ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

Περιεχόμενα

Α   ΜΕΡΟΣ

1.      Η βιομηχανία  - ορισμός και σημασία για την οικονομία και την ανάπτυξη. 

2.      Το διεθνές πλαίσιο ανάπτυξης –κύριες προκλήσεις. 

2.1 Το Γενικό Πλαίσιο. 

2.2 Παγκόσμιες Αλυσίδες Αξίας (Global Value Chains) 

2.3 Ξένες Αμεσες Επενδύσεις. 

2.4    Η βιομηχανία στην Ευρώπη. 

2.5    Η νέα βιομηχανική πολιτική της Ε.Ε. για το 2020. 

2.6    Συμπερασματικά. 

3.      Η ελληνική βιομηχανία: ιστορικό, φυσιογνωμία, εξέλιξη. 

3.1    Σύντομη ιστορική εξέλιξη. 

3.2    Διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής βιομηχανίας. 

3.3    Βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής βιομηχανίας. 

3.4    Κλαδικές εξειδικεύσεις της ελληνικής βιομηχανία. 

Β   ΜΕΡΟΣ

4.      Μια σύγχρονη ελληνική βιομηχανία είναι εφικτή και μπορεί να αποτελέσει την ατμομηχανή για την ανασυγκρότηση της χώρας. 

4.1  Η Ελλάδα έχει πλουτοπαραγωγικές πηγές και πρώτες ύλες. 

4.2  Η Ελλάδα έχει πλούσιο επιστημονικό δυναμικό σχετικά νεαρής ηλικίας και τεχνίτες 

4.3 Ανθρώπινο δυναμικό με εμπειρία στην επιχειρηματικότητα. 

4.4. Βιομηχανική κληρονομιά - παράδοση. 

4.5 Αναπτυγμένο κατασκευαστικό τομέα. 

5.      Ποιοι θα κάνουν την Ανασυγκρότηση. 

6.      Το όραμα. 

7.      Το στρατηγικό σχέδιο. 

8.      Οι Δράσεις για την υλοποίηση του στρατηγικού σχεδίου. 

9.      Πολιτική Χωροθέτησης – Περιφερειακή χωροθέτηση. 

10.   Η Δημόσια Διοίκηση. 

11.   Χρηματοδοτικά εργαλεία-Κρατικές ενισχύσεις. 

1.    Η βιομηχανία  - ορισμός και σημασία για την οικονομία και την ανάπτυξη

1.1    Ορισμός

Μεταποίηση είναι η διαδικασία μετατροπής μιας πρώτης ύλης ή ενός φυσικού προϊόντος σε ένα τεχνητό κατασκευασμένο προϊόν με τη διαμεσολάβηση της ανθρώπινης εργασίας και γνώσης. 

Μορφές μεταποίησης είναι η οικοτεχνία, η βιοτεχνία και η βιομηχανία. 

Ο όρος βιομηχανική πολιτική δεν αφορά μόνο τις μεταποιητικές μονάδες μεγάλης κλίμακας αλλά το σύνολο των παραγωγικών μονάδων, που συμπεριλαμβάνουν και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

 

1.2    Σημασία της μεταποίησης –βιομηχανίας

Η βιομηχανία/μεταποίηση είναι η ραχοκοκαλιά της οικονομίας μιας χώρας, ασκώντας καθοριστική επίδραση στο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας.

·        Λόγω της ανταλλαγής ενδιαμέσων προϊόντων, ο μεταποιητικός τομέας συνδέεται στενά με άλλους τομείς της οικονομίας.  Για κάθε ποσοστιαία μονάδα πρόσθετης ζήτησης για προϊόντα μεταποίησης που δημιουργείται στα κράτη μέλη της ΕΕ, το συνολικό εγχώριο προϊόν όλων των κρατών μελών αυξάνεται κατά 1,68 ποσοστιαίες μονάδες. 

·        Η προστιθέμενη αξία (Π.Α.) που παράγουν μαζί ο τομέας της μεταποίησης και οι υπόλοιποι τομείς που συνδιαλέγονται με αυτή,  ονομάζεται  “Συνδυασμένη παραγωγή” (Joint Production). Στην ΕΕ,  η συνδυασμένη παραγωγή συμμετέχει με 24% στη συνολική Π.Α. ενώ η μεταποίηση μόνη της με 16%.

·        Σε επίπεδο απασχόλησης, η μεταποίηση προσφέρει σήμερα στην ΕΕ  32 εκατομμύρια άμεσες και 20 εκατομμύρια έμμεσες θέσεις  εργασίας (το 2000 ήταν 61 εκατομμύρια).

Συμπερασματικά, η μεταποίηση έχει κομβικό ρόλο στην παραγωγική συγκρότηση κάθε χώρας ξεχωριστά αλλά και της Ε.Ε. σαν σύνολο διότι:

·       αξιοποιεί αποτελεσματικά εγχώριους φυσικούς πόρους,

·       αναπτύσσει συστηματικά Έρευνα και Τεχνολογία,

·       εφαρμόζει καινοτομίες με αποτέλεσμα αύξηση της παραγωγικότητας

·       συμβάλλει στην αύξηση των εξαγωγών,

·       έχει έμμεσες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις σε όλους τους υπόλοιπους παραγωγικούς τομείς.

2.    Το διεθνές πλαίσιο ανάπτυξης –κύριες προκλήσεις

2.1 Το Γενικό Πλαίσιο

 Βασικά στοιχεία των βιομηχανικών κρίσεων  μεταπολεμικά και των προσπαθειών υπέρβασής τους ήταν:

·       Τα διαδοχικά κύματα διεθνοποίησης, με κύρια χαρακτηριστικά τις περιφερειακές ολοκληρώσεις, τη γεωγραφική επέκταση στον τρίτο κόσμο, την άνοδο της Ιαπωνίας ως σημαντικός πόλος τεχνολογικής εξέλιξης, την ανάπτυξη μέσω των εξαγωγών των χωρών της Νοτιανατολικής Ασίας και τελικά των αποκαλούμενων χωρών BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική).

·       Η επικράτηση της πλήρους θεσμικής απελευθέρωσης (φιλελευθεροποίησης) του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και η δυνατότητα άμεσης και εύκολης μεταβίβασης οικονομικών πόρων για επενδύσεις με τη χρήση της πληροφορικής.

·       Η άρση των δασμών στις περισσότερες χώρες, η διευκόλυνση του εμπορίου με τη βελτίωση των τελωνειακών διαδικασιών και των υποδομών μεταφοράς προϊόντων και η επικράτηση περιφερειακών εμπορικών συμφωνιών μέσω των οποίων υπάρχει ελεύθερη διακίνηση προϊόντων και κεφαλαίων.

·       Η θεαματική ανάπτυξη νέων τεχνολογιών με καθολική επίδραση

·       Η χρηματιστηριοποίηση του κεφαλαίου με τη δημιουργία τραπεζικών παραγώγων πολλαπλάσιας αξίας του παραγωγικού κεφαλαίου (παγκόσμια αξία ΑΕΠ 55 τρις. έναντι αξίας παραγώγων 900 τρις).

Οι παραπάνω εξελίξεις οδήγησαν σε διάφορα μοντέλα βιομηχανικής οργάνωσης, αλλά με την κυριαρχία του φορντικού  μοντέλου μαζικής παραγωγής,  όπως:

ü  βιομηχανικές περιοχές και δίκτυα ευέλικτης εξειδίκευσης,

ü  νέες πολυεθνικές,

ü παγκόσμια προϊόντα συχνά χαμηλής ποιότητας και αμφιβόλου υγειονομικής  πιστοποίησης

ü  ανταγωνισμό τεχνολογικών πλατφορμών,

ü  συστάδες καινοτομίας (innovation clusters) με επικέντρωση στην πληροφορική κοκ.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εξελίξεις αυτές προκάλεσαν:

·       υποχώρηση του ρόλου και της συμμετοχής της μεταποίησης στις αναπτυγμένες χώρες

·       αντίρροπες χωρικές διαρθρώσεις: παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και τοπικά παραγωγικά συμπλέγματα.

·       κυριαρχία της γνώσης και της καινοτομίας, αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας, νέα επιχειρηματικά μοντέλα.

·       ανάπτυξη νέων κλάδων τόσο υλικής παραγωγής (βιοτεχνολογία, νανο-τεχνολογία, υδατοκαλλιέργειες κλπ), όσο και άϋλης (λογισμικό, δημιουργικές «βιομηχανίες»)

Το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης προώθησε την αντίληψη ότι η μεταποίηση μπορεί ή πρέπει να γίνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες ενώ στις αναπτυγμένες χώρες θα παραμείνουν οι υπηρεσίες (εμπόριο, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών,  σχεδιασμός προϊόντων,  πωλήσεις,  διαφήμιση).  Όμως η από-καθετοποίηση της παραγωγής στις αναπτυγμένες χώρες διαπιστώθηκε ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει αποδοτικά δίχως την ύπαρξη του κόμβου της μεταποίησης.  Σήμερα, υπάρχει προσπάθεια επιστροφής της μεταποίησης στις ΗΠΑ και την ΕΕ.

2.2 Παγκόσμιες Αλυσίδες Αξίας (Global Value Chains)

Στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας μετέχουν αυτόνομες επιχειρήσεις, εξειδικευμένες σε στάδια της παραγωγικής διαδικασίας λόγω συγκριτικού ή τεχνολογικού πλεονεκτήματος, καθώς και δίκτυα επιχειρήσεων που συνδέουν παραγωγούς και αγοραστές. Οι ροές προϊόντων μέσα από αυτές τις αλυσίδες έχουν οδηγήσει:

·       σε μια αυξανόμενη σημασία των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη σύλληψη της ιδέας για ένα προϊόν, και

·       σε υπέρμετρη διόγκωση/φούσκα των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τα logistics (δηλαδή με τη διάθεση των προϊόντων στην αγορά),

με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση νέων μορφών ανταγωνισμού, που είναι ενδεικτικά:

·        Ανταγωνισμός στη σύλληψη της ιδέας ενός προϊόντος. Η έρευνα και ανάπτυξη, η επωνυμία (branding) και ο σχεδιασμός (δημιουργία ενός προϊόντος)

·        Ανταγωνισμός σε μεθόδους παραγωγής προϊόντων, γενικά μαζικής καταναλωτικής κουλτούρας, συχνά χαμηλής και αμφίβολης υγειονομικά ποιότητας, μικρής διάρκειας ζωής που σύντομα αχρηστεύονται και δημιουργούν περιβαλλοντικά σκουπίδια.

·         Ανταγωνισμός στη διάθεση ενός προϊόντος, που ενισχύει τη σημασία των logistics δηλαδή τη διανομή, εμπορία, πωλήσεις, υπηρεσίες μετά την πώληση κλπ.

Σειρά οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών προβλημάτων έχει δημιουργήσει, ακόμα, η ανεξέλεγκτη, και χωρίς στοιχειώδεις κανόνες, προώθηση των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας, όπως:

• Ισοπέδωση εργατικών δικαιωμάτων και σοβαρή επιδείνωση των εργασιακών συνθηκών
• Παγκόσμια περιβαλλοντική επιδείνωση αφού προτιμούνται οι χώρες που έχουν τους πλέον ανώδυνους (άρα επικίνδυνους για το περιβάλλον) κανονισμούς. Αλλά και από τις αναγκαίες μεταφορές προϊόντων με αποτέλεσμα να αυξάνονται συνεχώς οι ενεργειακές ανάγκες
• Ισοπέδωση,  με κίνδυνο αφανισμού, των τοπικών προϊόντων που παράγονται σε μια χώρα με καθετοποιημένες συνεργασίες.   

·     Δημιουργία επικίνδυνης ΄φούσκας΄ υπηρεσιών.

·     Δημιουργία τεράστιων κενών στην προστασία της δημόσιας υγείας, ιδιαίτερα στον τομέα των τροφίμων

Ζητούμενο είναι να αναγνωρισθούν και να αξιοποιηθούν οι δραστηριότητες που δημιουργούν αξία σε όλο το μήκος της αλυσίδας, στα πλαίσια ενός σύγχρονου, κοινωνικά δίκαιου και αποτελεσματικού μετασχηματισμού.

2.3 Ξένες Αμεσες Επενδύσεις

Το 1990, οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις ( αποθέματα) ήταν λιγότερο από το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ ενώ ο όγκος εμπορίου ανήρχετο στο 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σήμερα τα αντίστοιχα μεγέθη ανέρχονται στο 31% και το 26% αντίστοιχα.

 Οι Ξένες Άμεσες Επενδύσεις αφορούν δυο διακριτές επενδυτικές διαδικασίες:

·        Συγχωνεύσεις και εξαγορές υφιστάμενων επιχειρήσεων,

που συνοδεύονται από σύμπτυξη διαδικασιών και υπηρεσιών, με αποτέλεσμα τη δημιουργία πλεονάσματος ανθρώπινου δυναμικού δηλαδή ανεργίας και συνεπώς αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη.

·       Δημιουργία νέων παραγωγικών επενδύσεων (Greenfield investments),

Χρήσιμες μόνο υπό τον όρο ύπαρξης και ανάπτυξης ισχυρών εθνικών πολιτικών. Αλλιώς καταστρέφουν τις εγχώριες επιχειρήσεις και λειτουργούν σαν κέλυφος κερδοφορίας μόνο για τους ιδιοκτήτες και όχι  για τον τόπο.

Σε κάθε περίπτωση, μόνο με την υλοποίηση εθνικών πολιτικών τόσο στην προσέλκυση όσο και στην υλοποίηση ξένων επενδύσεων, αυτές μπορούν να λειτουργήσουν προσθετικά και πολλαπλασιαστικά στις εγχώριες επιχειρήσεις, που μπορούν να λειτουργήσουν ως προμηθευτές και υπεργολάβοι στην παραγωγική αλυσίδα.

Από το 1995 έως το 2013 διαπιστώνεται πτώση των επενδύσεων στις αναπτυγμένες χώρες ενώ μετά την κρίση του 2008, παρατηρείται αύξηση στις αναπτυσσόμενες. Η ΕΕ, σαν σύνολο,  παρουσιάζει αποεπένδυση. Οι ξένες άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα που είναι μικρότερου ύψους από τις ελληνικές επενδύσεις στο εξωτερικό,  μετά το 2009, κατευθύνθηκαν σε τομείς  άλλους π.χ. εμπόριο, τουρισμός και όχι στην ελληνική μεταποίηση. Επομένως, η στήριξη των ελπίδων σε Ξένες Άμεσες Επενδύσεις για την παραγωγική ανασυγκρότηση στην Ελλάδα, πρέπει να είναι πολύ συγκρατημένη. Μόνο η κινητοποίηση εκ των ‘ένδω’ και από τα ‘κάτω’ μπορεί να συνδράμει σε ουσιαστική ανάκαμψη της οικονομίας.

2.4    Η βιομηχανία στην Ευρώπη

Βασικός στόχος της Ε.Ε. είναι η  αναστροφή του φθίνοντος ρόλου της βιομηχανίας στην Ευρώπη, με στόχο την αύξηση του μεριδίου της βιομηχανίας από το τρέχον 16% (μειωμένη κατά 5% σε σχέση με την τελευταία 15ετία) σε 20% του ΑΕΠ το 2020. Η βιομηχανία καλύπτει το 65% των συνολικών δαπανών για  Έρευνα και Ανάπτυξη (2010), το 49,3% των δαπανών για καινοτομία, τα βιομηχανικά προϊόντα της  Ε.Ε. αποτελούν το 75,6% των εξαγωγών εμπορευμάτων της Ευρώπης (2012) και το 57% των συνολικών εξαγωγών (συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών).

Συνεπώς, η βιομηχανία αποτελεί τη «σπονδυλική στήλη» της ευρωπαϊκής οικονομίας, με πολύ ισχυρά πολλαπλασιαστικά  αποτελέσματα σε άλλους τομείς της οικονομίας.

2.5    Η νέα βιομηχανική πολιτική της Ε.Ε. για το 2020

Η ΕΕ, προχώρησε πρόσφατα στη διαμόρφωση θέσεων για τη βιομηχανική πολιτική με ορίζοντα το 2020, που θα επικεντρώνεται στις επενδύσεις και την καινοτομία και θα κινητοποιεί όλα τα διαθέσιμα μέσα σε επίπεδο ΕΕ, ιδίως την ενιαία αγορά, την πολιτική εμπορίου, την πολιτική για τις ΜΜΕ, την πολιτική ανταγωνισμού. Έμφαση δίνεται στο ότι ενώ η  ευρωπαϊκή έρευνα είναι εξαιρετική, τα αποτελέσματα της δεν μετατρέπονται σε βιομηχανικό πλεονέκτημα.

H προώθηση των επενδύσεων και η εφαρμογή νέων τεχνολογιών, προτείνεται να γίνει σε έξι Άξονες Δράσης Προτεραιότητας:

1.     Αγορές για προηγμένες τεχνολογίες μεταποίησης για καθαρή παραγωγή: αύξηση απόδοσης στη χρήση ενέργειας και υλικών, ανανεώσιμα και ανακυκλωμένα υλικά και νέα επιχειρηματικά μοντέλα, όπως η βιομηχανική συμβίωση, για την ανάκτηση υλικών αλλά και της θερμότητας και ενέργειας που σήμερα «χάνεται».

2.     Αγορές για τις βασικές τεχνολογίες γενικής εφαρμογής: Μικροηλεκτρονική, νανοηλεκτρονική, προηγμένα υλικά, βιομηχανική βιοτεχνολογία, φωτονική, νανοτεχνολογία, προηγμένα συστήματα κατασκευής.

3.     Αγορές βιοπροϊόντων δηλ. βιοτεχνολογικών χημικών προϊόντων όπως των βιοπλαστικών των βιολιπαντικών, των βιοδιαλυτών, των βιοεπιφανειο-δραστικών ουσιών και των χημικών πρώτων υλών.

4.     Βιώσιμη βιομηχανική πολιτική, κατασκευές και πρώτες ύλες Ενεργειακή απόδοση των κατοικιών και των δημόσιων κτιρίων (αύξηση 25-35 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως μέχρι το 2020)

5.      Καθαρά οχήματα και πλοία: Οχήματα με εναλλακτικά συστήματα κίνησης ή εναλλακτικά καύσιμα, πχ ηλεκτρικό ρεύμα. Ανάπτυξη υποδομών για καθαρά οχήματα και πλοία.

6.      Ευφυή δίκτυα Ανάπτυξη υποδομής ενσωμάτωσης ΑΠΕ στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, εγκατάσταση ευφυών συστημάτων μέτρησης σε τουλάχιστον 80% των νοικοκυριών έως το 2020 κλπ.

2.6    Συμπερασματικά

Η ΕΕ χρησιμοποιεί ως μέσο για την ανάκαμψη της βιομηχανίας την αύξηση της ζήτησης στην ενιαία εσωτερική αγορά, θέτοντας στόχους, που αφορούν κυρίως τις χώρες με:

• ισχυρή βιομηχανική βάση
• αναπτυγμένη εφαρμοσμένη έρευνα και παραγωγή καινοτομιών
• εξειδίκευση στους έξι τομείς προτεραιότητας (που θα έχουν και τα περισσότερα οφέλη, άμεσα και μεσοπρόθεσμα).

Ο καθορισμός των τομέων έχει προκύψει και από τις μεγάλες ευρωπαϊκές βιομηχανίες (πχ αυτοκινητοβιομηχανία).

Αυτό έρχεται σε αντίφαση βέβαια με την κοινοτική πολιτική σκληρής λιτότητας με αποτέλεσμα τον περιορισμό της ζήτησης στις χώρες της ΕΕ ιδιαίτερα του Νότου. 

3.    Η ελληνική βιομηχανία: ιστορικό, φυσιογνωμία, εξέλιξη

3.1    Σύντομη ιστορική εξέλιξη

Μετά το 2ο Παγκόσμιο πόλεμο,

Σχέδιο Μάρσαλ

Χωροταξική συγκέντρωση στην περιοχή της Αθήνας, στη  Θεσσαλονίκη και πολύ λιγότερο σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα, όπως π.χ.  Πάτρα και   Βόλο. 

Ίδρυση ή ανάπτυξη των μεγάλων μονάδων βαριάς βιομηχανίας (1950-1965) Χαλυβουργία, Λιπάσματα, Τσιμέντα, Διϋλιστήρια, Ναυπηγεία κ.λ.π.. με επιδόσεις από τις υψηλότερες μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ.

Παράλληλη ανάπτυξη πληθώρας μικρών και πολύ μικρών μεταποιητικών μονάδων που κατόρθωσαν να αναπτυχθούν, και αποτέλεσαν φυτώριο  για τεχνίτες δημιουργικούς και επιχειρηματίες επιτυχημένους.

Το 1980 η μεταποίηση συμμετέχει κατά 25% στο εγχώριο ΑΕΠ

1981: Εμφανίζεται μια νέα αστική τάξη, χωρίς βιομηχανική κουλτούρα ενώ και οι ξένες επενδύσεις που εισρέουν στη χώρα κατευθύνονται στο εμπόριο, τον τουρισμό και γενικότερα τις υπηρεσίες.

Οι Κυβερνήσεις της Ν.Δ. αρχικά και του ΠΑΣΟΚ  στη συνέχεια, «χτυπούν» την παλιά βιομηχανική τάξη της χώρας προς όφελος της καινούργιας που επικεντρώνει τις δραστηριότητες της στον τριτογενή τομέα. Μέσα για την επίτευξη του παραπάνω στόχου ήταν:

• ο νόμος για τα «πανωτόκια» (κεφαλαιοποίηση των τόκων) που ψηφίστηκε από τη Ν.Δ. το 1979
• ο τραπεζικός νόμος της προσημείωσης του συνόλου των παγίων των επιχειρήσεων  [έναντι χρεών]
• η απαγόρευσης εκποίησης μέρους αυτών για εξόφληση δανειακών τους υποχρεώσεων,

που οδήγησαν τις βιομηχανίες σε υπερχρέωση λόγω δανεισμού,  σε αδυναμία αποπληρωμής των δανείων και τελικά σε κλείσιμο πολλών από αυτές.

Ίδρυση του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων παράλληλα με τις αλλεπάλληλες ''Διοικήσεις'' στις ''προβληματικές επιχειρήσεις''. Το ΠΑΣΟΚ, με καθαρά πολιτικές -κομματικές σκοπιμότητες διασπαθίζει δημόσιο χρήμα, διαφθείρει συνειδήσεις και εμπεδώνει νοοτροπία διαπλοκής και διαφθοράς.

Ψήφιση νόμων ή Π.Δ. όπως το Π.Δ. 84/84 [Απαγόρευση ουσιαστικά ίδρυσης νέων  ή συνέχισης λειτουργίας ακόμα και πολύ μικρής κλίμακας μονάδων,  στην Αττική] που  δίνουν αποφασιστικό χτύπημα στην εναπομείνασα βιομηχανική παραγωγή της χώρας. 

Αποτέλεσμα: Το 1981 η μεταποίηση μετείχε κατά 25% στο ΑΕΠ, το 2000 περιορίζεται στο 15% και το 2012 κατακρημνίζεται στο 9%. Η κατάσταση επιδεινώνεται μετά το 2000 και την ένταξη στην Ευρωζώνη, λόγω του πολύ ακριβού ευρώ σε σχέση με το δολάριο που αποθαρρύνει νέες επενδύσεις στη βιομηχανία αλλά και του συνεχώς μεταβαλλόμενου θεσμικού πλαισίου στη χώρα (πχ φορολογικό) .

3.2    Διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής βιομηχανίας

·        Η στενή διαπλοκή κράτους και μέρους του βιομηχανικού κατεστημένου.

·        Η πολιτική του «προστατευτισμού» που ευνοούσε βέβαια την εγχώρια παραγωγή αλλά οδήγησε σε μονοπώλια το οποία συνδεδεμένα και εναγκαλισμένα με το πολιτικό σύστημα είχαν σαν αποτέλεσμα ανυπαρξία εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της παραγωγικότητας.

·        Η υστέρηση στην ανάπτυξη των μηχανολογικών κλάδων

·        Η έλλειψη ορθολογικής, κάθετης οργάνωσης της παραγωγής

• Η μεγάλη εξάρτηση των κλάδων-κλειδιών από το εξωτερικό εμπόριο (π.χ. για την προμήθεια α’ υλών – εξοπλισμού)  και το ξένο κεφάλαιο

·        Το χαμηλό ποσοστό προστιθέμενης αξίας σε πολλούς κλάδους

• Το μικρό μέγεθος των θεωρούμενων “μεγάλων” ελληνικών επιχειρήσεων (το οποίο σήμερα μπορεί να είναι πλεονέκτημα) σε συνδυασμό με τον οικογενειακό τους χαρακτήρα

·         Ο μεταπρατικός και προσοδοθηρικός χαρακτήρας της ελληνικής επιχειρηματικής δραστηριότητας με κύριο χαρακτηριστικό την επιχειρηματική εστίαση στον έλεγχο πόρων (ακίνητα, προμήθειες, εφοδιαστική αλυσίδα), έτσι ώστε χωρίς κίνδυνο και μακροπρόθεσμη αβεβαιότητα να αποκομίζονται πρόσοδοι.

·         Η μη ορθολογική κεφαλαιακή διάρθρωση των επιχειρήσεων (υπέρμετρος δανεισμός)

Πέραν των παραπάνω σοβαρών διαρθρωτικών αδυναμιών, η ελληνική βιομηχανία χαρακτηρίζεται και από την εφαρμογή στρατηγικών και επιχειρηματικών πολιτικών  που δυναμιτίζουν την παραγωγική της ικανότητα, όπως:

·       Η εστίαση στην εσωτερική αγορά. Η μεταποιητική δραστηριότητα απευθυνόταν με δυσμενείς όρους στην εσωτερική αγορά, με στόχο κυρίως την υποκατάσταση των εισαγωγών, όπου υπήρχε συγκριτικό (και όχι ανταγωνιστικό) πλεονέκτημα

·       Η απουσία μακροπρόθεσμης επενδυτικής δραστηριότητας. Πλήρης απουσία μακροπρόθεσμων επενδύσεων σε τεχνολογία, καινοτομία και γενικότερα σε καινοτομικά προϊόντα και σχεδόν ανύπαρκτη ιδιωτική δαπάνη σε R&D σαν αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, των σκόπιμα διαρκώς μεταβαλλόμενων, ασαφών και αντικρουόμενων δημόσιων πολιτικών.. Η όποια μεγάλη επένδυση βασιζόταν  συνήθως σε έτοιμη εισαγόμενη τεχνολογία.

·       Η μη ανάπτυξη στρατηγικών καινοτομικών ικανοτήτων.  Αυτό οφείλεται και  σε φαινόμενα διαπλοκής μεσαζόντων, εκπροσώπων ξένων προμηθευτών και στελεχών του κρατικού μηχανισμού για την προώθηση εισαγόμενης τεχνολογίας και προϊόντων.

·       Η χαμηλή απορροφητική ικανότητα τεχνολογικών εξελίξεων και ανυπαρξία συνεργασίας με ελληνικούς ερευνητικούς φορείς

·       Η Καταστροφική για το περιβάλλον  δραστηριότητα, κυρίως στο παρελθόν.

Οι παραπάνω διαρθρωτικές αδυναμίες και επιχειρηματικές στρατηγικές, ενισχύθηκαν ως προς τα αρνητικά τους αποτελέσματα, από:

·       Την απουσία κρατικής βιομηχανικής πολιτικής ή την εφαρμογή λαθεμένων πολιτικών, ανάλογα με την περίοδο.

·       Τη μη αξιολόγηση των αποτελεσμάτων (ποσοτικά, κλαδικά, χωροταξικά) που είχε η εφαρμογή των διάφορων αναπτυξιακών νόμων 

·       Τη διάλυση (απορρόφηση) της ΕΤΒΑ και της ΕΤΕΒΑ με συνέπεια να μην υπάρχει στη χώρα μας μια Επενδυτική Τράπεζα αλλά μόνο εμπορικές.

·       Τους ενδιάμεσοι φορείς π.χ. ΕΟΜΜΕΧ, που έχασαν στην πορεία το χαρακτήρα και τους στόχους τους και τελικά απαξιώθηκαν

·        Την πορεία του Υπουργείου Βιομηχανίας που αποδιαρθρώθηκε μέχρι την κατάργηση του και υποβιβάστηκε σε Γενική Γραμματεία της οποίας σήμερα και αυτή η ύπαρξη αμφισβητείται

·        Τον τρόπο παρέμβασης για τη διάσωση των «προβληματικών» επιχειρήσεων

3.3    Βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής βιομηχανίας

Πολύ μικρό μέγεθος της συντριπτικής πλειοψηφίας των επιχειρήσεων. Πάνω από το 95% των επιχειρήσεων έχουν από 1-9 εργαζόμενους (95.309 επιχειρήσεις) ενώ στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις[1]  (ΜμεΕ) εντάσσεται το 98,5%.

Στην Ελλάδα δεν εφαρμόστηκε εκτεταμένα το περίφημο φορντικό μοντέλο και το είδος «βιομηχανικός εργάτης» σπανίζει. Οι εργαζόμενοι είναι μάστορες και τεχνίτες στην πλειοψηφία τους,  με σημαντική εμπειρία και πολύτιμη τεχνογνωσία και όχι βιομηχανικοί εργάτες με τη «φορντική έννοια» του όρου.

Συνεχείς αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων (αδειοδοτικό, φορολογικό, ασφαλιστικό, δανειοδοτικό, χρηματοδοτικό κλπ)  που σε συνδυασμό με το μικρό μέγεθος των βιομηχανικών επιχειρήσεων, υπήρξαν καθοριστικές για την πορεία της ελληνικής βιομηχανίας.

Η ιδιωτική δαπάνη για Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ελλάδα αποτελεί πολύ μικρό ποσοστό της οπωσδήποτε ανεπαρκούς δημόσιας δαπάνη, με αποτέλεσμα και τη  μη πραγματοποίηση επενδύσεων σε νέα τεχνολογία και καινοτομίες προϊόντων ή διεργασιών παραγωγής

Η κουλτούρα της συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλή.

Έλλειψη καθετοποίησης με αποτέλεσμα πολύ χαμηλό ποσοστό εγχώριας Προστιθέμενης Αξίας

Προσανατολισμός στην εσωτερική αγορά  με στόχο την υποκατάσταση εισαγωγών που δεν βοήθησε στην ανάπτυξη  της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων.

3.4     Κλαδικές εξειδικεύσεις της ελληνικής βιομηχανίας

Κατάρρευση «ιστορικών» για την ελληνική βιομηχανία κλάδων όπως η ένδυση -  υπόδηση και το έπιπλο – ξύλο, κυρίως ως προς τη συμμετοχή τους στον κύκλο εργασιών της βιομηχανίας και την ακαθάριστη αξία παραγωγής, όπου δεν βρίσκονται καν μέσα στους πέντε πρώτους.

Εξαίρεση αποτελεί η πορεία βιομηχανικών δραστηριοτήτων όπως η Παραγωγή Άλλων Οργανικών Βασικών Χημικών Ουσιών και Κατασκευή Άλλων Μεταλλικών Προϊόντων που καταγράφουν αξιοσημείωτη μέση ετήσια άνοδο μετά το ξέσπασμα της κρίσης, όπως και η Παραγωγή αλουμινίου και η επισκευή Μηχανημάτων.

Ως προς τις εξαγωγές, οι κλάδοι της Παραγωγής Προϊόντων Διύλισης Πετρελαίου, της Παραγωγής Μη Σιδηρούχων Μετάλλων και Παραγωγής Φαρμακευτικών Προϊόντων κατέχουν διαχρονικά τα μεγαλύτερα μερίδια στις μεταποιητικές εξαγωγές..

Σημαντική μείωση στην απασχόληση με τη μεγαλύτερη να σημειώνεται στην παραγωγή Κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, ενώ ανοδικά κινήθηκε η απασχόληση στα προϊόντα Διύλισης Πετρελαίου, στη Βιομηχανία Τροφίμων  και στην Παραγωγή Βασικών Φαρμακευτικών Προϊόντων & Σκευασμάτων.

Συνολικά, θετική η πορεία του υποκλάδου Παραγωγής Βασικών Φαρμακευτικών Προϊόντων & Φαρμακευτικών Σκευασμάτων στην περίοδο 2000-2010. Ανοδική ήταν και η πορεία  της Παραγωγής Χημικών Ουσιών & Προϊόντων και της Παραγωγής Βασικών Μετάλλων.

4.    Μια σύγχρονη ελληνική βιομηχανία είναι εφικτή και μπορεί να αποτελέσει την ατμομηχανή για την ανασυγκρότηση της χώρας

4.1  Η Ελλάδα έχει πλουτοπαραγωγικές πηγές και πρώτες ύλες

Η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από πλούσιο σε χλωρίδα και πανίδα, πολύμορφο και ιδιαίτερο γεωμορφολογικά χώρο, με ήπιο κλίμα που ευνοεί την παραγωγή μεγάλης ποικιλίας και υψηλής ποιότητας αγροτικών, κτηνοτροφικών και αλιευτικών προϊόντων, ήδη γνωστών παγκόσμια.

Η αγροτική παραγωγή πρέπει και μπορεί: α) να αλλάξει παραγωγικό μοντέλο και να οδηγηθεί από την καταστροφική μαζική μονοκαλλιέργεια σε μορφές σύγχρονης βιολογικής πολυκαλλιέργειας με μεγάλη  ποικιλία προϊόντων και β)  να αναδειχθεί και αξιοποιηθεί, με τη δημιουργία πιστοποιημένων  προϊόντων (ΠΟΠ), διεθνούς εμβέλειας.

Η Ελλάδα είναι, επίσης,  πλούσια και σε ορυκτό πλούτο, σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο σήμερα. Υπάρχουν, όμως, οι υποδομές και η τεχνογνωσία για την περιβαλλοντικά υπεύθυνη και με κοινωνική συναίνεση αξιοποίηση του πλούτου αυτού και την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας προϊόντων.

4.2  Η Ελλάδα έχει πλούσιο επιστημονικό δυναμικό σχετικά νεαρής ηλικίας και τεχνίτες με ιδιαίτερη τεχνογνωσία και παράδοση στη "μαστορική"

Οι νέοι επιστήμονες και άλλοι εργαζόμενοι απαξιώνονται σήμερα στην Ελλάδα λόγω της έλλειψης δυνατότητας δημιουργικής απασχόλησης στον τόπο τους ενώ η αξία τους αναγνωρίζεται με τη μεγάλη αποδοχή τους από τις άλλες χώρες όπου αναγκάζονται να καταφύγουν σε αναζήτηση εργασίας. Οφείλουμε να καταβάλλουμε τεράστια προσπάθεια ώστε αυτό το επιστημονικό δυναμικό να αποκτήσει τεχνική εμπειρία μέσα από την άμεση εμπλοκή του στην παραγωγική διαδικασία και την ομότιμη συνεργασία του με το τεχνικό δυναμικό της χώρας που κουβαλά μια παράλληλη βιωματική εμπειρία και γνώση.

 

4.3 Ανθρώπινο δυναμικό με εμπειρία στην επιχειρηματικότητα

Ο μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων στη μεταποίηση, με ποσοστό μεγαλύτερο από 96,5% να είναι πολύ μικρές με 1-9 απασχολούμενους, φανερώνει ένα μοντέλο επιχειρηματικής δραστηριότητας όπου κυριαρχούν οι μικροϊδιοκτήτες, παραγωγικά υποκείμενα δηλαδή με εμπειρία στην επιχειρηματικότητα

Αυτή η επιχειρηματική  εμπειρία σε συνδυασμό με την εκτεταμένη ακόμη «μαστορική» τέχνη και λοιπή τεχνογνωσία μπορούν να αξιοποιηθούν με την συνδρομή της νέας τεχνολογίας για να αναπτυχθούν στη χώρα σύγχρονες μικρού μεγέθους ευέλικτες και ποιοτικές παραγωγικές μονάδες.

Η σύγχρονη δικτύωση και συνέργεια αυτού του πολυπληθούς δυναμικού από μικρές και πολύ μικρές μονάδες, είναι σε θέση να δημιουργήσει μεγέθη με δυναμική και αποτελεσματικότητα πολλές φορές μεγαλύτερη από εκείνη αντίστοιχων κάθετων μεγάλων παραγωγικών μονάδων.

4.4. Βιομηχανική κληρονομιά – παράδοση

Στη σημερινή συγκυρία και παρά την ύφεση που οδήγησε σε συρρίκνωση ή εξαφάνιση ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους, εξακολουθεί να υπάρχει στη χώρα μας μια "βιομηχανική κληρονομιά" σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό, ανθρώπους, και υλικοτεχνική υποδομή, η οποία δεν έχει  απαξιωθεί και μπορεί άμεσα να επαν-ενεργοποιηθεί. Αυτή η πολύτιμη παρακαταθήκη αποτελεί ζωτικό υλικό για τη σύσταση σύγχρονων εναλλακτικών παραγωγικών μοντέλων, αποτελεί δηλαδή κρίσιμο συγκριτικό πλεονέκτημα του τόπου που  είναι εφικτό να μετατραπεί σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας.

 

4.5 Αναπτυγμένο κατασκευαστικό τομέα

Στην Ελλάδα υπάρχει ένα πλούσιο δυναμικό στον κατασκευαστικό τομέα που σήμερα ουσιαστικά αργεί έχοντας πληγεί καίρια από την οικονομική κρίση, ενώ έχει αποδείξει ότι μπορεί να ανταποκριθεί όχι μόνο σε μεγάλη ποσότητα έργου αλλά και σε ποιοτικά διαφοροποιημένο αντικείμενο ( έργα Γ΄ΚΠΣ και Ολυμπιακοί αγώνες).

Εκτιμάται ότι το κατασκευαστικό δυναμικό της χώρας μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας εφόσον αναπροσανατολισθεί  αφενός σε δραστηριότητες ανάπλασης του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος (οικιστικού και παραγωγικού) και αφετέρου στην παραγωγή καινοτόμων  υλικών, προσαρμοσμένων στις γεωγραφικές και κλιματικές ιδιαιτερότητες της χώρας, με στόχο την ενεργειακή αναβάθμιση και την ορθή περιβαλλοντική λειτουργία των δομικών κατασκευών.

5.    Ποιοι θα κάνουν την Ανασυγκρότηση

1.     Οι δεκάδες χιλιάδες ΜμεΕ που αποτελούν τον κορμό της μεταποίησης και το πιο ζωντανό παραγωγικό της δυναμικό.

2.     Οι μεγάλες επιχειρήσεις με στρατηγικό, εθνικό και κοινωνικό χαρακτήρα. Οι εταιρείες  αυτές (σε τομείς όπως Ενέργεια, Άμυνα, μεταφορές, δίκτυα επικοινωνίας, σημαντικοί εθνικοί ορυκτοί πόροι) συνιστούν κοινωνικό αγαθό και είναι κόμβοι μεταφοράς τεχνογνωσίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουν όσες μπορούν να αποτελέσουν τη βάση ανάπτυξης παραγωγικών συμπλεγμάτων και να γίνουν  το βασικό όχημα της ενδογενούς παραγωγικής ανασυγκρότησης και ανάπτυξης. 

3.     Το επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό  Τα ελληνικά Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία και ΤΕΙ εκπαιδεύουν χιλιάδες επιστήμονες και καλύπτουν όλα τα παραγωγικά πεδία.

4.     Τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι ερευνητικοί φορείς που αναπτύσσουν αξιόλογη έρευνα και παράγουν τεχνολογία, με την προϋπόθεση ότι θα συνεργαστούν τόσο μεταξύ τους, όσο και - κυρίως - με τις βιομηχανικές και εν γένει μεταποιητικές επιχειρήσεις  της χώρας ώστε να μετατραπεί η νέα γνώση και τεχνολογία σε καινοτομίες (προϊόντος, διεργασίας) που να μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα.

5.     Οι τεχνικοί της χώρας, ζωντανοί φορείς μιας ιδιαίτερης τεχνογνωσίας που βρίσκονται σε κάθε βιομηχανικό κλάδο και αποτελούν ουσιαστική πηγή «άρρητης» γνώσης και πολύτιμης εμπειρίας σε παραγωγικές λειτουργίες και αντιμετώπιση / επίλυση τεχνικών προβλημάτων.

6.     Οι περιφέρειες και οι ΟΤΑ, στα πλαίσια ενός αποκεντρωμένου, αυτοδιοικητικού και συμμετοχικού μοντέλου, με την αφύπνιση και ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών, με την παροχή και λειτουργία κατάλληλων υποδομών και δικτύων, την παροχή πληροφοριών σε κάθε πεδίο της παραγωγικής δραστηριότητας (ίδρυση, λειτουργία, αδειοδότηση), τον επανασχεδιασμό και την αξιοποίηση εγκαταλειμμένων, υποβαθμισμένων  περιοχών και εγκαταστάσεων,  στις πόλεις και την ύπαιθρο. Με άλλα λόγια, με την ουσιαστική λειτουργική συνεισφορά τους στο ξαναζωντάνεμα της περιφέρειας στα πλαίσια ενός εναλλακτικού παραγωγικού μοντέλου.

Για να λειτουργήσουν όλα αυτά τα υποκείμενα της ανασυγκρότησης, χρειάζεται  ένα απλό και σταθερό επιχειρηματικό περιβάλλον όπου θα ευνοηθεί και προστατευθεί αποτελεσματικά η  μικρή επιχειρηματική πρωτοβουλία έναντι των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων. Αναγκαία προϋπόθεση για το νέο αυτό περιβάλλον αποτελεί η σύναψη ενός νέου Κοινωνικού Συμβολαίου Εντιμότητας και  Εμπιστοσύνης τόσο ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας όσο και στη σχέση της ως σύνολο με τον ίδιο τον κρατικό μηχανισμό.

6.    Το όραμα

Το Όραμα της βιομηχανικής πολιτικής οφείλει να είναι η ανάπτυξη μιας  σύγχρονης ενδογενούς ελληνικής βιομηχανίας ως ένας από τους κύριους πόλους της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας, με τη δημιουργία προϊόντων υψηλής ποιότητας σε παραγωγικά μοντέλα εναλλακτικά στα διεθνώς κυρίαρχα. Η ελληνική βιομηχανία θα πρέπει να εκμεταλλευτεί τις ρωγμές και αδυναμίες του διεθνούς μοντέλου  παραγωγής φθηνού μαζικού προϊόντος και να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες στην παραγωγή συστημάτων καινοτόμων προϊόντων, ενσωματώνοντας τα τοπικά συγκριτικά μας πλεονεκτήματα.

Στα πλαίσια ενός τέτοιου οράματος, κεντρική στρατηγική κατεύθυνση είναι η συγκρότηση παραγωγικών συμπλεγμάτων που  θα στηρίζονται  στη σύνθεση – χαρακτηριστικό της τεχνικής μας ταυτότητας -  με σχετική εξειδίκευση και χωρικό προσδιορισμό. Αυτό σημαίνει ότι τα παραγωγικά συμπλέγματα δεν συγκροτούνται τόσο σε στενή κλαδική βάση, όσο οριοθετούνται με μια γενικότερη αλληλεπίδραση δραστηριοτήτων από διαφορετικούς κλάδους και τομείς οικονομικής δραστηριότητας.

7.    Το στρατηγικό σχέδιο

1.     Η επικέντρωση στην παραγωγή αξίας και όχι στη μείωση του κόστους. Προϊόντα με μεγάλη αξία (κοινωνική και οικονομική) και περιβαλλοντικό πρόσημο και όχι με φθηνό κόστος. Προϊόντα με ενσωματωμένη υψηλή προστιθέμενη αξία και όχι ακατέργαστες πρώτες ύλες.

2.     Η διαμόρφωση της πολιτικής στο επίπεδο των συστημάτων παραγωγής αξίας ή παραγωγικών συμπλεγμάτων. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται μονάδες παραγωγικές από διαφορετικούς κλάδους της αλυσίδας αξίας όσο και λειτουργικές υποδομές (τεχνική υποστήριξη, πιστοποίηση, …) και λειτουργίες όπως ο εφοδιασμός και οι μεταφορές.

3.     Η προώθηση της καινοτομίας σε προϊόντα, παραγωγικές διαδικασίες και παραγωγικές σχέσεις. Η παραγωγή των καινοτομιών θα επιτυγχάνεται με τη συνδυασμένη αξιοποίηση επιστημονικής γνώσης και τεχνικής εμπειρίας αλλά και με την αλληλεπίδραση παραγωγού και χρήστη.

4.     Η ενίσχυση των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων. Οι ΜΜΕ θα αποτελέσουν τη ραχοκοκαλιά του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού. Κεντρική  κατεύθυνση θα είναι η ανάπτυξη βιομηχανικών προϊόντων υψηλής αξίας και ποιότητας αφενός με σύζευξη των σύγχρονων τεχνολογιών και μεθόδων παραγωγής με τη μαστορική εμπειρία και αφετέρου με αξιοποίηση της συνέργειας ανάμεσα σε επιχειρήσεις διαφορετικών κλάδων σε κοινά παραγωγικά συμπλέγματα.

5.     Η ανάπτυξη «οικοσυστήματος επιχειρηματικότητας» με στήριξη νέων συνεταιριστικών / συνεργατικών  σχημάτων. Πολύ σημαντική  θα είναι  η συμβολή αυτής της νέας  μορφής επιχειρηματικότητας τόσο στην ανάσχεση διαρροής υψηλά εκπαιδευμένου και εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, όσο και στην αποτροπή της καταστροφής ενός ενδογενούς τεχνικού πολιτισμού.

6.     Η στήριξη και ενθάρρυνση καινοτόμων παραγωγικών πρωτοβουλιών  κοινωνικής επιχειρηματικότητας.  Οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται σε πεδία όπως η κοινωνική φροντίδα, η αξιοποίηση της τοπικής παραγωγής, η ενέργεια και ο πολιτισμός  και  χαρακτηρίζονται από  συλλογικότητα,  αλληλεγγύη και   δημοκρατική λειτουργία. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις, στηριζόμενες στη γνώση και την καινοτομία, τα  τοπικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα  και την κοινωνική αλληλεγγύη, μπορούν να συμβάλλουν στην τοπική ανάπτυξη και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

7.     Η ενίσχυση τεχνολογικά προηγμένων κλάδων και δραστηριοτήτων. Βασική επιδίωξη θα είναι  η παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας που παρουσιάζουν αυξανόμενη ζήτηση στις παγκόσμιες αγορές αλλά που επίσης θα  συμβάλουν στην αντιμετώπιση άμεσων κοινωνικών αναγκών.

8.     Η δημιουργία και συγκρότηση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων ειδικού σκοπού. Η έλλειψη εξειδικευμένων επενδυτικών τραπεζικών οργανισμών και φορέων έχει άμεσο αντίκτυπο στις παραγωγικές και ιδιαίτερα τις μεταποιητικές επιχειρήσεις. Η δημιουργία Τράπεζας ειδικού σκοπού και η ενίσχυση των τοπικών Συνεταιριστικών Τραπεζών αποτελούν σημαντικά εργαλεία προκειμένου να ενισχυθεί η μεταποιητική δραστηριότητα ανεξάρτητα από τις δυνατότητες του υπάρχοντος χρηματοπιστωτικού συστήματος.

9.     Η ριζική αποκέντρωση της χώρας. Αυτό απαιτεί τη μεταφορά πόρων από το κέντρο στην περιφέρεια και την  ουσιαστική ενεργοποίηση και δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες του περιφερειακού σχεδιασμού. 

Η προώθηση μιας τέτοιας βιώσιμης ανάπτυξης θα βασιστεί στη διαμόρφωση πέντε παραγωγικών συμπλεγμάτων που θα αποτελούν και τους βασικούς πυλώνες της όλης αναπτυξιακής διαδικασίας.

·       Το Αγροτοδιατροφικό σύμπλεγμα

·       Το Τουριστικό σύμπλεγμα

·       Το Κατασκευαστικό σύμπλεγμα

·       Τα νέα συμπλέγματα βιομηχανίας έντασης γνώσης και έρευνας, όπως των περιβαλλοντικών τεχνολογιών, της πληροφορικής και μικροηλεκτρονικής, της βιοτεχνολογίας  κ.ο.κ.

·       Το Ενεργειακό σύμπλεγμα

8.    Οι Δράσεις για την υλοποίηση του στρατηγικού σχεδίου

1.     Επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες, καινοτόμο  επιχειρηματικότητα, ανθρώπινο δυναμικό και δεξιότητες με στόχο τη  δημιουργία προϊόντων με ενδογενή ταυτοτικά  χαρακτηριστικά

o   Αύξηση της εγχώριας δαπάνης για Έρευνα-Ανάπτυξη και καινοτομία, τόσο δημόσιας όσο και ιδιωτικής. Συγκεκριμένα,

§  Αύξηση της δημόσιας δαπάνης για Βασική και Εφαρμοσμένη Έρευνα (σταδιακά) στο 2% του ΑΕΠ.

§  Αύξηση της ιδιωτικής δαπάνης για Ε&Α με γοργούς ρυθμούς στο 1% του ΑΕΠ.

o   Ενίσχυση της καινοτομικότητας στους υφιστάμενους κλάδους, με κύριο μοχλό τις δραστηριότητες έντασης γνώσης και υψηλής προστιθέμενης αξίας

o   Ανάπτυξη νέων κλάδων έντασης γνώσης, με προώθηση νέων τεχνολογιών, όπως: μικρο-ηλεκτρονική, τηλεπικοινωνίες, λογισμικό, νανο-τεχνολογία, ψηφιακή μάθηση κλπ και

o   Ανάπτυξη νέων παραγωγικών κλάδων, όπως για παράδειγμα οι ΑΠΕ και οι υδατοκαλλιέργειες, με εφαρμογές ενδογενούς τεχνογνωσίας και υλικών.

o   Επανασύσταση, ενίσχυση και διασπορά των μηχανισμών πιστοποίησης σε αποκεντρωμένη βάση δίπλα στους χώρους παραγωγής.

o   Διάσωση, ανάδειξη και ενίσχυση της μαστορικής και της μηχανουργίας, δηλαδή του λαϊκού τεχνικού μας πολιτισμού, με στόχο τη ριζική επανασύσταση της τεχνικής μας εκπαίδευσης σε αποκεντρωμένη βάση.

o   Ενίσχυση της δημιουργίας δικτύων, εργαστηρίων  και  σχολών παραγωγής πειραματικών εφαρμοσμένων συστημάτων κατά παραγγελία προϊόντων, όπου θα συνεργάζονται παραγωγοί, επιμελητήρια, αναβαθμισμένη αυτοδιοίκηση και εκπαιδευτικά ιδρύματα με στόχο την παραγωγή συγκεκριμένων προϊόντων για ελληνικές κατ αρχήν  εταιρίες αλλά όχι μόνο.

2.     Συνεταιριστική Επιχειρηματικότητα

Θα πρέπει να διαμορφωθεί  ενιαίο θεσμικό πλαίσιο σε ό’τι αφορά το συνεταιριστικό επιχειρείν, το οποίο θα θέτει σαφείς κανόνες διαφάνειας και ελέγχου και θα διασφαλίζει την απρόσκοπτη ανάπτυξη της  επιχειρηματικότητας των μελών του, προωθώντας:

·       Συνεταιρισμούς παραγωγών (αγροτικούς, μεταποιητικούς, προμηθευτικούς, εμπορικούς)

·       Καταναλωτικούς συνεταιρισμούς: Με στόχο την ουσιαστική συμμετοχή των τελικών αποδεκτών του προϊόντος στις διαδικασίες σχεδιασμού και παράγωγης του, μέσα από δίκτυα που θα προωθούν την διαφάνεια ολόκληρης της διαδικασίας, κάνοντας εφικτό τόσο τον κοινωνικό έλεγχο των τιμών και την υπεράσπιση της αγοραστικής δύναμης και της ποιότητας διαβίωσης, όσο και στην υποστήριξη (άμεση και έμμεση) εγχώριων παραγωγικών μονάδων, ιδιαίτερα στους τομείς αγρο-διατροφής, τουρισμού, οικιακών αγαθών κ.α.

·       Συνεταιρισμούς έντασης γνώσης και δημιουργικότητας: που αναφέρονται σε λογισμικό, συμβούλους, διαφημιστές, πολιτισμό κλπ, με την προνομιακή ιδιότητα να αφορούν δραστηριότητες όπου η εργασία έχει το διαπραγματευτικό πλεονέκτημα έναντι του κεφαλαίου, το οποίο συχνά δεν είναι απαραίτητο.

·       Συνεταιρισμούς Εργαζομένων: Αποτελούν την «ιδανική» μορφή συνεταιρισμού. Βασίζονται στην άμεση δημοκρατία, τη συμμετοχή στη διοίκηση, τη συλλογική ιδιοκτησία κοκ.

·       Πιστωτικούς Συνεταιρισμούς: όπου τα μέλη είναι άλλοι συνεταιρισμοί ή ΜμεΕ.

·       Εταιρείες Λαϊκής Βάσης: Μια από τις πιο αποτελεσματικές μορφές κερδοφόρων επιχειρήσεων, που υπηρετούν την τοπική ανάπτυξη. Οι πιο κατάλληλες για μορφές οικονομικής δραστηριότητας είναι οι μεταφορές και οι ΑΠΕ.

3.     Ανάπτυξη  Δικτύων  επιχειρήσεων

Σύνολα αλληλεξαρτώμενων και συν-ανταγωνιστικών επιχειρήσεων που συνδέονται σε αλυσίδα προστιθέμενης αξίας με κοινούς προμηθευτές και πελάτες, με φορείς έρευνας και ανάπτυξης όπως π.χ. πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, φορείς μεταφοράς τεχνολογίας και τεχνογνωσίας.  Η ανάπτυξη δικτύων μικρών επιχειρήσεων θα συμβάλει  στο να ξεπερασθούν οι όποιες παραγωγικές, οργανωτικές και εμπορικές αδυναμίες τους και να αναδειχθούν τα πλεονεκτήματα ευελιξίας και τεχνογνωσίας του μικρού μεγέθους. Μια ιδιαίτερη κατηγορία είναι οι Συνεργατικοί Σχηματισμοί Καινοτομίας, η ανάπτυξη των οποίων ενισχύει σημαντικά το δυναμικό R&D και καινοτομίας, τη «γονιμοποίηση» ιδεών μέσω της συνεργασίας, τις δυνατότητες χρηματοδότησης και ανάπτυξης επιχειρηματικότητας.

4.     Στρατηγική αξιοποίηση κρατικών προμηθειών

Παρά τους περιορισμούς που θέτει η Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά θα πρέπει να εξεταστεί ουσιαστικά η δυνατότητα να αξιοποιηθούν οι δημόσιες επενδύσεις και προμήθειες ως μοχλός μετασχηματισμού του παραγωγικού δυναμικού και της ευρύτερης τεχνοδομής.

Η κρατική παρέμβαση θα διαδραματίσει κρίσιμο, στρατηγικό ρόλο στην πλευρά της ζήτησης με τρεις βασικούς τρόπους:

a.      Πολιτική προμηθειών: με τη διαμόρφωση προδιαγραφών στις δημόσιες προμήθειες, οι οποίες μπορούν  και  πρέπει να αποτελέσουν ένα αποτελεσματικό εργαλείο δημιουργίας και προσέλκυσης εγχώριας καινοτομικής δραστηριότητας, με σημαντικά αποτελέσματα σε αγορές όπως η αμυντική βιομηχανία, οι κατασκευές, ο εξοπλισμός, η διατροφή, οι ΑΠΕ κλπ.

b.     Ρυθμιστικές παρεμβάσεις στην κατανάλωση: ο ευρύτερος χώρος της κατανάλωσης μπορεί να αποτελέσει πεδίο ενεργούς παρέμβασης με σκοπό την προετοιμασία και ανάπτυξη προϊόντων που θα ανταγωνίζονται με βάση την αξία και όχι την τιμή.

c.      Επενδύσεις σε υποδομές: Ένα νέο σύγχρονο πρόγραμμα επενδύσεων που εστιάζει στο τι πραγματικά χρειάζεται και πώς κατά την επένδυση θα αναπτυχθούν τεχνολογίες και ικανότητες που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο εξαγωγικής δραστηριότητας.

9.    Πολιτική Χωροθέτησης – Περιφερειακή χωροθέτηση

Οσον αφορά τις φυσικές υποδομές,  πέρα από τα ειδικά χωροταξικά,:

·       Θα χωροθετηθούν και ολοκληρωθούν οι οργανωμένοι χώροι άσκησης βιομηχανικής δραστηριότητας  ΒΙΠΕ, ΒΙΠΑ και Επιχειρηματικά Πάρκα

·       Θα διαμορφωθούν ειδικοί χώροι εγκατάστασης βιοτεχνικής δραστηριότητας με κατάλληλες υποδομές λειτουργίας και περιβαλλοντικής προστασίας.

·       Θα επιτραπεί η εγκατάσταση και μέσα στις πόλεις σύγχρονων παραγωγικών δραστηριοτήτων χαμηλής όχλησης που σέβονται τους περιβαλλοντικούς όρους και δεν δημιουργούν φυσική όχληση στο οικιστικό τους περιβάλλον, αξιοποιώντας ένα τμήμα της κτιριακής επαγγελματικής υποδομής που σήμερα δεν χρησιμοποιείται.

Ως προς την Περιφερειακή Χωροθέτηση:

·         Σε κάθε περιφέρεια θα αναζητηθούν οι προϋποθέσεις και προοπτικές ανάπτυξης και «καθετοποίησης» συστάδων (clusters) καινοτομίας, έτσι ώστε να περιλαμβάνονται τόσο υφιστάμενες όσο και νέες δραστηριότητες και κλάδοι. Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχει όχι μόνο διασύνδεση με άλλους κλάδους, αλλά και ανάπτυξη δραστηριοτήτων πέρα από τη μεταποίηση, σε όλα τα σημεία της αλυσίδας αξίας που έχουν στρατηγική σημασία, με την έμφαση να δίνεται στη δημιουργία αξίας μέσα από την καινοτομία. 

·         Ειδικότερα στον αγροτικό τομέα, η αγροτική παραγωγή θα συνδυαστεί με καθετοποίηση,  με αύξηση της αξίας παραγωγής και  ανάπτυξη επώνυμων προϊόντων που θα αντιστοιχούν στην ταυτότητα του τόπου και θα έχουν οργανική σύνδεση με συμπληρωματικές δραστηριότητες βιομηχανικής μεταποίησης και τεχνολογικής υποστήριξης.

10.                   Η Δημόσια Διοίκηση

Η δική μας Δημόσια Διοίκηση είναι:

1.     Σταθερή, εξειδικευμένη, ιεραρχημένη και σοβαρή, με τυποποιημένη και κωδικοποιημένη λειτουργία.

2.     Χαράζει δημόσιες πολιτικές, οι οποίες υποστηρίζουν την κοινωνία,  ανακατανέμουν τον πλούτο και  διασφαλίζουν τη χρηστή διαχείριση των δημόσιων πόρων με διαφάνεια και λογοδοσία.

3.     Εξυπηρετεί και πληροφορεί τις μεταποιητικές δραστηριότητες σε αποκεντρωμένες υπηρεσίες μια στάσης, που χρησιμοποιούν τις σύγχρονες τεχνολογικές εφαρμογές για συντονισμό με όλες τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες και φορείς.

4.     Αξιολογεί την αποτελεσματικότητα κάθε εφαρμογής, διορθώνει τα κακώς κείμενα και αναπτύσσει τις θετικές εφαρμογές.

5.     Δεν αντικαθιστά την ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά δεν αφήνει την οικονομία και την κοινωνία χωρίς κανόνες και έλεγχο στις δυνάμεις και τις επιθυμίες της αγοράς.

Οι ‘λέξεις κλειδιά’ για τη δική μας δημόσια διοίκηση είναι η στοχοθεσία και η λογοδοσία των δημοσίων υπηρεσιών με βασικό πάντα κριτήριο την εξυπηρέτηση του πολίτη.

Στο παραπάνω πλαίσιο, προωθούνται συγκεκριμένες πολιτικές για μια αποτελεσματική δημόσια διοίκηση στον τομέα της βιομηχανίας:

·       Αναδιοργάνωση των Υπουργείων με στήριξη των επιτελικών λειτουργιών τους και ενίσχυση των  Διευθύνσεων  Προγραμματισμού και χάραξης πολιτικής

·       Αναβάθμιση της  Γενικής Γραμματείας Βιομηχανίας (ανήκει σήμερα στο  Υπουργείο Ανάπτυξης) που δημιουργήθηκε μετά την κατάργηση του Υπουργείου Βιομηχανίας και σταδιακά υποβαθμίστηκε

·       Επανένταξη της ΓΓΕΤ – τουλάχιστον στο τμήμα της που αφορά την εφαρμοσμένη έρευνα – στο Υπουργείο Ανάπτυξης.

11.                   Χρηματοδοτικά εργαλεία-Κρατικές ενισχύσεις

1.      Διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου αναπτυξιακού  σχεδίου με βασικό στόχο  όχι απλά την ποσοτική  μεγέθυνση αλλά και το μετασχηματισμό του υφιστάμενου παραγωγικού συστήματος με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης και αειφορίας.

2.     Σαφής πολιτική ενίσχυσης της αναγκαίας παραγωγικής ανασυγκρότησης των τομέων εκείνων όπου η χώρα μας έχει συγκριτικά ή ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα σε επίπεδο «συμπλέγματος δραστηριοτήτων» σε τοπικό ή κλαδικό επίπεδο, μέσα από ένα νέο αναπτυξιακό νόμο.

3.     Ο θεσμός των επιχορηγήσεων θα πρέπει να είναι επιλεκτικός ως προς τις μορφές και τα είδη των επιχειρήσεων που θα επωφεληθούν ενώ θα πρέπει να δοθεί βάρος στα οριζόντια μέτρα. Οι επιχορηγήσεις στην Ελλάδα έχουν ήδη δημιουργήσει στρεβλώσεις κατευθύνοντας τις επιχειρήσεις σε συγκεκριμένες επιχορηγούμενες δράσεις που πιθανόν δεν ανταποκρίνονταν στις πραγματικές τους ανάγκες (π.χ  στην ανανέωση μηχανολογικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού ή ανέγερση κτιριακών εγκαταστάσεων όταν το ζητούμενο, σε πολλές επιχειρήσεις, ήταν η επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό και η καλύτερη οργάνωση για ανάπτυξη καινοτομίας). 

4.     Ενισχύσεις με μόνιμο χαρακτήρα στις λοιπές επιχειρήσεις, που θα δίνονται με εξειδικευμένα κριτήρια και θα εντάσσονται απόλυτα στο πλαίσιο που προγράμματος ανασυγκρότησης της οικονομίας. Αυτό θα επιτευχθεί με πιο αποτελεσματική διαχείριση των πόρων του ΕΣΠΑ π.χ. ως προς τις προκηρύξεις των δράσεων  του και με αναβάθμιση των υπηρεσιών πληροφόρησης των ενδιαφερόμενων για το ΕΣΠΑ και τις διαδικασίες του.

5.     Απλό, φθηνό και διάφανο σύστημα υλοποίησης και διαχείρισης των πόρων από τη δημόσια διοίκηση, τους εξωτερικούς συνεργάτες (Συμβούλους) και τους ενδιάμεσους Φορείς Διαχείρισης (ΕΦΑΠΑΕ, ΕΤΕΑΝ, Τράπεζες, λοιπές ΑΕ κλπ).

6.     Συνεχής αξιολόγηση κάθε μορφής χρηματοδοτικού εργαλείου ως προς τα αποτελέσματα που επιφέρει σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί εκ των προτέρων.

7.     Τραπεζικό σύστημα που λειτουργεί με στόχο τη συνολική ανάπτυξη και όχι μόνο τις τεχνικές βέλτιστων χρηματοοικονομικών αποδόσεων. Οφείλουμε να επανασυστήσουμε  εναλλακτικούς τρόπους και μέσα χρηματοδότησης (τράπεζες ειδικού σκοπού, εξέταση άλλου τύπου ανταλλακτικών μέσων κλπ). Μας βρίσκει κατηγορηματικά αντίθετους κάθε προσπάθεια εμπλοκής της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και των ταμείων της, στη διαχείριση, στους όρους και στον τρόπο χρηματοδότησης των Ελληνικών Επιχειρήσεων. Η εμπειρία στα χρόνια του μνημονίου από αυτούς τους Οργανισμούς είναι από αρνητική έως τραγική στους στόχους τους και τις επιδιώξεις τους.