to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

«Οι ανισότητες στην πρόσβαση και το πρόταγμα της καθολικής κάλυψης υγείας»

«Η κρίση του σημερινού μοντέλου ανάπτυξης και διάθεσης νέων φαρμάκων»


Παραθέτουμε την εισήγηση του Ανδρέα Ξανθού στην εκδήλωση του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς» για φάρμακα-εμβόλια-τεστ  στην εποχή του Covid-19:

H έρευνα και ανάπτυξη καινοτόμων φαρμάκων είναι ο ίσως μόνος χώρος στον τομέα της υγείας που είναι ιδιωτικοποιημένος σχεδόν στο 100%. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες σε όλο τον κόσμο έχουν το αποκλειστικό προνόμιο της έρευνας και παραγωγής νέων δραστικών ουσιών , διασφαλίζοντας προστασία ( πατέντα) για 10 χρόνια , υψηλή τιμή και εγγυημένα υψηλή κερδοφορία από την κυκλοφορία ενός αποτελεσματικού φαρμάκου.

Τα δύο βασικά προβλήματα του σημερινού μοντέλου ανάπτυξης και διάθεσης νέων φαρμάκων:

Μη βιώσιμες τιμές για τα συστήματα υγείας και προβλήματα πρόσβασης των ασθενών στις νέες θεραπείες . Η συνολική φαρμακευτική δαπάνη αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο με ραγδαίους ρυθμούς την τελευταία 10ετία , τόσο σε απόλυτες τιμές όσο και ως ποσοστό του ΑΕΠ. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ( ΠΟΥ) εκτιμά ότι λόγω της καινοτομίας αυξάνονται  κάθε χρόνο οι δαπάνες για φάρμακο  κατά 7,5-10% .   Αυτό έχει δημιουργήσει μεγάλες πιέσεις στα συστήματα υγείας των ευρωπαϊκών χωρών, πολλά από τα οποία αδυνατούν να δώσουν πρόσβαση στους ασθενείς τους στις νέες καινοτόμες θεραπείες λόγω των υψηλών τιμών ή λόγω των αποφάσεων των εταιρειών να μην κυκλοφορήσουν κάποιο απαραίτητο φάρμακο σε μια χώρα για καθαρά εμπορικούς λόγους ( πχ ορφανά φάρμακα σε μικρές χώρες με περιορισμένο αριθμό περιστατικών  ).

Το business plan των εταιρειών πάνω από τις ανάγκες των ασθενών!

2.    Η προώθηση  νέων φαρμάκων  χωρίς πάντα προστιθέμενη θεραπευτική αξία. Και κυρίως με προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας και της νοσηρότητας  που επιπολάζει   στις ανεπτυγμένες και όχι  στις αναπτυσσόμενες  χώρες . Γι’ αυτό έχει προκύψει η ανάγκη μηχανισμών αξιολόγησης του κλινικού οφέλους των νέων φαρμάκων  ( ΗΤΑ) και γι’ αυτό παρατηρείται η απροθυμία επένδυσης σε τροπικά ή άλλα νοσήματα που αφορούν πληθυσμούς του Τρίτου Κόσμου.

Διεθνείς Εξελίξεις

Το θέμα της μη βιωσιμότητας της σημερινής φαρμακευτικής πολιτικής  συζητείται εδώ και καιρό σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης με πενιχρά όμως αποτελέσματα. Το 2016, με πρωτοβουλία της Ολλανδικής Προεδρίας της ΕΕ, στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου Υπουργών Υγείας της ΕΕ αναδείχθηκαν  οι  ανισορροπίες στον τομέα του φαρμάκου κάνοντας λόγο πρώτη φορά για το πρόβλημα των υψηλών τιμών και για την «αποτυχία της αγοράς» (market failure). Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο δημιούργησε ένα θεσμό διαβούλευσης των κρατών – μελών με τη βιομηχανία για να βρουν λύσεις και προέτρεψε τα κράτη – μέλη να συνεργαστούν ώστε να ξεπεράσουν τα προβλήματα . 

Η διαβούλευση με τις εταιρείες δεν προχώρησε ιδιαίτερα, λόγω της παρελκυστικής τακτικής της φαρμακοβιομηχανίας και  κυρίως λόγω της έλλειψης κοινής στρατηγικής των κρατών-μελών. Η προτροπή όμως για πολυμερείς συνεργασίες  γέννησε διακρατικές πρωτοβουλίες που στόχο είχαν την από κοινού διαπραγμάτευση προσιτών και βιώσιμων τιμών αποζημίωσης και την ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνογνωσίας στα θέματα του φαρμάκου. Αυτές οι πρωτοβουλίες ήταν η BeNeLuxA (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Αυστρία και στη συνέχεια Ιρλανδία) και η «Πρωτοβουλία της Βαλέτα» από τις χώρες του Νότου (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Μάλτα, Κύπρος, και Ελλάδα αρχικά και αργότερα προστέθηκαν Κροατία , Σλοβενία και Ρουμανία). Τα χειροπιαστά αποτελέσματα των πρωτοβουλιών αυτών ήταν ελάχιστα. Μόλις ένα σκεύασμα κατάφερε να διαπραγματευτεί από κοινού η BeNeLuxA ύστερα από τρία χρόνια συνεργασίας.

Ενώ η «Βαλέττα» δεν μπόρεσε να υπερβεί τη δυσκολία διαμόρφωσης κοινού νομικού πλαισίου που θα κατοχύρωνε σε εθνικό επίπεδο το αποτέλεσμα της κοινής διαπραγμάτευσης .  

Όμως στο πολιτικό επίπεδο, οι πρωτοβουλίες αυτές κατάφεραν να κρατήσουν ζωντανή τη συζήτηση για την πρόσβαση στα καινοτόμα φάρμακα ως ανθρώπινο δικαίωμα πάνω από τους  κανόνες της ελεύθερης αγοράς  , αλλά και να δημιουργήσουν ένα «αντίπαλο δέος» στην τεράστια οικονομική και πολιτική ισχύ των φαρμακευτικών.

Πολυεθνικές  και Covid-19

Η πολιτική συζήτηση για τις αποτυχίες της αγοράς φαρμάκου δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεαστεί από τη λαίλαπα της πανδημίας του covid-19. Δεν είναι μόνο η αξία των δημόσιων αγαθών   και της δημόσιας σφαίρας συνολικά που ανέδειξε η πανδημία και που έκανε ακόμα και γνωστούς θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού να γίνουν υποστηρικτές των δημοσίων συστημάτων υγείας. Δύο είναι οι βασικοί λόγοι που η πανδημία  επικαιροποιεί τη συζήτηση για τη φαρμακευτική βιομηχανία.

Ο πρώτος είναι το ενδεχόμενο να υπάρξουν πατέντες στα νέα προϊόντα, ειδικά φάρμακα,  εμβόλια, διαγνωστικά τεστ , για την αντιμετώπιση του SARS-CoV-2.  Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την πανδημία καθολικά , με ισότιμο και εν τέλει δημοκρατικό τρόπο πρέπει να αποκλειστεί αυτό το ενδεχόμενο: όλα τα προϊόντα για την  covid-19 πρέπει να διατεθούν σε όλους όσους τα χρειάζονται δωρεάν (ή σε προσιτές τιμές). Για να γίνει αυτό δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υπάρχουν πατέντες και δικαιώματα αποκλειστικής χρήσης. Οι νέες ανακαλύψεις και τα δεδομένα τους πρέπει να είναι ανοιχτά και διαθέσιμα σε όλους τους επιστήμονες, όλα τα κράτη και όλους τους πολίτες αυτού του κόσμου, ώστε να παραχθούν με μικρό κόστος όλα τα κατάλληλα προϊόντα.

Στην περίπτωση της λοίμωξης  Covid-19   παρατηρούμε μια πρωτόγνωρη  τάση διαμοιρασμού δεδομένων και δωρεάν πρόσβασης σε άρθρα και μελέτες που σχετίζονται με την πανδημία. Αυτή η τάση πρέπει  να ενισχυθεί και να «θωρακιστεί» θεσμικά. Και ταυτόχρονα  πρέπει από τώρα όλες οι κυβερνήσεις, η βιομηχανία και οι διεθνείς επιστημονικοί οργανισμοί  να δεσμευτούν δημόσια και εμφατικά ότι δεν θα επικαλεστούν πατέντες και νομικά δικαιώματα και ότι θα παραχωρήσουν δωρεάν όλα τα ερευνητικά  και κλινικά δεδομένα.

Όπως επίσης,  ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα αγοράσουν τις πατέντες των τεστ ταχείας διάγνωσης από τις εταιρείες , έτσι ώστε η διαγνωστικός έλεγχος της πανδημίας να γίνει δημόσιο αγαθό όπως πρότεινε ο καθηγητής στο LSE Ηλίας Μόσιαλος .

Αυτό είναι ζήτημα ύψιστης σημασίας για την εξέλιξη της πανδημικής κρίσης, το οποίο έχει ήδη αναδείξει  η κοινωνία των πολιτών με επιστολή προς το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που συνυπογράφουν οι Γιατροί του Κόσμου (MSF) και πολλές μη κυβερνητικές οργανώσεις και κινήματα ασθενών.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η έκταση της πανδημίας οφείλεται εν μέρει στην αδυναμία της φαρμακοβιομηχανίας να αναγνωρίσει και να ασχοληθεί με τέτοιου είδους απρόβλεπτες και συστημικές απειλές. Είναι γνωστό ότι τα εμβόλια δεν είναι πεδίο ιδιαίτερης κερδοφορίας για τις εταιρείες, για αυτό και κολοσσοί όπως η Novartis έκλεισαν το σχετικό τμήμα έρευνας και ανάπτυξης νέων εμβολίων πριν από λίγα χρόνια. Στην  πρώτη σοβαρή επιδημική κρίση με ιό corona, τον SARS-1, δημιουργήθηκε ένα project για την παραγωγή εμβολίου, στη συνέχεια όμως εγκαταλείφθηκε, καθώς ο SARS-1 απομακρυνόταν ως επιδημικός κίνδυνος και η όποια οικονομική απόδοση του project αναμενόταν μικρή ή αρνητική. Ο καθένας μπορεί να καταλάβει ποιες θα ήταν οι σημερινές δυνατότητες αντιμετώπισης του covid-19 αν είχαμε έτοιμο εμβόλιο για συγγενικό ιό.

Τι να κάνουμε

Το σημερινό σύστημα παραγωγής και εμπορικής εκμετάλλευσης ιατροτεχνολογικών προϊόντων και κυρίως φαρμάκων μέσω πατέντας έχει εξαντλήσει τα όρια του , αδυνατώντας να εκμεταλλευτεί επαρκώς τις επιστημονικές δυνάμεις  της κοινωνίας για να καλύψει τις σύγχρονες και τις αναδυόμενες  υγειονομικές ανάγκες των ανθρώπων . 

Με άλλα λόγια, τα καινοτόμα φάρμακα , τα εμβόλια , οι νέες διαγνωστικές και θεραπευτικές  μέθοδοι, η ιατρική της ακριβείας ,  είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήσουμε στα χέρια της αγοράς και του βραχυπρόθεσμου κέρδους. Η Υγεία είναι δημόσιο αγαθό και ακριβώς γι‘  αυτό πρέπει σε όλες της τις εκφάνσεις να είναι υπόθεση  δημόσιων πολιτικών τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Χρειαζόμαστε ένα άλλο μοντέλο με δημόσια χρηματοδότηση των κλινικών μελετών και της έρευνας-ανάπτυξης( R&D) καινοτόμων φαρμάκων ,  με επιστημονική και κοινωνική διαβούλευση για τις ερευνητικές προτεραιότητες, με ανοιχτά επιστημονικά δεδομένα και συνεργασία των ερευνητών, και φυσικά με «δίκαιες τιμές» και προσιτά σε όλους προϊόντα χωρίς πατέντες.

Το μοντέλο έρευνας και ανάπτυξης νέων φαρμάκων και εμβολίων , η προστασία της πατέντας και το διεθνές πλαίσιο για τη φαρμακευτική  αγορά, έχει  αποτύχει. Το ανέδειξε  με πολύ έντονο τρόπο η κρίση με τον SARS-CoV-2 . Ένα άλλο μοντέλο, βασισμένο στη συνεργασία των ερευνητών, στα ανοικτά δεδομένα και στη δημόσια χρηματοδότηση είναι αναγκαίο και εφικτό.

Είναι καθήκον τις Ευρωπαϊκής Αριστεράς αλλά και όλων των προοδευτικών δυνάμεων της Ευρώπης να ανοίξουν αυτή τη συζήτηση. Στη διάρκεια της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ πήραμε διεθνείς πρωτοβουλίες περιφερειακών συνεργασιών για την από κοινού διαπραγμάτευση των τιμών στα καινοτόμα και ακριβά φάρμακα και την ενίσχυση της θέσης των εθνικών κρατών και των κοινωνιών τους απέναντι στις πολυεθνικές φαρμάκου ( συμμαχία της Βαλέττα) .

Επίσης , έχοντας  έγκαιρα διαγνώσει την ανάγκη ευρύτερων πολιτικών συμπλεύσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιμετώπιση αυτών των νέων προκλήσεων,  είχαμε προγραμματίσει ένα workshop με τίτλο «Καθολική Κάλυψη Υγείας και βιώσιμη φαρμακευτική πολιτική: Προς μια προοδευτική ευρωπαϊκή στρατηγική» στο πλαίσιο του διεθνούς συνεδρίου που θα διοργάνωνε ο ΣΥΡΙΖΑ για την αποτίμηση της κυβερνητικής του εμπειρίας , προσκαλώντας εκπροσώπους από τις 3 μεγάλες προοδευτικές πολιτικές ομάδες του Ευρωκοινοβουλίου (Αριστερά , Σοσιαλιστές και Πράσινοι). 

Η πανδημία ακύρωσε αυτό το σχεδιασμό , αλλά η ανάγκη συστηματικού πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου     γύρω  από αυτά το μείζονα θέματα παραμένει . Η σημερινή συζήτηση με την αιγίδα του «Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς» είναι μια πολύ καλή ευκαιρία δημόσιου διαλόγου και διαμόρφωσης νέων προοδευτικών προταγμάτων για την πολιτική Υγείας και Φαρμάκου.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)