to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Οδός Αβύσσου, αριθμός μηδέν...

Μακρόνησος: τόπος βασανιστηρίων και αλύγιστης αντίστασης


(φωτογραφία: ΕΝΤΥΠΟ ΑΡΧΕΙΟ ΑΥΓΗΣ)

********************

Η Μακρόνησος ήταν από πάντα μαρτυρικός τόπος. Πρώτα στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), όταν μετέφεραν μεγάλο αριθμό Τούρκων αιχμαλώτων, πολλοί από τους οποίους πέθαναν εκεί. Μια δεκαετία αργότερα, όταν στο νησί πήγαν Πόντιους πρόσφυγες για να τους... απολυμάνουν και κατάφεραν να τους σκοτώσουν, καθώς ζούσαν σε άθλιες συνθήκες. Το 1947, ήταν η σειρά των κομμουνιστών, αριστερών και άλλων προοδευτικών πολιτών να “κατοικήσουν” στο μόνιμα ακατοίκητο νησί ώστε να “αναμορφωθούν”.

“Κείνο το βράδυ σώπαιναν οι λύκοι γιατί ουρλιάζανε οι άνθρωποι” γράφει ο Μενέλαος Λουντέμης στο βιβλίο του “Οδός Αβύσσου, αριθμός Μηδέν”. Μια φράση που αποτυπώνει την ωμή βία, τον τρόπο και την απελπισία που κατοικούσαν στο νησί εκείνα τα χρόνια. Το νησί που η αρχαία του ονομασία, Ελένη, δεν προμήνυε τι θα επακολουθούσε.

Ανάμεσα στους κρατούμενους, ήταν πολλοί άνθρωποι του πνεύματος, όπως ο Μενέλαος Λουντέμης, που πρώτα βασανίστηκε στην Ικαρία και μετά στη Μακρόνησο. Όχι μόνο δεν λύγισε και κουβάλησε τον σταυρό τού μαρτυρίου μέχρι το τέλος, αλλά κατάφερε να αφουγκραστεί και καταγράψει τα βιώματα και των συγκρατούμενών του, απλών στελεχών και ηγετών, εργατών και διανοουμένων, ανθρώπων του καθημερινού μόχθου και εργαζομένων του γραφείου. “Εδώ είναι το σπίτι του Μενέλαου. Όχι οδός Αβύσσου, αριθμός Μηδέν. Οδός Ανθρώπου, αριθμός 1” είχε γράψει σε ποίημα αφιερωμένο σ’ εκείνον από τα φύλλα της εφημερίδας μας ο Γιάννης Ρίτσος τον Απρίλιο του 1955.

Παγκόσμιο "πείραμα"

Στη Μακρόνησο συντελέστηκε κατά πολλούς ένα παγκόσμιο “πείραμα”. Ένας τόπος χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για εξόριστους και την “αναμόρφωσή τους” με στόχο την επαναφορά τους στον “υγιή εθνικό κορμό”. Το σχέδιο περιελάμβανε την ηθική και ψυχολογική συντριβή τους, έτσι ώστε να μην μπορούν, όταν επιστρέψουν σπίτια τους, να συνεχίσουν την πολιτική δράση που είχαν προηγουμένως. Παράλληλα, επιδίωκε τη στέρηση από τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας μιας μεγάλης δεξαμενής στρατολόγησης, τον περιορισμό των εξόριστων σε έναν χώρο απόλυτα ελεγχόμενο, αλλά και τη “συμμόρφωση” μιας ολόκληρης κοινωνίας που βρίσκεται σε εμφύλια διαπάλη.

Βασανιστήρια ακόμη και σε χαράδρες

Η καθημερινότητα στη Μακρόνησο περιελάμβανε πολύωρες αγγαρείες, πρωί-απόγευμα, διαπόμπευση όσων δεν υπέγραφαν δηλώσεις μετανοίας, συνεχείς επιδρομές στις σκηνές ώστε οι στρατιώτες να μένουν άυπνοι, πέταγμα στη θάλασσα, φάλαγγα, το κουβάλημα της πέτρας, το μαρτύριο της πείνας και της δίψας, άγριους ξυλοδαρμούς, κάποιες φορές μέχρι θανάτου, και υποχρεωτική ορθοστασία στο ένα πόδι (το λεγόμενο αεροπλανάκι). Είχαν κατασκευαστεί επίσης τα “σύρματα”, χώροι “πειθαρχικής διαβίωσης” ιδιαίτερης σκληρότητας και “αξιοποιούταν” η μορφολογία του νησιού με βασανιστήρια σε χαράδρες. Στο Γ’ ΕΤΟ (Ειδικό Τάγμα Οπλιτών) τα βασανιστήρια ήταν ακόμα πιο σκληρά. Εκεί συγκεντρώνονταν οι “πλέον επικίνδυνοι”.

Την ώρα που χιλιάδες άνθρωποι βασανίζονταν και πολλοί δολοφονούνταν, από το νησί παρέλαυναν οι πάντες. Η Μακρόνησος έγινε εθνικό σύμβολο και πρότυπο για τον αντικομμουνιστικό αγώνα, με διεθνή εμβέλεια. Την επισκέφτηκαν το βασιλικό ζεύγος, υπουργοί, ανώτατοι στρατιωτικοί, ιεράρχες ακόμη και καθηγητές πανεπιστημίου και διανοούμενοι που μαζί με Αμερικανούς στρατηγούς, όπως ο Βαν Φλιτ, εκδήλωναν τον ενθουσιασμό τους για το επιτελούμενο έργο.

100.000 κρατούμενοι

Το φθινόπωρο του 1947, καθώς φούντωνε ο Εμφύλιος, στο νησί εκτιμάται πως βρίσκονταν περισσότεροι από 10.000 εκτοπισμένοι, στρατιώτες, αξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Σύμφωνα με το ΚΚΕ και τους ίδιους τους κρατούμενους, ο συνολικός αριθμός τους έφτανε τους 100.000 για το συνολικό διάστημα λειτουργίας των στρατοπέδων.

Εκείνο που υπογραμμίζουν ιδίως οι παλιότεροι είναι ότι η Μακρόνησος δεν ήταν απλά έργο κάποιων ακραίων αντιδραστικών. Ήταν όλος ο πολιτικός κόσμος, αρκετοί παράγοντες του πολιτισμού και σύσσωμη φυσικά η ηγεσία της επίσημης Εκκλησίας που στήριξαν και χειροκρότησαν το εγχείρημα. Ενδεικτικές άλλωστε είναι και οι δηλώσεις που έχουν γίνει από το -συγκεκριμένο κομμάτι πολιτικού κόσμου, του πολιτισμού και της Εκκλησίας. Ενδεικτικά, ο δεξιός Παναγιώτης Κανελλόπουλος είχε πει ότι “ο οργανισμός της Μακρονήσου υπήρξε μία από τας λαμπροτέρας ηθικάς νίκας κατά το διάστημα των τελευταίων ετών”, όπως ακόμη “τιμημένος τόπος” και “Παρθενώνας του νέου ελληνισμού”. Ο κεντρώος πάλι Κωνσταντίνος Ρεντής είχε πει ότι η Μακρόνησος αποτέλεσε “νήσον ελευθερίας, προόδου και ηθικής και πολιτιστικής αναπλάσεως”. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας (1975-1980), έβρισκε σ' αυτό τον τόπο εξορίας “ένα αναρρωτήριο ψυχών”, αλλά και μια “συνέχιση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού”, όπως και μια “νέα Εδεμ στα μάτια της ελληνικής Ιστορίας”.

Απέτυχαν

Το παγκόσμιας εμβέλειας πείραμα της Μακρονήσου απέτυχε πάντως. Στις εκλογές του Μαρτίου του 1950, τα δημοκρατικά κόμματα ΕΠΕΚ και Δημοκρατική Αλλαγή θα πάρουν το 70% στα εκλογικά τμήματα της Μακρονήσου.

Τα στρατόπεδα έκλεισαν το 1957, όταν δεν υπήρχαν πια πολίτες, παρά μόνο... ύποπτοι στρατιώτες. Ακολούθησε η ανακήρυξη της Μακρονήσου σε ιστορικό τόπο το 1989 και το 1995 θεσμοθετήθηκε το διάταγμα “Περί χρήσεων γης”.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)