Η ομάδα ΙΔΕΑ (Κώστας Γάκης, Αθηνά Μουστάκα, Κωνσταντίνος Μπιμπής) έγινε γνωστή από το επιτυχημένο ανέβασμα του έργου Ρωμαίος και Ιουλιέτα του Σαίξπηρ, για δύο ηθοποιούς. Στη νέα της δουλειά, Το δέντρο του Οιδίποδα (α’ σχεδίασμα), που σκηνοθετεί ο Κ. Γάκης, μας αφηγείται το μύθο του ομώνυμου ήρωα, συνθέτοντας τις τραγωδίες Οιδίπους τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ, Επτά επί Θήβας και Αντιγόνη σε ένα έργο. Στην παράσταση παίζουν η Αθηνά Μουστάκα, ο Κωνσταντίνος Μπιμπής, η Μαρίνα Αργυρίδου, ο Γιώργος Βουρδαμής-Μαυρογέννης, ο Έκτορας Λιάτσος και η ακροβάτρια & μουσικός Νεφέλη Μαρκάρη. Τους συνάντησα μετά την πρόβα (πλην του Κ. Μπιμπή, που απουσίαζε λόγω ασθένειας).  Η ζωντανή κουβέντα μας, όπου ο ένας διέκοπτε και συμπλήρωνε τον άλλον, αποτυπώνει το πνεύμα της ομάδας γι’ αυτό και επιλέξαμε να μη φαίνεται στη συνέντευξη ποιος μιλά κάθε φορά.

Γιατί δεχτήκατε να δώσετε αυτήν τη συνέντευξη;

Θέτοντας κάποια ερωτήματα, ξεκαθαρίζουν αρκετά πράγματα. Πολλές φορές μου έχει συμβεί να μην ξέρω γιατί κάνω ένα πράγμα και με μία ερώτηση, να κατευθυνθεί η σκέψη μου και να πω «Α, ναι!», να φωτιστεί αυτό που ήθελα να κάνω, μία πτυχή του.

Τι ξεχωρίζει μια ομάδα από τις άλλες μορφές παραγωγής στο θέατρο;

Την ομάδα την επιλέγεις εσύ. Είναι μια οικογένεια. Υπάρχει νοιάξιμο. Στην ουσία, με το μυαλό σου και με την καρδιά σου είσαι συνέχεια εκεί. Η ομάδα σού δίνει δύναμη. Λύνεις τα προβλήματα και τις ανασφάλειες σου μαζί με τους άλλους.

Είναι προϋπόθεση η φιλική σχέση για μια ομάδα;

Προϋπόθεση είναι η εκτίμηση για τους ηθοποιούς, η πίστη στην αξία τους, διαφορετικά και φιλική σχέση να υπάρχει, ομάδα δεν γίνεται.

Μοιράζεστε το οικονομικό ρίσκο;

Εγώ είμαι επαγγελματίας, θεωρητικά προσλαμβάνομαι από κάποιον, έχω ένα μισθό, έχω ασφάλεια, έχω ένσημα… όνειρο καλοκαιρινής νύχτας. Ούτε σε μεγάλους θιάσους και μεγάλους οργανισμούς δεν ισχύουν αυτά. Οπότε είναι μια πραγματικότητα ότι κάπως μοιράζεσαι το βάρος μιας παραγωγής. Λες το κάνω για μία παράσταση, το κάνω για έναν σκηνοθέτη, το κάνω για τη δόξα...

Στην ομάδα το κάνουμε για θέλουμε να δουλέψουμε μαζί. Μπορεί να κάνουμε πέντε παραστάσεις, μπορεί να κάνουμε ένα χρόνο, μπορεί να μη μας βγει… αυτό δεν το ξέρουμε από πριν.

Τι χαρακτηρίζει την ομάδα ΙΔΕΑ;

Είμαστε κάτι χειροποίητο. Αυτό που κάνουμε θέλουμε να αφορά όλους. Να το καταλαβαίνουν όλοι. Δεν θέλουμε δηλαδή να βάζουμε όρια στο ποιος θα έρθει να μας δει.

Πώς προέκυψε το έργο;

Ήταν μια ιδέα που είχε ο Κώστας πριν από δυο χρόνια για τον Οιδίποδα. Φέτος η ιδέα αυτή ωρίμασε και αποφασίσαμε να το δουλέψουμε.

Στην παράσταση υπάρχουν κωμικά στοιχεία, κάποια στο όριο της φάρσας… ένας φρουρός τρέχει, περδικλώνεται και πέφτει, σηκώνεται, ξαναπέφτει...

Νομίζω ότι είναι θέμα ισορροπίας, όπως στη ζωή. Δεν μπορείς να έχεις μόνο μαύρο, πρέπει να έχεις και άσπρο. Μπορεί να εναλλάσσονται, αλλά το ένα δεν ζει χωρίς το άλλο.

Αν προσδώσεις λίγο κωμικό στοιχείο σε μια δραματική σκηνή, πυροδοτείς την έντασή της. Αυτό που ψάχνουμε ουσιαστικά ακόμα μέσα από τις πρόβες είναι η αναλογία. Δηλαδή πόσο θα βάλω σ’ αυτό το κομμάτι;…

Η μορφή της παράστασης, που έχουμε σήμερα, προέκυψε μέσα από μια διαδικασία που πήρε χρόνο. Ο χρόνος της γνωριμίας μας ήταν ένας μεγάλος αυτοσχεδιασμός, μια μεγάλη παντομίμα, όπου ο καθένας μας είχε να παρουσιάσει μία τραγωδία, ως αφηγητής-καθοδηγητής μιας ομάδας έξι ανθρώπων. Απ’ αυτό προέκυψαν οι βασικές γραμμές της παράστασης.

Λέτε την παράσταση σχεδίασμα, τι εννοείτε; Ο ζωγράφος δεν εκθέτει τα σχεδιάσματά του.

Καμία παράσταση δεν είναι έτοιμη ποτέ στην πρεμιέρα· αντίθετα από έναν πίνακα, η παράσταση εξελίσσεται και ζει. Θέλουμε να είναι η παράσταση ανοιχτή σ’ αυτό. Όχι κάτι τελειωμένο που το παρουσιάζουμε.

Κάνετε πρόβες και τώρα, μετά την πρεμιέρα;

Ναι, και πριν πρόβα είχαμε. Αυτή η διαδικασία δεν τελειώνει ποτέ. Το λέω από την εμπειρία μου, ο Ρωμαίος και Ιουλιέτα παίζεται τρία χρόνια και ακόμα κάνουμε πρόβες.

Πώς ανατροφοδοτείστε από το κοινό;

Μετά τις δύο πρώτες παραστάσεις υπήρξαν πολλές συζητήσεις, χιλιάδες απόψεις, και όλα αυτά αναμειγνύονται και βοηθάνε στην εξέλιξη του σχεδιάσματος… αυτό θέλουμε να συνεχιστεί και στην πορεία. Μπορεί κάποια στιγμή να κάνουμε και μια ανοιχτή κουβέντα με το κοινό, μετά την παράσταση…

Υπάρχει ένα αφηγηματικό στοιχείο στην παράσταση και μια παιδικότητα…

Αυτό είναι στίγμα του Κώστα και της ομάδας. Υπάρχει στις περισσότερες δουλειές του.

Δεν είναι εύκολο να αντιμετωπίσεις έναν μύθο, να πεις έναν μύθο και να αποφύγεις το παραμύθι. Αυτά τα ψήγματα παιδικότητας, αυτή η αθωότητα, μας ενδιαφέρουν.

Αυτό που κάνουμε, η συρραφή τεσσάρων τραγωδιών, είναι η εξιστόρηση ενός μύθου, και θέλουμε να γίνει κατανοητή ολόκληρη η ιστορία, από την αρχή, από τον πρώτο άνθρωπο, από τον Κάδμο και το πώς χτίστηκε η Θήβα, μέχρι το τέλος των παιδιών του Οιδίποδα.

Για μας που ασχολούμαστε με το θέατρο και ίσως έχουμε ασχοληθεί με την τραγωδία, αυτά δεν μας είναι άγνωστα… Αλλά για ένα κομμάτι του κοινού είναι η πρώτη επαφή με την τραγωδία. Η πρώτη επαφή με έναν αρχαίο μύθο. Εμείς του παρουσιάζουμε με έναν σύγχρονο τρόπο κάτι αρχαίες κολόνες. Είναι αναγκαίο, λοιπόν, κάποιες φορές, να υπάρχουν περιγραφικά κομμάτια, για παράδειγμα η εξιστόρηση του Κάδμου. Αλλιώς θα κάναμε μια παράσταση πέντε μέρες.

Στη σκηνή μεταμορφώνεστε, αλλάζετε πρόσωπα. Πώς το κάνετε;

Νομίζω ότι βοήθησαν πολύ οι αυτοσχεδιασμοί, γιατί ξέρουμε τι συμβαίνει συναισθηματικά σε κάθε αλλαγή ή μεταμόρφωση. Είναι πολύ πιο δύσκολο να το νιώσεις αυτό αν παίρνεις το κείμενο, το διαβάζεις, μαθαίνεις τα λόγια σου απ’ έξω και μετά παίζεις υπό τις οδηγίες του σκηνοθέτη. Ενώ όταν έχεις παίξει όλους τους ρόλους, και τον χορό και την Αντιγόνη και τον Κρέοντα, μπαινοβγαίνεις πιο γλυκά.

Ξεκινήσαμε σαν παιχνίδι: ο Κρέοντας είναι καλός ή κακός; Είναι κακός. Η Αντιγόνη είναι καλή ή κακή; Καλή. Ο τυφλός είναι καλός ή κακός; Καλός. Ωραία, πέρα από καλός είναι γρήγορος ή αργός; Είναι αργός. Οπότε φτιάχνεις ένα σκίτσο, ένα κόμικ του κάθε χαρακτήρα. Και μετά πρέπει να υπηρετήσεις αυτό το κόμικ, να του δώσεις πνοή. Ξεκινάμε από ένα επιφανειακό πράγμα, στο οποίο δίνουμε αντικρίσματα και αρχίζουμε να το γεμίζουμε προς τα μέσα. Έχουμε την πρώτη του εικόνα, το σχήμα και αυτό πάμε να το γεμίσουμε, του βάζουμε το υλικό (μας).

Έχετε κάποιο απώτερο σκοπό στην Τέχνη σας; Κάποιο όραμα;

Σίγουρα δεν είμαι ηθοποιός γιατί έχω ένα απώτερο σκοπό. Είμαι ηθοποιός και ψάχνω έναν σκοπό. Θα ήθελα να μπορούσε το θέατρο να αλλάξει τον κόσμο – όπως έλεγα μικρός.

Εγώ δεν μπορώ καθόλου τα καλούπια. Θέλω αυτό που είμαι στη σκηνή να έχει κάτι από μένα και να σημαίνει κάτι για μένα. Είναι σημαντικό, ό,τι ζεις, το κάθε λεπτό, το κάθε δευτερόλεπτο, να λες αξίζει που το ζω.

Θέλω πάρα πολύ να μπορώ να εμπνέω… και να εμπνέομαι. Ξεκίνησα το θέατρο επειδή είδα τον Κώστα (Γάκη) στον Διχοτομημένο υποκόμη. Αν δεν υπήρχε αυτός ο άνθρωπος, αυτή τη στιγμή μάλλον θα ήμουν δυστυχισμένη σε κάποιο γραφείο. Όταν είδα εκείνη την παράσταση, εμπνεύστηκα τόσο πολύ που άρχισα να διαβάζω, να ψάχνω τι είναι αυτό, πώς γίνεται. Μου έδωσε πάρα πολύ μεγάλη δύναμη.

Λένε ότι η Τέχνη δεν απαντάει, εγείρει ερωτήματα. Δεν δίνει απαντήσεις, ρωτάει. Το να εμπνέεις, να δίνεις τροφή για σκέψη είναι σημαντικό για οποιονδήποτε καλλιτέχνη.

Θα ήθελα η γιαγιά μου, η θεία μου, βλέποντας μια παράσταση για τον πόλεμο, να μπορέσουν να δουν στον μετανάστη, τον  βρόμικο, τον κλέφτη, τον άνθρωπο και τον λόγο που βρίσκεται εδώ… τη δυσκολία του…

Ο Οιδίποδας έρχεται ικέτης στον Κολωνό, όπως τόσοι πρόσφυγες σήμερα…

Μας απασχόλησε αυτό στην πρόβα, αυτή η αποκάλυψη, ότι ο Οιδίποδας έρχεται ξένος σε έναν τόπο και ζητάει φιλοξενία. Δεν είμαι σίγουρος ότι στον πανικό του πρώτου σχεδιάσματος είναι καθαρά όλα τα στοιχεία που θέλουμε να περάσουμε σ’ αυτήν την παράσταση. Για παράδειγμα, τα δύο αδέρφια, που αλληλοσκοτώνονται, χωρίς να πεις ότι είναι ένας εμφύλιος και ότι είναι κακός ο πόλεμος, είναι δύο άνθρωποι που έχουν έναν δεσμό και ματώνουν ο ένας τον άλλον.

Η σκηνή είναι φωτισμένη σχεδόν σε όλη την παράσταση…

Ναι, δεν θέλαμε να οδηγήσουμε το μάτι του θεατή. Θέλαμε να είναι μπροστά σε ένα λευκό τοπίο, όπου συμβαίνουν αυτά τα πράγματα. Και εμείς να ζούμε στο 100% ό,τι κάνουμε, εκείνη τη στιγμή… ώστε όπου και να πέσει το μάτι του θεατή, κάτι να συμβαίνει. Αν τραβήξει το μάτι του πιο πολύ ο βοσκός από ό,τι η αυτοκτονία της Ιοκάστης, το τράβηξε. Αφήνουμε τον θεατή να διαλέξει πού θα κοιτάξει.  

Και ο χορός; Είναι η Νεφέλη που χορεύει;

Ο χορός της Νεφέλης είναι το ψυχογράφημά αυτού που μιλάει. Οπότε καταρχάς είναι πολύ φυσικό να μην είναι φανερή η οργανική της σχέση με τους υπόλοιπους. Στόχος, όμως, είναι, προοδευτικά, αυτός που πάσχει πάνω (στη σκηνή) να έχει έναν αντικατοπτρισμό του.

Κάποια στιγμή τα πανιά γίνονται δέντρο...

Αυτό προέκυψε λίγο τυχαία… στον αυτοσχεδιασμό. Όπως όλα.

Χρησιμοποιείται το σώμα σας με μεγάλη ακρίβεια, κάνοντας πολύ δύσκολες δράσεις. Από πού έχετε αυτά τα εφόδια;

Σίγουρα δεν τα χρωστάμε στη θεατρική μας εκπαίδευση.

Τα παιδιά δεν ξέρανε τίποτα από πανιά… η Μαρίνα έμαθε σε τρεις εβδομάδες. Θέλει πολύ δύναμη, για να τα σκαρφαλώσεις. Η Αθηνά τα κατάφερε μέσα σε τρία μαθήματα. Είναι μια τρέλα της ομάδας… εννοώ λαχτάρα, να κρεμαστείς ανάποδα, να μη νιώσεις το βάρος σου…

Η εκπαίδευση που λαμβάνει σε παρόμοια θέματα ένας ηθοποιός στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτη. Το θέμα δεν είναι πόσες ώρες χορό κάνεις ή πόση ώρα κίνηση… για τον ηθοποιό το σώμα είναι εργαλείο κι αν δεν έχει ακρίβεια, είναι λειψός. Αυτό δεν έχει να κάνει με το πόσο γυμνασμένος είσαι, έχει να κάνει με μια ολοκληρωτική συνοχή, με την επαφή που έχεις με το σώμα σου. Αν το έχει στο μυαλό του αυτό ο ηθοποιός, θα κάνει κάτι από μόνος του κάτι γι’ αυτό, γιατί στη σχολή δεν υπάρχει κάποιος να του το μάθει. Εγώ έκανα πρωταθλητισμό, ο Γιώργος σκαρφάλωνε στα βουνά…

Ποια είναι η γνώμη σας για το ελληνικό θέατρο;

Νομίζω ότι έχουμε πάρα πολύ καλό υλικό. Ανθρώπους που μπορούν να εξελιχθούν σε πολύ σημαντικά όργανα της Τέχνης. Αλλά υπάρχουν σκηνοθέτες που δεν χρησιμοποιούν το υλικό τους. Έχεις έναν ακροβάτη, θα τον βάλεις να παίξει τον Κρέοντα;

Το θέατρο είναι καθρέφτης στην κοινωνία. Είτε καθρεφτίζει την κοινωνία είτε καθρεφτίζεται η κοινωνία πάνω του, δεν είναι ανεξάρτητο από τις πολιτικές συνθήκες, δεν είναι ανεξάρτητο από τις εργασιακές συνθήκες, το προϊόν τέχνης που παράγουμε.

Αντίστοιχα με την πολιτική που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, αντίστοιχα με το πώς είναι μια εταιρία ή ένας οργανισμός στο δημόσιο, αντίστοιχες είναι και οι συνθήκες στο θέατρο. Δεν πιστεύω ότι είναι καλή ή κακή η Τέχνη, ότι έχουμε καλό ή κακό θέατρο. Γίνονται καλές παραστάσεις, ενδιαφέρουσες για κάποιον κόσμο, για άλλον κόσμο γίνονται πιο ωραίες, για άλλον κόσμο πιο ψυχαγωγικές, είναι ένα συνονθύλευμα πραγμάτων. Διανύουμε μια μπερδεμένη περίοδο, που δεν ξέρει κανείς μας πού να πατήσει. Μια μετέωρη περίοδο.

Μια που συνέδεσες το θέατρο με την πολιτική. Ποια είναι η γνώμη σας για την πολιτιστική πολιτική;

Μέχρι πολύ πρόσφατα ζούσαμε σ’ έναν υποτιθέμενο παράδεισο. Αυτό έχει σταματήσει. Δεν υπάρχουν επιχορηγήσεις, δεν υπάρχουν χώροι να δουλέψει κανείς κάτι… είμαστε πάρα πολλοί θίασοι. Πάρα πολλοί καλλιτέχνες, πάρα πολλοί ηθοποιοί. Δεν νομίζω ότι μπορείς να βρεις εύκολα μια λύση στην πολιτιστική πολιτική μιας χώρας, μιας πόλης.

Είναι σημαντικό τα παιδάκια να ασχολούνται με το θέατρο, είναι σημαντικό όλα τα παιδάκια να μην γίνονται ηθοποιοί, όταν ασχολούνται με το θέατρο. Είναι σημαντικό να μπορώ να έχω τη δυνατότητα να κάνω κάτι που με εκφράζει, είναι σημαντικό να ξεχωρίζω εγώ που δουλεύω πάρα πολύ για να καταφέρω να εκφραστώ με κάτι, από τον άλλον που δεν δουλεύει καθόλου, αλλά παίρνει τα ίδια λεφτά με εμένα.

Αν θέλουμε να έχουμε πολιτιστική πολιτική, νομίζω ότι πρώτα θα πρέπει να διαθέσουμε και το οικονομικό κονδύλι γι’ αυτήν. Ιδέες θα βρεθούν, όλοι θα βάλουν το λιθαράκι τους.

Έχετε κάτι στο μυαλό σας, που αν γινόταν θα λέγατε «Επιτέλους, μπράβο!».  

Να κάνει το Εθνικό θέατρο, κάθε χρόνο, μια ανοιχτή ακρόαση, για να βλέπει καινούργιους ηθοποιούς. Οι οντισιόν είναι κλειστές. Όλα είναι κλειστά.

Το ίδιο και στην Κύπρο. Ο ΘΟΚ έχει –τουλάχιστον μέχρι πέρσι– κάποιους «μόνιμους» ηθοποιούς, με ετήσια σύμβαση, την οποία ανανεώνει κάθε χρόνο. Στο Εθνικό δεν σε προσλαμβάνουν με τον χρόνο, αλλά κάνουν κλειστές ακροάσεις, οπότε συμβαίνει το ίδιο πράγμα, με άλλον τρόπο.

Στην Εθνική λυρική σκηνή συμβαίνει το ίδιο, στην ΕΡΤ το ίδιο. Παντού συμβαίνει. Όλοι το γνωρίζουμε, ζούμε σε μια χώρα όπου το μέσον είναι στο DNA της και με την κρίση τα πράγματα έχουν χειροτερέψει.

Χρειάζεται και αποκέντρωση, να αναπτυχθεί η καλλιτεχνική δημιουργία στην περιφέρεια, τοπικά… είχε γίνει μια προσπάθεια με τη Μελίνα Μερκούρη, με τα ΔΗΠΕΘΕ… αλλά αυτά έχουν πεθάνει...

Και το πρόσφατο παράδειγμα του Αμπαζή στην Πάτρα;

Εξαιρετικό. Μια εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Δεν λέω, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που παλεύουν, αλλά πριν λίγο καιρό ήμουν στο Αγρίνιο και το ΔΗΠΕΘΕ ήταν κλειδαμπαρωμένο.

Αθηνά, με το Ρωμαίος και Ιουλιέτα για δύο πήγατε στην Ισπανία, πώς τα καταφέρατε;

Θέλαμε πάρα πολύ να βγούμε στο εξωτερικό και ψάχναμε τι φεστιβάλ γίνονται. Στείλαμε αιτήσεις σε πολλά, που δεν μας επέλεξαν, αλλά μας πήραν στο Αλμάγκρο.  Χαρήκαμε πάρα πολύ. Δεν το περιμέναμε. Ξεκινήσαμε με ένα αμάξι από την Αθήνα, πήγαμε Πάτρα, περάσαμε Ιταλία και για δεκαεφτά μέρες ήμασταν περιπλανώμενοι ηθοποιοί, μια περιπλανώμενη ομάδα. Στην Ισπανία, συμμετείχαμε στο διαγωνιστικό και πήραμε την πρώτη θέση. Είμαστε πάρα πολύ περήφανοι γι’ αυτό. Ήταν απίθανη εμπειρία. Δεν μπορώ να την περιγράψω με λόγια.

Θα θέλατε έναν μάνατζερ στη δουλειά σας;

Δεν υπάρχουν άνθρωποι στην Ελλάδα που να κάνουν αυτή τη δουλειά, δηλαδή να είναι γνώστες του θεάτρου, να αγαπάνε την ομάδα, να ξέρουν περί τίνος πρόκειται, και να κάνουν και το booking...

Η αλήθεια είναι ότι έχουμε ανάγκη από έναν οργανωτικό άνθρωπο. Βέβαια, από την άλλη, αυτό είναι και η γοητεία της δικής μας ομάδας. Όταν έλεγα χειροποίητη αυτό εννοούσα, ότι όλα ξεκινάνε από εμάς. Δηλαδή μπορεί τη διαφήμιση να την έχει αναλάβει κάποιος, αλλά αν δεν κινηθούμε εμείς, με προσωπικά μηνύματα σε ανθρώπους, που έχουμε χτίσει ένα κοινό, που ξέρουμε ότι μας έχουν δει και τους αρέσει, δεν νομίζω ότι θα καταφέρουμε πολλά πράγματα.

Σε μια συνέντευξή σου, την εποχή του δημοψηφίσματος, ανέφερες κάποιους στίχους του Μαρνέρου…

Ο θείος μου μου το είχε πει αυτό το ποίημα: «Κανείς δε θα σου περάσει αλυσίδα στο πόδι αν δεν τον αφήσεις να σου πάρει τα μέτρα».

* «Το δέντρο του Οιδίποδα» παίζεται στο Θησείον, Ένα Θέατρο Για Τις Τέχνες, Δευτέρα και Τρίτη στις 9 μ.μ. 

** Οι φωτογραφίες της συνέντευξης είναι της Κατερίνας Γκορίτσα. Οι φωτογραφίες από την παράσταση είναι της Μαριλένας Σταφυλίδου.