Στην περιοχή της Rosia Montana στη Ρουμανία εδώ και 14 χρόνια οι κάτοικοι δίνουν μια σκληρή μάχη ενάντια στις εξορύξεις χρυσού που σχεδιάζει η (επίσης) καναδική εταιρεία Gabriel Resources. Τους τελευταίους τρεις μήνες μάλιστα υπήρξαν οι σημαντικότερες κινητοποιήσεις στη μετα-κομμουνιστική Ρουμανία με χιλιάδες πολίτες στους δρόμους των μεγάλων πόλεων να υποστηρίζουν τον αγώνα των κατοίκων της Rosia Montana. Μετά την ισχυρή πίεση του κινήματος η αρμόδια επιτροπή της ρουμανικής βουλής αρχικά (Νοέμβριος 2013) απέρριψε το νομοσχέδιο για τη δημιουργία του ορυχείου χρυσού. Το θέμα φυσικά δεν έχει κλείσει καθώς η εταιρεία πιέζει για να επανέλθει το ζήτημα στην ολομέλεια της βουλής.

Για το θέμα αλλά και για τα κοινά ερωτήματα με τα αντι-εξορυκτικά κινήματα ανά τον κόσμο (και στη Χαλκιδική) συνομιλήσαμε με την ρουμάνα ακτιβίστρια, ακαδημαϊκό και ερευνήτρια πολιτικής οικολογίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης Irina Velicu που μελετά το θέμα τα τελευταία έξι χρόνια.

Γιώργος Βελεγράκης (Γ.Β.): Από τον προηγούμενο Σεπτέμβρη και μετά παρατηρούμε πολύ σημαντικές κινητοποιήσεις στη Ρουμανία ενάντια στα έργα εξορύξεων στην περιοχή της Rosia Montana. Μπορείς να μας περιγράψεις την κατάσταση; Ποια τα σχέδια και τι απαιτεί ο κόσμος που αντιδρά;

Irina Velicu (I.V.): Σε αυτές τις κινητοποιήσεις συμμετείχαν πάνω από 20000 κόσμου, νούμερα πρωτοφανή για τη μετα-κομμουνιστική Ρουμανία. Ποτέ δεν είχαμε τόσο κόσμο στο δρόμο για οποιοδήποτε θέμα μετά το 1989. Πολλά έχουν γραφτεί για τα σχέδια της καναδικής εταιρείας Gabriel Resources: εξορύξεις 300 τόνων χρυσού και άλλων μεταλλευμάτων, ανοικτή εξόρυξη (open pit) με χρήση κυανίου για 15 χρόνια, μερικές εκατοντάδες θέσεις εργασίας ή ίσως και χιλιάδες… Αυτοί οι αριθμοί αλλάζουν συνεχώς και έτσι δεν υπάρχει αξιοπιστία, εκτός από τις φανταχτερές διαφημίσεις χιλιάδων ευρώ της εταιρείας για το τι έχει κάνει, για την αγορά «χώρου και χρόνου» και την πώληση ονείρων για “πρόοδο”. Τώρα, η εταιρεία απειλεί την κυβέρνηση με προσφυγή στη δικαιοσύνη. Αν το σχέδιο τους δεν εγκριθεί από τη βουλή απαιτούν αποζημίωση για τις οικονομικές ζημιές τους. Πρόκειται για αστείο: έβγαλαν πολλά χρήματα μόνο από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια για την ποσότητα χρυσού της περιοχής, δωροδόκησαν πολιτικούς και άλλους επαγγελματίες για την προώθηση των έργων και τώρα ζητούν και αποζημίωση. Την ίδια στιγμή που για την περιοχή έχει αποφασιστεί η “μονοκαλλιέργεια των εξορύξεων” ως η μόνο αναπτυξιακή προοπτική για τα επόμενα δέκα χρόνια. Συνεπώς είναι εύλογη η απαίτηση του κόσμου: “Δείξτε μας τα έσοδα και τα οφέλη από τις εξορύξεις για την τοπική κοινωνία. Δείξτε μας κάτι πέρα από τις δωροδοκίες!”

Γ.Β.: Μπορείς να μας περιγράψεις λίγο περισσότερο τις πρακτικές του κράτους για τη στήριξη του εξορυκτικού πλάνου; Πως έκτισε τις κοινωνικές συμμαχίες του και ποιές οι σχέσεις με τους ιδιώτες επενδυτές της καναδικής Gabriel Resources;

I.V.: Πριν απ’ όλα να σημειώσουμε ότι στην κορυφή της πολυεθνικής Gabriel Resources βρίσκεται ο Ρουμάνος Trabk Timis o οποίος ήδη από τη δεκαετία του ’90 είχε θέσει ως στόχο την εξόρυξη χρυσού στη Rosia Montana. Όταν στο τέλος της δεκαετίας του ‘90 λοιπόν, η εταιρεία ανακοίνωσε το σχέδιο της για εξορύξεις στην περιοχή, πολύς κόσμος είδε θετικά την επένδυση κυρίως λόγω των υποσχόμενων θέσεων εργασίας. Παράλληλα την ίδια περίοδο, η περιοχή κηρύχθηκε επισήμως βιομηχανική αποκλείοντας οποιαδήποτε άλλη αναπτυξιακή προοπτική και παραγωγική δραστηριότητα. Οι κάτοικοι όταν ακόμα προσπάθησαν να φτιάξουν επιχειρήσεις στην περιοχή (π.χ. αγροτικές, τουριστικές) η εταιρεία τους μπλόκαρε ενισχύοντας τη φτωχοποίηση του πληθυσμού. Αυτά ήταν τα πρώτα βήματα και τότε η κυβέρνηση (και μέσω της σιωπής της) αρνήθηκε να αντιμετωπίσει το θέμα.

Οι κάτοικοι είναι σήμερα όμως, ακόμα πιο θυμωμένοι. Οι διαμαρτυρίες του 2012, μπορεί να έφεραν στην εξουσία το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, το ίδιο όμως δεν τήρησε τις προεκλογικές υποσχέσεις του και επανα-προώθησε το έργο. Η αλλαγή που η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση υποσχέθηκε, δεν ήρθε ποτέ. Ο πρωθυπουργός Ponta ζήτησε από το κοινοβούλιο να ψηφίσει υπέρ του ειδικού νόμου για τις εξορύξεις λόγω “εθνικού συμφέροντος”. Και εδώ είναι που έχουμε “κολλήσει” με αυτή τη ψευδεπίγραφη αντιπροσωπευτική δημοκρατία: Το κοινοβούλιο θα ψηφίσει ενάντια στη θέληση της πλειονότητας των πολιτών!

Γ.Β.: Βέβαια το κίνημα έχει χτίσει τις δικές του κοινωνικές συμμαχίες. Πώς καταφέρατε να οικοδομήσετε έναν πανεθνικό αγώνα υποστήριξης στη Rosia Montana που κατέληξε στις κινητοποιήσεις σε όλη τη Ρουμανία τον προηγούμενο Σεπτέμβρη;

Ι.V.: Το 2002 μόλις 300 οικογένειες στη Rosia Montana δημιούργησαν την πρωτοβουλία Alburnus Maior. Ο αγώνας στηρίχθηκε στην αρχή στη “στόμα με στόμα” ενημέρωση και σε καμπάνιες στο διαδίκτυο. Σταδιακά και με πολλή δουλειά η πρωτοβουλία υποστηρίχθηκε από ένα μεγάλο δίκτυο ακτιβιστών και φορέων σε όλο τον κόσμο: από την Greenpeace και το Mining Watch μέχρι το Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και τη Παγκόσμια Τράπεζα.

Οι τωρινές κινητοποιήσεις σε όλη τη Ρουμανία είναι αποτέλεσμα ενός συνεχούς αγώνα των κατοίκων της Rosia Montana τα τελευταία 14 χρόνια. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι χωρίς την επίμονη δουλειά αυτών των ανθρώπων, οι κινητοποιήσεις σήμερα δεν θα ήταν δυνατές. Οι κάτοικοι της Rosia Montana είχαν το θάρρος να βγουν μπροστά και να δείξουν ότι το έργο αυτό αντικατοπτρίζει μια ολόκληρη σειρά διεφθαρμένων πρακτικών που συμβαίνουν όχι μόνο στη Ρουμανία, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο, ως μέρος των πρακτικών της καπιταλιστικής οικονομίας. Είναι πολύ σημαντικό να υπογραμμίζουμε αυτό το δομικό συστατικό του προβλήματος, διότι σήμερα στη Ρουμανία κάποιοι επιμένουν να υποστηρίζουν ότι η διαμαρτυρία δεν είναι για την οικολογία, την τοπική ανάπτυξη ή τις διαρθρωτικές ανισότητες, αλλά απλώς ενάντια σε μια διεφθαρμένη κυβέρνηση. Δεν μπορούμε όμως να κατανοήσουμε τις κινητοποιήσεις αν δεν δούμε τη μεγάλη εικόνα. Το πρόβλημα στη Rosia Montana δεν αφορά μόνο το ζήτημα της διαφθοράς που μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με τη διενέργεια εκλογών και την αλλαγή της κυβέρνησης. Το ζήτημα είναι βαθύτερο.

Φυσικά, τα μεγάλα ΜΜΕ εξακολουθούν να αναφέρουν ότι αυτές οι διαμαρτυρίες αφορούν μερικούς εκατοντάδες χίπηδες και οικοτρομοκράτες. Σε συμφωνία με την εταιρεία παρουσιάζουν τους ακτιβιστές ως μεμονωμένες φωνές σε μια προσπάθεια να “απονομιμοποιήσουν” το ισχυρά αντισυστημικό τους μήνυμα. Όμως το μήνυμα της Alburnus Maior είναι σαφές: “το κίνημα όχι μόνο δεν θέλει να διαπραγματευτεί με διεφθαρμένους πολιτικούς αλλά δεν διαπραγματεύεται τη ζωή των κατοίκων. Οι εξορύξεις δεν πρέπει να γίνουν!”.

Γ.Β.: Ποια είναι η απάντηση σας στις υποσχέσεις της εταιρείας για θέσεις εργασίας;

Ι.V.: Οι κάτοικοι της περιοχής σταδιακά κατάλαβαν ότι ο υποσχόμενος αριθμός θέσεων εργασίας ήταν απλά ψεύτικος. Οι πραγματικές θέσεις εργασίας είναι πολύ λίγες και σε μόνιμο καθεστώς τρομοκρατίας. Την ίδια στιγμή, βέβαια, η πλειοψηφία των κατοίκων έχει ήδη εγκαταλείψει την περιοχή πουλώντας τη γη τους. Από τις 800 οικογένειες της Rosia Montana, σήμερα μένουν στη περιοχή μόλις 100. Όπως όμως εύστοχα αναφέρει ο Eugen David από την Alburnus Maior “η Rosia Montana σταδιακά κατοικείται από νέους ανθρώπους που αγαπούν την περιοχή και θέλουν να την προστατεύσουν. Χιλιάδες κόσμου από όλη τη Ρουμανία επισκέπτονται ή και μένουν πλέον στην περιοχή και προσπαθούν να αναδείξουν όλο τον πολιτισμικό και φυσικό της πλούτο”. Είναι συμβολικά εκπληκτικό, διότι το 2007, όταν για πρώτη φορά επισκέφθηκα την περιοχή, το αίσθημα των κατοίκων της κοινότητας ήταν ότι παρέμεναν μόνοι, χωρίς συμμαχίες και με έναν πολύ δυνατό αντίπαλο. Αλλά τώρα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι αυτή η εταιρεία δεν είναι ένας πανίσχυρος αντίπαλος, αλλά μια παρωδία που χρησιμοποιεί τα χρήματα της μόνο για εξαγορά των πολιτικών και καμία πραγματική επένδυση στον τόπο. Οι διαδηλωτές σήμερα στους δρόμους φωνάζουν «Η εταιρεία δεν θα πρέπει να υποκαταστήσει τη νομοθεσία!” ή “Δεν θέλουμε να είμαστε σκλάβοι!”, συνθήματα που δείχνουν την αντίληψη που έχει ο κόσμος για τα έργα, για τις υποσχόμενες θέσεις εργασίας αλλά και για το διεφθαρμένο σύστημα ευρύτερα. Υπάρχει σαφής στροφή προς ριζοσπαστικές ιδέες, νέες πρακτικές και εναλλακτικά μοντέλα που θέτουν τον κόσμο σε κίνηση και τον απεγκλωβίζουν από τα δεσμά μιας διεφθαρμένης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Γ.Β.: Και όσον αφορά το ζήτημα της τοπικής ανάπτυξης;

Ι.V.: Η Rosia Montana όπως και πολλά άλλα μέρη στη Ρουμανία έχει σημαντικές τουριστικές δυνατότητες. Το ζητούμενο όμως δεν είναι η ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας στον αντίποδα των εξορύξεων. Πρόκειται για ένα πιο βαθύ ζήτημα που καταλήγει στο σημαντικό ερώτημα για τη κυβέρνηση: τί είδους οικονομία και ανάπτυξη θέλει για τη χώρα; Τις τελευταίες ημέρες ο πρωθυπουργός Ponta βγαίνει στα ΜΜΕ και υποστηρίζει ότι η Ρουμανία θέλει τις εξορυκτικές βιομηχανίες για την ανάπτυξη της. Αλλά ξέχασε ότι οι Ρουμάνοι δεν θέλουν απαραίτητα αυτή τη μορφή ανάπτυξης. Και πολύ περισσότερο ο πρωθυπουργός φαίνεται να αγνοεί ποια είναι τα πραγματικά οφέλη στην τοπική αλλά και εθνική οικονομία από αυτές τις επενδύσεις.

Ας κοιτάξουμε τη Λατινική Αμερική των προηγούμενων δεκαετιών. Η μεγάλη πλειονότητα του κόσμου καταστρέφεται από αυτές τις «αναπτυξιακές» πολιτικές την ώρα που οι ελίτ κερδίζουν όλο και περισσότερο χρήμα και εξουσία. Υπάρχει μια όλο και μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ των ελίτ και του τοπικού πληθυσμού και στη Rosia Montana. Ένα περιστατικό είναι χαρακτηριστικό: Κάποιοι πολιτικοί επισκέφτηκαν την περιοχή της Rosia Montana για να μάθουν γιατί αντιδρούν οι κάτοικοι. Όταν συνάντησαν τη πρωτοβουλία, τους προσέβαλαν λέγοντας τους ότι δεν ήταν κατάλληλα ενδεδυμένοι για αυτή τη συνάντηση! Ξεκάθαρη αλαζονεία και μια αδυναμία να καταλάβουν τη ζωή αυτών των κατοίκων που παλεύουν καθημερινά σε δύσκολες συνθήκες, από την αγροτική εργασία μέχρι το κίνημα και τις κινητοποιήσεις.

Γ.Β.: Τέλος, γνωρίζεις φαντάζομαι ότι οι κάτοικοι της Χαλκιδικής στην Ελλάδα δίνουν έναν παρόμοιο αγώνα ενάντια στην εξόρυξη χρυσού στην περιοχή τους. Πιστεύεις ότι υπάρχει ανάγκη για αλληλεγγύη και υποστήριξη μεταξύ των αντι-εξορυκτικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο; Πώς μπορούν να επιτευχθούν;

I.V.: Απολύτως. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει ήδη σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν αρκεί να μείνει μεταξύ ακτιβιστών. Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε παγκόσμια είναι να κοινοποιήσουμε τα αιτήματα μας και να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα του κόσμου. Θαυμάζω την προσπάθεια των ακτιβιστών στη Rosia Montana επειδή πάντα προσπαθούν να μεταφράσει στην αγγλική γλώσσα όλα τα δελτία τύπου τους, τα άρθρα τους κλπ. προκειμένου να ενημερώσουν όλο τον κόσμο για το κίνημα τους. Όπου αυτό δεν γίνεται, π.χ. στη Βουλγαρία, ο αγώνας στερείται παγκόσμιας απήχησης. Νομίζω ότι μια ισχυρή εκστρατεία παγκόσμιας πληροφόρησης πρέπει να είναι το βασικό μας καθήκον και να περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές κοινωνικές ομάδες: ακτιβιστές/ερευνητές/καλλιτέχνες/διανοούμενες/ πολιτικούς κλπ. Πρέπει εκατοντάδες κόσμου να παράγουν και να διαδίδουν την πληροφόρηση για το τι συμβαίνει.

Θυμάμαι μια πολύ σημαντική διαμαρτυρία που έγινε όταν κάτοικοι της Rosia Montana επισκέφτηκαν τα κεντρικά γραφεία της Alianz στη Γερμάνια, διαδήλωσαν ντυμένοι ως “μελλοντικοί νεκροί”, απαίτησαν από την εταιρεία να μην υποστηρίξει τα έργα της Gabriel Resources και το πέτυχαν! Η διεθνής αλληλεγγύη και κοινή δράση είναι αναγκαία καθώς η απειλή και η πρακτική των αντιπάλων είναι πραγματικά διεθνής.