ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΞΕΝΟΙ | ΒΪΖΪΜ YABANCILAR
Το νέο βιβλίο του Θωμά Σίδερη σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά και τουρκικά) για την εγκατάσταση των προσφύγων μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης.
Μετάφραση στα τουρκικά: Ιώ Τσοκώνα
Όλα άρχισαν από μια συνθήκη που οραματιζόταν το τέλος του πολέμου. Γι’ αυτό και ονομάστηκε «Συνθήκη Ειρήνης». Στην ιστορία έμελλε να ταυτιστεί με το όνομα μιας βροχερής και κρύας ελβετικής πόλης. Στις ψυχές όμως των ανταλλάξιμων προσφύγων έμεινε σαν μια βαριά σκιά που θα τους ακολουθούσε για πάντα.
Οι κυνηγημένοι άνθρωποι στις αποβάθρες κοιτάζουν απορημένοι και σιωπηλοί τη δική τους άγνωστη θάλασσα. Τα λιμάνια της Καβάλας, της Θεσσαλονίκης, του Πειραιά και της Τούζλα μοιάζουν με μια οικεία και, ταυτόχρονα, ξένη αγκαλιά. Το μόνο που ακούγεται πια είναι το τραγούδι από μια πατρίδα που φεύγει και μια πατρίδα που έρχεται, μια πατρίδα που αχνοφαίνεται μπροστά στον ορίζοντα.
Είναι οι άνθρωποι με δυο πατρίδες – τουρκόσποροι, τουρκομερίτες και πρόσφιγγες στην Ελλάδα, γκιαούρηδες, ξενομερίτες και ρωμιόσποροι στην Πόλη. Είναι οι δικοί μας ξένοι, σ’ ένα αργό και βασανιστικό ταξίδι προς το άγνωστο με φόντο τα νερά μιας σκοτεινής θάλασσας.
Ενενήντα χρόνια μετά, η ιστορική έρευνα ξεκινά από εκεί που σταματά η επίσημη ιστορία των στρατιωτικών επιχειρήσεων και των διεθνών συνθηκών. Από το 2008, ο συγγραφέας του βιβλίου μελετά προσφυγικές περιοχές στην Ελλάδα και στην Τουρκία και ξεδιπλώνει τις συγκλονιστικές ιστορίες των πρωταγωνιστών των γεγονότων, Ελλήνων και Τούρκων ανταλλάξιμων προσφύγων πρώτης και δεύτερης γενιάς.
Οι πρώτες εβδομάδες της εγκατάστασης, η ταπεινωτική καθημερινότητα, ο ρατσισμός των ντόπιων, τα φτηνά προσφυγικά εργατικά χέρια, η καραντίνα και το λοιμοκαθαρτήριο της εθνικής συνείδησης. Από την άλλη, οι πόλεις της σιωπής, το πισσόχαρτο που στάζει, οι κοινές προσφυγικές αυλές, τα εξωτικά αρώματα που αναδύονται από τα μαγειρειά και οι «παστρικιές» Σμυρνιές που περιδιαβαίνουν τις γειτονιές.
Το βιβλίο «Οι δικοί μας ξένοι» ανατρέπει σε μεγάλο βαθμό τα στερεότυπα για την Ανταλλαγή του 1923. Ο συγγραφέας επισκέπτεται παράλληλα πανεπιστήμια, ιδρύματα και φορείς στην Ελλάδα, Τουρκία και Μεγάλη Βρετανία και συνομιλεί με ιστορικούς, κοινωνιολόγους, πολιτικούς επιστήμονες και κοινωνικούς ανθρωπολόγους που θέτουν νέες παραμέτρους στη δημόσια συζήτηση για τη Συνθήκη της Λωζάνης, μια συνθήκη που άλλαξε για πάντα τις ζωές δύο εκατομμυρίων ανθρώπων.
Το τραύμα του ξεριζωμού θα ακολουθεί για πάντα τους ανταλλάξιμους πρόσφυγες και θα επηρεάσει τόσο τη διαμόρφωση της προσφυγικής μνήμης όσο και τη συγκρότηση της ιδιαίτερης προσφυγικής ταυτότητας. Όταν περιγράφουν οι πρόσφυγες την τραυματική εμπειρία τους αποστασιοποιούνται, είναι σαν να περιγράφουν την εμπειρία κάποιου άλλου. Μόνο αφότου συνειδητοποιήσουν ότι το «εκεί» δεν υπάρχει και αυτό που τους έχει απομείνει πια είναι το «εδώ», θα δείξουν τον πραγματικό εαυτό τους: θα οργανώσουν γρήγορα τις κοινότητές τους και θα εκδηλώσουν με κάθε τρόπο και κάθε μέσο τη δημιουργικότητά τους.
Στο βιβλίο περιέχεται σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα. Προλογίζει ο Δημήτρης Καμούζης, ιστορικός και ερευνητής στο ΚΜΣ.
