Το νομοσχέδιο με τον τίτλο «Nέοι ορίζοντες στην Παιδεία» προκύπτει μέσα από μια πορεία τεσσάρων δεκαετιών δυσανεξίας της συντηρητικής παράταξης στις ακαδημαϊκές δομές που δημιούργησε ο Ν. 1268/1982. Δυσανεξία που συνδέεται και με τη διεθνή κυριαρχία νεοφιλελεύθερων απόψεων για την Παιδεία. Παρ’ όλες τις αναθεωρήσεις -και με εξαίρεση την περίοδο επτά μηνών εφαρμογής του Ν. 4009/2011-, η λογική του Ν. 1268/1982 παραμένει διαχρονικά κυρίαρχη στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του ελληνικού πανεπιστημίου. Εξίσου διαχρονικά είναι και τα βασικά σημεία της συντηρητικής δυσανεξίας, που βέβαια εμπλουτίστηκαν με νέα δεδομένα. Εκείνο όμως που έχει διαφοροποιηθεί είναι οι στρατηγικές αντιμετώπισης των πανεπιστημίων από τη συντηρητική παράταξη.
Στη δεκαετία του 1990 οι στρατηγικές αυτές στόχευσαν στη χειραγώγηση του φοιτητικού συνδικαλισμού μέσω της ΔΑΠ-ΝΔΦΚ και στον έλεγχο των πανεπιστημιακών τμημάτων μέσω της εκλογής μελών ΔΕΠ προσκείμενων στη Ν.Δ. Η ΔΑΠ-ΝΔΦΚ σταδιακά κυριάρχησε στον φοιτητικό συνδικαλισμό και τον ευτέλισε. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι άμοιρη και ορισμένων πρακτικών κάποιων αριστερών φοιτητικών παρατάξεων. Ταυτόχρονα, η νεοφιλελεύθερη οπτική αναβαθμίστηκε σε ακαδημαϊκό δόγμα πολλών τμημάτων.
Παρ’ όλα αυτά, η μετάλλαξη του ελληνικού πανεπιστημίου προχωρούσε με ρυθμούς μη ικανοποιητικούς για τη συντηρητική παράταξη. Στη δεκαετία του 2000 προωθήθηκε μια άλλη στρατηγική: η δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η ιδέα υπήρχε από παλιά, αλλά το 2008 προβλήθηκε από αρκετούς οργανικούς διανοούμενους ως ένας συμβιβασμός. Επιδίωξη ήταν να αφεθεί το δημόσιο πανεπιστήμιο στη μοίρα του και να δημιουργηθούν «καλά ιδιωτικά πανεπιστήμια». Η προσπάθεια για την αλλαγή του άρθρου 16 του συντάγματος το 2008 ακυρώθηκε από τις κινηματικές δράσεις.
Εκ νέου αλλαγή στρατηγικής είχαμε τρία χρόνια αργότερα. Αφού απέτυχε η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, ο Ν. 4009/2011 σχεδίασε την εκ των έσω ιδιωτικοποίηση του δημόσιου πανεπιστημίου: τη λειτουργία του με όρους αγοράς και τη διοίκησή του με όρους ευέλικτης ιδιωτικής εταιρείας. Παρά την πανηγυρική του ψήφιση από Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ και ΛΑΟΣ, ο Ν. 4009 δεν ευδοκίμησε. Αυτό οφείλεται τόσο στην αντίδραση που αναπτύχθηκε εντός του πανεπιστημίου όσο και στη συγκυρία κατάρρευσης της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ και του ΛΑΟΣ. Επισημαίνεται ότι κοινό χαρακτηριστικό των προσπαθειών του 2008 και του 2011 υπήρξε η επιδίωξη εξασφάλισης κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης. Στην περίπτωση του Ν. 4009, η συναίνεση αυτή ήταν καθοριστική και για τη δημιουργία των συμμαχικών κυβερνήσεων Ν.Δ.-ΠΑΣΟΚ.
Η παρούσα προσπάθεια παρέμβασης στο πανεπιστήμιο αναπτύσσεται λαμβάνοντας υπόψη τις αποτυχίες του 2008 και του 2011. Αντί της δημιουργίας ιδιωτικών πανεπιστημίων, η κυβέρνηση φρόντισε να αποδώσει στους αποφοίτους των κολεγίων επαγγελματικά δικαιώματα παρόμοια με αυτά των πτυχιούχων πανεπιστημίων. Η κατάργηση του ασύλου, η πανεπιστημιακή αστυνομία, η παραγωγή της σύγκρουσης περί της βιβλιοθήκης της Σχολής Θετικών Επιστημών στο ΑΠΘ και η εισαγωγή της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ) υπηρετούν το αφήγημα του «νόμου και της τάξης» και της αριστείας. Εγκαθιδρύθηκε η ωμή βία των δακρυγόνων και των συλλήψεων εντός των πανεπιστημίων, που συνοδεύεται από τον απροκάλυπτο ταξικό αποκλεισμό που επιφέρει η ΕΒΕ.
Αντί της προσπάθειας εξασφάλισης πολιτικής συναίνεσης, η κυβέρνηση ψηφίζει τον νόμο στο τέλος της θητείας της γνωρίζοντας ότι η υλοποίησή του απαιτεί ισχυρή κυβερνητική εντολή. Σε περίπτωση που αυτή η εντολή δεν προκύψει στις επερχόμενες εκλογές, το νομοσχέδιο παραμένει ως παρακαταθήκη για το απώτερο μέλλον. Αντί της εξασφάλισης κοινωνικής συναίνεσης, επιχειρείται η εξαγορά συνειδήσεων των επί δωδεκαετία μισθολογικά καθηλωμένων πανεπιστημιακών, που πλέον θα έχουν αυξημένες απολαβές από τα δίδακτρα των μεταπτυχιακών και των αγγλόφωνων προπτυχιακών προγραμμάτων. Επιπλέον, πληθώρα διατάξεων του νομοσχεδίου υπερκαθορίζουν με πειθαρχικά μέτρα κάθε λεπτομέρεια της ακαδημαϊκής καθημερινότητας. Το νομοσχέδιο Κεραμέως πρωτοτυπεί σε σχέση με τα τεκταινόμενα του 2000, του 2008 και του 2011 ως προς το ότι δεν θέλει να πείσει, δεν προσπαθεί να εξασφαλίσει την όποια κοινωνική και πολιτική συναίνεση. Απλώς επιβάλλει αλλαγές στα πανεπιστήμια μέσω θεσμικών διαδικασιών, εισοδηματικών καταναγκασμών και φυσικής βίας.
Η δεύτερη πρωτοτυπία του νομοσχεδίου έγκειται στο ότι ξεκάθαρα επιδιώκει τη συρρίκνωση του πανεπιστημίου. Δεν το θέλει ελεγχόμενο (προσπάθεια 2000), δεν το θέλει αδιάφορο δίπλα στα «καλά ιδιωτικά πανεπιστήμια» (προσπάθεια 2008), δεν το θέλει να λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια (προσπάθεια 2011). Απλώς δεν το θέλει. Το νομοσχέδιο δεν σηματοδοτεί απλώς και μόνο την απόσυρση του κράτους από το πανεπιστήμιο. Επιδιώκει την απόσυρση του πανεπιστημίου από την ελληνική κοινωνία και την οικονομία.
Αυτό θα γίνει κατ’ αρχάς φανερό στα περιφερειακά πανεπιστήμια. Το νομοσχέδιο, παράλληλα με άλλες θεσμικές ρυθμίσεις της τελευταίας τριετίας, συρρικνώνει τόσο την κρατική χρηματοδότηση στα πανεπιστήμια όσο και τον αριθμό των μελών ΔΕΠ. Ως εκ τούτου, θα οδηγήσει στη συρρίκνωση του αριθμού των φοιτητών μέσω της χρήσης της ΕΒΕ. Η δυνατότητα απασχόλησης των μελών ΔΕΠ σε άλλα πανεπιστήμια από αυτά που έχουν διοριστεί θα οδηγήσει στην ουσιαστική απομάκρυνση από τα τμήματά τους. Ο πολλαπλασιασμός των Προγραμμάτων Σπουδών που θα λειτουργούν με ομάδες διδασκόντων θα οδηγήσει σε πολλές κλειστές συστάδες με συρρικνωμένη αναφορά στο κοινό ακαδημαϊκό πρόταγμα του τμήματός τους. Τέλος, η έμφαση στην επιχειρηματικότητα ως κριτήριο για την εξέλιξη των μελών ΔΕΠ θα συρρικνώσει τη σημασία του διδακτικού τους έργου. Το πανεπιστήμιο θα προσφέρει παραπάνω Προγράμματα Σπουδών, αλλά θα συρρικνωθεί ως προς το τι πραγματικά προσφέρει, από ποιους το προσφέρει και σε ποιους το προσφέρει.
Στις 24 Αυγούστου 2011, η τότε Υπουργός Παιδείας Ά. Διαμαντοπούλου δήλωνε «ότι για τα επόμενα είκοσι χρόνια ο νόμος (4009/2011) θα ανθίσει». Στις 29 Μαρτίου 2012 ο επόμενος υπουργός Παιδείας Γ. Μπαμπινιώτης ανέστειλε την εφαρμογή του Ν. 4009. Οι νόμοι μακροημερεύουν όταν απηχούν και ταυτόχρονα δημιουργούν ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες. Ένας από τους λόγους που υπάρχουν συνεχείς αλλαγές της νομοθεσίας για τα πανεπιστήμια είναι ότι υπάρχουν πολωτικές συγκρούσεις για τον ρόλο των πανεπιστημίων. Το νομοσχέδιο Κεραμέως, εξαιτίας του απόλυτα συγκρουσιακού χαρακτήρα του και του στόχου συρρίκνωσης που επιβάλλει, συνιστά μια συμβολή στη δημιουργία συναινέσεων. Οι πρωτοτυπίες του νομοσχεδίου Κεραμέως δείχνουν και το τι μπορούμε να κάνουμε για να εμποδίσουμε την υλοποίησή του: ευρύτατες συμμαχίες που εξασφαλίζουν την κοινωνική και πολιτική συναίνεση, διεκδίκηση της ενίσχυσης του πανεπιστημίου με πόρους και προσωπικό με στόχο την ανάπτυξή του, αναπροσανατολισμό των στόχων της Ανώτατης Εκπαίδευσης στις ανάγκες της κοινωνίας, της γνώσης και των παραγωγικών δυνάμεων.
* Ο Γιώργος Αγγελόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο ΑΠΘ
