Στην Ιταλία το εκλογικό σώμα (συνεχίζει να) τιμωρεί το παλαιό πολιτικό σύστημα (σε όλες τις αποχρώσεις του). Γι' αυτό και οι ιταλικές εκλογές χαρακτηρίστηκαν από τις εντυπωσιακές επιδόσεις του Κινήματος 5 Αστέρων (Κ5Α) και της Λέγκας του Βορρά, αλλά και την κατάρρευση της Κεντροαριστεράς και της Κεντροδεξιάς.
Το Κ5Α είναι ένας ετερόκλητος ιδεολογικά, προγραμματικά και στελεχιακά πολιτικός φορέας, που κατορθώνει να καταστεί ηγεμονικός πόλος έλξης των πολιτών που είναι αποξενωμένοι από το παλιό πολιτικό κατεστημένο. Προσελκύει αφ' ενός την παλιά εκλογική δεξαμενή της ιστορικής Αριστεράς (προοδευτικούς πολίτες απογοητευμένους από τις χρόνιες παθογένειες της Αριστεράς και Κεντροαριστεράς), καθώς και νέους ψηφοφόρους. Αντλεί όμως ψήφους απ' όλο το πολιτικό φάσμα (μέχρι και τη Δεξιά) στη βάση του αντισυστημικού προφίλ του, κατορθώνοντας να οδηγήσει στις κάλπες πολίτες που πριν την ίδρυσή του επέλεγαν την αποχή. Το “μεταπολιτικό” κίνημα, που ίδρυσε διαδικτυακά ο Μπέπε Γκρίλο, δεν άλλαξε προεκλογικά μόνο ηγεσία (παραδίδοντας τη σκυτάλη στον 31χρονο Ντι Μάιο), αλλά και τη θέση του για την Ευρωζώνη, προκειμένου να προβάλει προφίλ κυβερνησιμότητας, αφού η προηγούμενη θέση για δημοψήφισμα για το ευρώ και έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωζώνη τρομάζει πολλούς Ιταλούς, παρ' όλη τη διευρυνόμενη (πανευρωπαϊκά) δυσαρέσκεια για την πορεία της Ε.Ε. Η πολιτική αυτή μεταστροφή του Κ5Α δεν του στοίχισε σε ψήφους. Αντιθέτως, κατόρθωσε να τερματίσει πρώτο σε σημαντικό μέρος του κέντρου της Ιταλίας, ενώ επικράτησε συντριπτικά στον (φτωχότερο) ιταλικό Νότο.
Η Λέγκα του Βορρά είναι ένα κόμμα ακροδεξιό. Ο ηγέτης της, Σαλβίνι, επένδυσε και αυτός σε ένα αντισυστημικό προφίλ, έβαλε για τα καλά στην πολιτική ατζέντα την ξενοφοβική ρητορική του (σε μια μακρά περίοδο προσφυγικής κρίσης) και κατόρθωσε να κερδίσει (με εντυπωσιακή εκλογική άνοδο) τον συσχετισμό δύναμης στο εσωτερικό του συνασπισμού της Δεξιάς έναντι της Φόρτσα Ιτάλια του υπέργηρου Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Ο συνασπισμός της Δεξιάς κέρδισε άνετα στον (πλουσιότερο) Βορρά, ενώ ειδικά η ιταλική Ακροδεξιά ισχυροποιείται πολύ ανησυχητικά, συγκεντρώνοντας αθροιστικά το 1/4 του εκλογικού σώματος: Τρίτο κόμμα η Λέγκα του Βορρά με σχεδόν 18%, στο 4,5% το κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας (FdI), στο 1,5% η λίστα Εμείς με την Ιταλία (Noi Con Italia) και στο 1% για πρώτη φορά οι νεοφασίστες της Casa Pound.
Για το Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΚ) και τον Ματέο Ρέντζι έφτασε η ώρα της κρίσης. Ένα ακόμη σοσιαλδημοκρατικό κόμμα σε αποσύνθεση, με έναν ηγέτη του οποίου οι πολιτικές μετοχές έδειχναν ήδη να εξαντλούνται από τον καιρό της ήττας του στο περυσινό δημοψήφισμα. Ο Ρέντζι, ερχόμενος από τη χριστιανοδημοκρατική παράδοση, επιχείρησε να εμβαθύνει τη σοσιαλφιλελεύθερη μετάλλαξη του Δ.Κ. και κάπως έτσι η εκλογική κατάρρευση του κόμματός του επήλθε ως σχεδόν φυσική κατάληξη, αν κρίνουμε από την αντίστοιχη πορεία άλλων, άλλοτε κραταιών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων της Ευρώπης (SPD, Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, ΠΑΣΟΚ). Ο Ρέντζι φαίνεται και πάλι να μην αποδέχεται εντελώς την ήττα του, ανακοινώνοντας μεν την παραίτησή του από τη θέση του Γραμματέα του Δ.Κ., αλλά “μετά τον σχηματισμό κυβέρνησης” και υπό τον όρο ότι τα όργανα του Δ.Κ. θα προκηρύξουν άμεσα τη διεξαγωγή συνεδρίου. Κι όλα αυτά ενώ ήδη πριν τις ιταλικές εκλογές υπάρχει έντονη φημολογία ότι ο -απερχόμενος πλέον- ηγέτης του Δ.Κ. σχεδιάζει να εγκαταλείψει και επίσημα τους Ευρωπαίους Σοσιαλιστές στις ευρωεκλογές του 2019, για να δεθεί στο άρμα του Εμανουέλ Μακρόν και της νέας “μεταπολιτικής” ευρωπαϊκής συμμαχίας που ο Γάλλος Πρόεδρος φιλοδοξεί να συγκροτήσει.
Η Αριστερά στην Ιταλία -και στις δύο εκδοχές της, Ελεύθεροι & Ίσοι (LeU) και Εξουσία στον Λαό (PaP) - απέτυχε (για πολλοστή φορά) να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις και να καταστεί αξιόπιστη επιλογή για ευρύτερα ακροατήρια. Αθροιστικά συγκέντρωσε περίπου 4.5%, με τη LeU να είναι η μόνη λίστα που διασφάλισε -μετά βίας- ισχνή κοινοβουλευτική εκπροσώπηση.
Αποτέλεσμα εν πολλοίς αναμενόμενο, αφού απέτυχε και πάλι να ξεπεράσει την πολυδιάσπαση και τη χρόνια περιθωριοποίηση, φτιάχνοντας δύο διαφορετικούς εκλογικούς συνασπισμούς, δύο μόλις μήνες πριν τις εκλογές. Αντί να προσπαθήσει από νωρίς να συγκροτήσει ένα ενωτικό, αξιόπιστο, ριζοσπαστικό πολιτικό σχήμα, προτίμησε να συγκολληθεί είτε με τους -ταυτισμένους με το παλιό πολιτικό σύστημα- Ντ' Αλέμα και Μπερσάνι (στην περίπτωση της LeU), είτε με μικρές αριστερίστικες ομάδες με μηδαμινή κοινωνική απεύθυνση (στην περίπτωση της PaP). Η συζήτηση για το αύριο της ιταλικής Αριστεράς, ειδικά εν όψει των ερχόμενων ευρωεκλογών του 2019, θα είναι ιδιαίτερα επίπονη μετά από μια προεκλογική περίοδο έντονης ενδοαριστερής πόλωσης.
Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς με σιγουριά για το νέο κυβερνητικό σχήμα στην Ιταλία. Το σενάριο δικομματικής συγκυβέρνησης του Δ.Κ. και της Φόρτσα Ιτάλια (Ρέντζι - Μπερλουσκόνι), που διακαώς επιθυμούσαν οι Βρυξέλλες, απετράπη λόγω αδυναμίας των δύο κομμάτων να συγκεντρώσουν τον απαιτούμενο αριθμό εδρών για πλειοψηφία στη Βουλή και τη Γερουσία. Τα σενάρια συγκυβέρνησης Δ.Κ. - Φόρτσα Ιτάλια - Λέγκας του Βορρά ή Λέγκας του Βορρά - Κ5Α φαντάζουν απίθανα, ενώ ένα τέταρτο σενάριο που προκύπτει, και που προεκλογικά αναφέρθηκε από ελάχιστους αναλυτές, θα ήταν ένας τρικομματικός συνασπισμός μεταξύ του Δ.Κ., του Κ5Α και των Ελεύθερων & Ίσων, που αριθμητικά διασφαλίζει την πλειοψηφία σε Βουλή και Γερουσία. Σε κάθε περίπτωση, αν αποβούν άκαρπες οι δύσκολες διαβουλεύσεις που ξεκινούν, η πολιτική κρίση στην Ιταλία (αλλά και η ακροβασία της ιταλικής οικονομίας) θα παραταθεί, με μια κυβέρνηση ειδικού σκοπού να αναλαμβάνει να αλλάξει τον εκλογικό νόμο και να οδηγήσει τη χώρα σε νέες εκλογές, ίσως το 2019.
Τα συστημικά μέσα ενημέρωσης εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους για τον «θρίαμβο του λαϊκισμού» στην Ιταλία, όταν, λίγες εβδομάδες πριν από τις εκλογές, ο Μπερλουσκόνι αναβαπτίστηκε στην αγκαλιά της ευρωπαϊκής ηγεσίας στις Βρυξέλλες σε “πολέμιο του λαϊκισμού”. Το νεοφιλελεύθερο ευρωπαϊκό κατεστημένο συνεχίζει να παιανίζει σαν την ορχήστρα του Τιτανικού.
* Ο Γιάννης Μπουρνούς είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ, υπεύθυνος Τομέα Ευρωπαϊκών & Διεθνών Υποθέσεων
