μας απασχολεί αυτό; Επίσης, το σύστημα εξουσίας της Ρωσίας είναι ξεκάθαρα πιο απολυταρχικό από αυτό των ΗΠΑ. Θα θέλαμε να δικαιωθεί, με μια διεθνή επιτυχία, ένα τέτοιο σύστημα; Να φανεί στον κόσμο πειστική η ανταλλαγή της ελευθερίας και της δημοκρατίας με την ασφάλεια; Από την άλλη, μια ήττα των ΗΠΑ θα έδειχνε πως η εποχή της παντοδυναμίας του μεγάλου ιμπεριαλιστικού πόλου έχει περάσει. Αυτό οπωσδήποτε θα τόνωσε την αυτοπεποίθηση των κινημάτων εκτός ΗΠΑ. Επίσης, στην Ουκρανία είναι σαφές πως δρουν σημαντικοί νεοναζιστικοί πυρήνες, ήδη από το 2014 και το Μαϊντάν. Η ήττα τους θα ήταν πολύ σημαντική. Αλλά ποιο είναι, τελικά, το ακριβές αποτέλεσμα για τη δημοκρατία, όταν ένας πυρήνας νεοναζί νικιέται από ένα κράτος στο οποίο οι πολιτικοί αντίπαλοι του ηγέτη δολοφονούνται;

Παλιές εκκρεμότητες

Πού καταλήγουμε, λοιπόν; Ίσως και πάλι το ερώτημα να μην έχει νόημα, αφού η συγκυρία είναι πολύ διαφορετική από αυτή της εποχής του Μαρξ και του Ένγκελς και δεν υπάρχει κάποια επανάσταση προ των πυλών. Η συνθήκη θυμίζει πιο πολύ τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Δύο ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ερίζουν για τα συμφέροντά τους, παριστάνοντας πως υπερασπίζονται ανώτερες αξίες και το Διεθνές Δίκαιο. Ο Πούτιν ζητάει από το ΝΑΤΟ να δεσμευτεί πως δεν θα εντάξει ποτέ την Ουκρανία στους κόλπους του και πως δεν θα τοποθετήσει ποτέ στο έδαφός της πυραύλους που θα μπορούσαν να πλήξουν τη Ρωσία. Και είναι θεμιτό. Ο Μπάιντεν απορρίπτει το αίτημα, λέγοντας πως, με βάση το Διεθνές Δίκαιο, είναι δικαίωμα του ΝΑΤΟ και της Ουκρανίας να αποφασίσουν ό,τι θέλουν. Και αυτό στέκει. Όμως, όταν το 1962 η Σοβιετική Ένωση σχεδίαζε να τοποθετήσει πυραύλους στην Κούβα, οι ΗΠΑ δεν δέχτηκαν πως ήταν δικαίωμά της, αλλά απείλησαν με παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο. Κι από την άλλη, οι επεμβάσεις της Ρωσίας στις γειτονικές της χώρες δεν γίνονται με το Διεθνές Δίκαιο στο χέρι, ως ευαγγέλιο. Ούτε ο Πούτιν πιστεύει πραγματικά στο δικαίωμα των ρωσόφωνων περιοχών της Ουκρανίας για εθνική ανεξαρτησία, γιατί τότε θα το αναγνώριζε και για τις περιοχές που έχουν κατά καιρούς προσπαθήσει να αυτονομηθούν από τη Ρωσία, προβάλλοντας αντίστοιχα εθνικά επιχειρήματα, όπως η Τσετσενία.

Η στάση της Αριστεράς σήμερα

Οι αριστεροί και οι αριστερές, λοιπόν, δεν μπορούν να έχουν ως αντικείμενό τους την επιλογή πλευράς σε αυτήν τη σύγκρουση, πέρα από τις συζητήσεις του καφενείου. Έχουν, όμως, ένα πεδίο δράσης. Κι αυτό είναι το πεδίο της αποφυγής του πολέμου. Το κίνημα -γιατί δεν υπάρχει ούτε Αριστερά ούτε αριστεροί χωρίς κίνημα- μπορεί να διεκδικήσει μόνο την ειρήνη. Σε μια πλατιά συμμαχία με κάθε τύπου οργάνωση και πρωτοβουλία πολιτών, σε όλη την Ευρώπη. Όχι μόνο για να μην υπάρξουν ξανά στην Ευρώπη χιλιάδες νεκροί στρατιώτες και άμαχοι. Όχι μόνο επειδή μια σύγκρουση ΗΠΑ - Ρωσίας μπορεί να πάρει διαστάσεις πυρηνικού ολέθρου. Αλλά και επειδή, όποια κι αν είναι τελικά η έκβαση ενός τέτοιου πολέμου, το σίγουρο είναι πως αμέσως θα εκτοξεύσει την τιμή του φυσικού αερίου και θα προκαλέσει γενικευμένες ανατιμήσεις. Κι αυτό θα γονατίσει την πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας, που ήδη δοκιμάζεται σκληρά μέσα στα σούπερ μάρκετ και απέναντι στους λογαριασμούς της ΔΕΗ. Όποιος δεν συνυπολογίζει αυτήν την κοινωνική διάσταση, ασφαλώς, δεν είναι πια αριστερός. Είναι μια Μαρία Αντουανέτα της γεωπολιτικής και μάλιστα κατά φαντασίαν.

Θα έπρεπε να θυμηθούμε, λοιπόν, όλες και όλοι μας το διεθνές κίνημα για την ειρήνη. Για τη φιλία των λαών. Δυστυχώς, το μεγάλο όπλο του Παγκόσμιου και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Φόρουμ έχει στομώσει πια και οι διεθνείς κινητοποιήσεις δεν οργανώνονται τόσο εύκολα. Αλλά θα έπρεπε να το είχαμε επιχειρήσει. Να το είχαμε κάνει για την Ουκρανία, να είχαμε θυμηθεί πώς γίνεται, προτού χρειαστεί να το κάνουμε και για να παλέψουμε -ίσως στο άμεσο μέλλον- για την ειρήνη και στις δυο πλευρές του Αιγαίου. Γιατί εκεί δεν θα χρειαστούμε μόνο οργανωτική πείρα. Αλλά και συμμάχους.

* Ο Σταύρος Παναγιωτίδης είναι δρ. Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

tags: άρθρα

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)