Θα μπορούσε βέβαια να ισχυριστεί ότι οφείλεται σε ελιγμό της Ν.Δ. Κερδίζει τη στρατηγική προεδρία του ΣτΕ και καλύπτει επικοινωνιακά τις ανεπάρκειές της. Αλλά ο συμβολισμός, το τι δηλαδή συμβολίζει το πρόσωπο, σαφώς υπερκαλύπτει τον τακτικισμό.
Δεν μου αρέσει ο όρος «ωρίμανση» της δημοκρατίας, ή «ώριμη δημοκρατία». Υπονοεί μια πορεία προς την τελειότητα, είναι τελεολογικός. Στην πολιτική εξέλιξη, όπως είδαμε και στις ΗΠΑ όπου τον Ομπάμα τον διαδέχτηκε ο ανεκδιήγητος Τραμπ, τα πράγματα δεν είναι χωρίς αντιστροφές.
Ωστόσο δεν μπορεί κανείς να μην παρατηρήσει, γνωρίζοντας και την πολυκύμαντη ελληνική ιστορία, ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί άντεξαν παρά την ισχυρή οικονομική και κοινωνική κρίση των χρόνων 2010-2018.
Αντεξαν; Περάσαμε μια περίοδο στην οποία η κηδεμονία των δανειστών καταστρατηγούσε βασικούς κανόνες της δημοκρατίας, όπου η λαϊκή θέληση εκβιαζόταν, όπου στο Κοινοβούλιο τα κόμματα εξαναγκάζονταν να ψηφίζουν νόμους τους οποίους προηγουμένως απέρριπταν. Εν τούτοις εξακολούθησε η εναλλαγή κομμάτων στην κυβέρνηση, δεν διακόπηκε η λειτουργία του Κοινοβουλίου και το νομοθετικό έργο συνεχίστηκε απρόσκοπτα. Οι θεσμοί απορρόφησαν την κρίση.
Θα μπορούσε όμως να τεθεί και το εξής ερώτημα: Μήπως οι θεσμοί δεν κλυδωνίστηκαν από την κρίση γιατί δεν είναι πλέον σε μια θέση που επιστεγάζει τις κοινωνικές κρίσεις;
Μήπως δηλαδή οι κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις, η γιγάντια μεταφορά του πλούτου που συνέβη όλα τα προηγούμενα χρόνια, οι πολύμορφες κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις, η γήρανση του πληθυσμού και οι δημογραφικές εξελίξεις, η αναταραχή στα λαϊκά στρώματα από την παρουσία των προσφύγων στις γειτονιές και στα χωριά, η άνοδος των ακροδεξιών νοοτροπιών, η διαφοροποίηση των μεσαίων στρωμάτων και η δημιουργία νέων ταυτοτήτων και νοοτροπιών, οι ίδιες οι πολιτικές μεταλλάξεις των ανθρώπων, αλλά και οι πολιτικές αυταρχισμού, η προσαρμογή της κοινωνίας στα νεοφιλελεύθερα πρότυπα, όλα αυτά περνούν δίπλα από τους θεσμούς;
Μήπως μεγάλο μέρος του συλλογικού βίου και του κοινωνικού πράττειν δεν ελέγχεται πλέον από το κράτος και τους θεσμούς, έχει τους δικούς του ρυθμούς και κανόνες αναπαραγωγής, αναπτύσσεται δηλαδή ερήμην των θεσμών; Εν τέλει, μήπως οι πολιτικοί θεσμοί μένουν ανεπηρέαστοι από την κοινωνική κρίση επειδή έχει περιοριστεί η εμβέλειά τους;
Δεν συνειδητοποιούμε ότι το βάρος της ολοένα και μειώνεται στις σύγχρονες κοινωνίες. Οσο περιορίζεται ο ρόλος του κράτους και των θεσμών στην κοινωνία, όσο συρρικνώνονται τα κοινά αγαθά και επομένως η συζήτηση για τη χρήση τους που αποτελεί τον πυρήνα της πολιτικής, όσο ελαχιστοποιείται το βάρος της κυβερνητικής πολιτικής στις ρυθμίσεις των κοινωνικών σχέσεων, τόσο περισσότερο περιορίζεται και το ενδιαφέρον των πολιτών για την πολιτική ή μετασχηματίζεται και εκτρέπεται σε άλλες μορφές εκδήλωσης του κοινού ενδιαφέροντος. Η παραγωγή ιδεών και πρακτικών για νέες κοινωνικές ρυθμίσεις αποκτά εξωθεσμικό χαρακτήρα. Οι μεγάλοι δρόμοι των σύγχρονων αλλαγών περνούν δίπλα τους.
Προφανώς η πολιτική έχει ακόμη να διαχειριστεί πολλά και σημαντικά πράγματα. Ακόμη η ανακατανομή του πλούτου χρησιμοποιεί πολιτικά εργαλεία και σε μεγάλο βαθμό η διακυβέρνηση της Ν.Δ. αυτό κάνει: εκποιεί τον δημόσιο χώρο, τα δημόσια αγαθά, τις δημόσιες λειτουργίες, από τους φυσικούς πόρους έως τους εκπαιδευτικούς και πολιτισμικούς πόρους και το κύρος. Αλλά η παραγωγή κατευθύνσεων πολιτικής, ιδεών και τεχνογνωσίας διακυβέρνησης γίνεται εκτός δημόσιων θεσμών. Και εκτός κομματικών θεσμών.
Τα κόμματα δεν είναι πλέον ο συλλογικός εγκέφαλος της κοινωνικής τάξης ή του κοινωνικού συνασπισμού δυνάμεων που επιδιώκουν να εκπροσωπήσουν.
Ο κόσμος πηγαίνει στις κάλπες για τις εκλογές, αλλά οι κομματικές οργανώσεις απομειώνονται, δεν έχουν συνέχεια, έχει αλλάξει ο τρόπος της δέσμευσης και της στράτευσης. Αντ’ αυτών αναπτύσσονται δίκτυα τα οποία τα διαπερνούν, δίκτυα γύρω από εστίες εξουσίας ή γύρω από ενδιαφέροντα κ.λπ. Τα κόμματα μοιάζουν με αυτοκίνητα που μαρσάρουν, ενώ οι ρόδες τους γυρνούν στο κενό. Αποκτούν γείωση στις εκλογές και ως προς τις εκλογές.
Τι θέλω να πω με όλα αυτά; Σήμερα δεν αντιμετωπίζουμε μια κομματική κυβέρνηση, της Ν.Δ., αλλά έναν κοινωνικό συνασπισμό. Εναν συνασπισμό που έχει τη δυνατότητα να κινητοποιεί σύμβολα και ιδέες ενός ευρέος φάσματος, από τον προοδευτικό φιλελευθερισμό ώς την άκρα εθνο-θρησκευτική άκρα Δεξιά. Επομένως έχει μια μεγάλη ευχέρεια χρήσης συμβόλων και αξιοποίησης εξω-πολιτικών κέντρων επιρροής. Αυτή η εξουσία δεν αντιμετωπίζεται παρά με τη συγκρότηση ενός άλλου, ευρύτατου κοινωνικού συνασπισμού, ενός διαφορετικού γαλαξία ιδεών και αξιών.
Με αυτή την προοπτική έχει να αναμετρηθεί σήμερα η Αριστερά και η προοδευτική παράταξη. Δύσκολο έργο, γιατί δεν περιορίζεται στη σφαίρα της παραδοσιακής πολιτικής, ούτε μπορεί να εκφραστεί με παραδοσιακά πολιτικά κλισέ και συνθήματα. Γιατί η παραγωγή των κοινωνικών κατευθύνσεων και προτύπων παράγεται εκτός των πολιτικών κομμάτων.
* Ο Αντώνης Λιάκος είναι ιστορικός
