Μέσα από εξαιρετικές ομιλίες, ξετυλίχθηκαν η ιστορία των νεολαιίστικων κινημάτων της εποχής ως συνέχεια του υποδείγματος της ΕΠΟΝ, το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο όπου αυτά αναπτύχθηκαν, με κεντρικό κίνημα αυτό της Νεολαίας ΕΔΑ, ο τρόπος που εργάστηκαν τα στελέχη της, ο προσδιορισμός του πολιτικού της λόγου κ.ά.

Ο Αριστείδης Μανωλάκος (στέλεχος της ΕΠΟΝ, μέλος της Δ.Ε. της ΕΔΑ, του προεδρείου της Νεολαίας ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη, μέλος του Ε.Σ. του ΠΑΜ, δημοσιογράφος και πρώην πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ) συμμετείχε στο συνέδριο και μεταφέρουμε την ομιλία του με θέμα: «Οδοιπορικό μιας γενιάς, από το 1951 -έτος ίδρυσης της ΕΔΑ- ώς τη δικτατορία. Σχέσεις ΚΚΕ και Ν. ΕΔΑ - Βιώματα, εμπειρίες και μαρτυρίες».

Επιμέλεια: Νόρα Ράλλη

panspoudastiki.jpg

Η ομιλία μου με θέμα τις σχέσεις ΚΚΕ και Νεολαίας της ΕΔΑ βασίζεται σε προσωπικά βιώματα και μαρτυρίες.

Αφορά το οδοιπορικό μιας γενιάς της Αριστεράς –για μένα από το ’56– που κέρδισε την πολιτική της ωριμότητα στα πολύμορφα κινήματα εκείνης της περιόδου, βιώματα που με τα χρόνια μετασχηματίστηκαν σε αξιολογικές κρίσεις.

Η οργανωμένη νεολαία της Αριστεράς εκείνου του καιρού πήρε διάφορα ονόματα, με διακριτά γνωρίσματα: ΕΔΝΕ, ΕΠΟΝ, Νεολαία ΕΔΑ, Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη.

Ωστόσο, από το 1951, όταν ιδρύθηκε η ΕΔΑ, όλα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, συνδέονται με τα πολιτικά προτάγματά της και υπ’ αυτήν την έννοια επικαλύπτονται στη δράση τους από τη νεολαία της ΕΔΑ (ασυνέχεια εμφανίζεται, μόνο, με την τομή της δικτατορίας και μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ, το 1968).

Η ίδρυση της ΕΔΑ είχε συμφωνηθεί με το ΚΚΕ, ως μετωπικό σχήμα, με στόχο τη δημοκρατική αλλαγή, αφού το ΚΚΕ διατήρησε για τον εαυτό του τον αγώνα για τον σοσιαλισμό.

Προδικτατορικά, οι αγωνιστικές δραστηριότητες των νέων εναντίον του μετεμφυλιακού καθεστώτος της Δεξιάς και της πολιτικής της σε όλα τα πεδία οδήγησαν στην άνθηση ενός πολυδύναμου νεολαιίστικου κινήματος, στα χρόνια ’61-’63, και με δεσπόζουσα τη συμμετοχή της Ν.ΕΔΑ σ’ αυτό.

Κινήματος που ανέδειξε τη γενιά μας σε καθοριστικό πολιτικό υποκείμενο στην πορεία της Αριστεράς.

Υποθέτω πως σήμερα μπορούμε να αποδεχτούμε την οιονεί πολιτική διαθήκη του σπουδαίου ιστορικού Ερικ Χόμπσμπαουμ, όταν μας προειδοποιούσε μετά την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», λέγοντας: «Εάν η ανθρωπότητα θέλει να έχει αναγνωρίσιμο μέλλον, δεν μπορεί να συνεχίσει να παρατείνει το παρελθόν ή το παρόν. Το τίμημα της αποτυχίας, με άλλα λόγια η εναλλακτική λύση απέναντι στην αναγκαία αλλαγή της κοινωνίας, θα είναι το έρεβος».

Από αυτήν την απόσταση μπορούμε ίσως να αξιολογήσουμε γεγονότα, καταστάσεις και συμπεριφορές, περιορίζοντας νοσταλγικά κατάλοιπα εκείνης της γεμάτης εξάρσεις περιόδου και πιο συγκεκριμένα της δεκαετίας 1955–65.

Και οφείλουμε να παραδεχτούμε πως με μεγάλη δυσκολία και απεριόριστη αντοχή και, φυσικά, με τιμιότητα και αρετή θα καταφέρναμε -αν καταφέρναμε- να ξεπεράσουμε από θέσεις δημόσιας ευθύνης τις αντιφάσεις ενός υφέρποντος διχασμού της γενιάς μας, ιδιαίτερα του στελεχικού δυναμικού της Νεολαίας, που προερχόταν από την ύστερη ΕΠΟΝ, και εκείνων που αποδέχτηκαν –προσωπικά αρνήθηκα- τη συμμετοχή τους στα λεγόμενα «στηρίγματα» του ΚΚΕ: στις οργανώσεις της ΕΔΑ και της Νεολαίας μετά το 1964.

Ενός διχασμού, που ενώ νοητά συνομιλούσε και είχε τελική αναφορά το ΚΚΕ, στην πράξη διαμόρφωνε την ατομική και συλλογική του ταυτότητα, από την ΕΠΟΝ του 1956 ώς την ΕΔΑ του 1964, μέσα από δημοκρατικές ρήξεις με το μετεμφυλιακό κράτος, σε όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής.

Την εξέλιξη αυτή την παρακολουθήσαμε στην πορεία μετάλλαξης των κομμάτων της ιστορικής Αριστεράς στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού προς τις οποίες βασανιστικά βάδιζε η χώρα.

Στο σήμερα

Και κάπως έτσι φτάσαμε στο σήμερα, στις συνθήκες της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης, να θεωρείται ως η εναλλακτική λύση στη βαρβαρότητα του καπιταλισμού απέναντι στον Τραμπ, ο Ομπάμα· απέναντι στον επελαύνοντα ολοκληρωτισμό, η διαρκώς συρρικνούμενη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, με κάποια θεσμικά αντίβαρα, πολλές φορές προς συντηρητική ή ακόμα και αντιδραστική κατεύθυνση.

Ισως ο αντίλογος του «ανάγκα και θεοί πείθονται» να ισχύει, αρκεί βέβαια μέσα στο βαθύ σκοτάδι να προσπαθείς να κρατάς με πράξεις αναμμένο το λυχναράκι ώς το χάραμα.

Γι’ αυτό, όμως, απαιτούνται ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας με τα πρωτογενή κυτταρικά μορφώματα που αυθόρμητα προκύπτουν σε κάθε ιστό του κοινωνικού βίου.

Υπό αυτήν την οπτική, μια κυβέρνηση της Αριστεράς στις μέρες μας αναγνωρίζεται στο μέτρο που διευρύνει στην πράξη τον ορίζοντα του «συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι», στις απειράριθμες καινοφανείς εκκλησίες του δήμου: από το πεδίο της παραγωγικής διαδικασίας έως τη χωροταξική αναδιάταξη και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την υγεία, την εκπαίδευση, την έρευνα, τον πολιτισμό και τη διαχείριση των προβλημάτων της καθημερινότητας.

Και όλα αυτά, μέσα στους καταναγκασμούς της περιόδου, σε συνδυασμό με την αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων και τη διακηρυγμένη ταξική μεροληψία υπέρ των αδυνάτων.

Και το κάνει έμπρακτα, με ενίσχυση κοινωνικών πρωτοβουλιών από το κυβερνητικό κόμμα, αλλά και, κατοχυρώνοντας με νομοθετικές παρεμβάσεις, κάποιες από τις σταθερές που αντανακλούν τις βαθύτερες ανάγκες του κοινωνικού μετασχηματισμού.

Εξαντλώντας, ουσιαστικά, τα σημερινά όρια των καθιερωμένων θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και διαμορφώνοντας το πλαίσιο μιας νέας νομιμότητας, που θα συναρθρώνει το χρέος με τα δικαιώματα στην έννοια του πολίτη.

Νεολαία ΕΔΑ και ΚΚΕ

Η γενιά την οποία προσπαθούμε να ακτινογραφήσουμε, πορεύτηκε και έγραψε τη μικρή ιστορία της στον διπολικό και ταυτόχρονα μεταλλασσόμενο κόσμο της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής περιόδου: Ανατολή-Δύση, κινήματα ειρήνης και αντιαποικιακοί αγώνες για την ανεξαρτησία, Κυπριακό, το Κίνημα των Αδεσμεύτων, η κρίση στην Κούβα, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, το κίνημα χειραφέτησης των γυναικών, η τεχνολογική επανάσταση.

Συνακόλουθα, η επανάσταση στο γνωστικό πεδίο και η διεύρυνση του αριθμού των νέων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, η εξέγερση στα αμερικανικά πανεπιστήμια, ο Μάης του ’68 κ.λπ.

Ειδικότερα για την Αριστερά, ήταν η αποκαθήλωση του Στάλιν, η χρουστσοφική περίοδος, η μπρεζνιεφική παλινόρθωση.

Αλλά και η εξέγερση στην Ουγγαρία, η σινο-σοβιετική ρήξη, ο ευρωκομμουνισμός, η επέμβαση στην Τσεχοσλοβακία...

Στη χώρα μας, με γεμάτες φυλακές και εξορίες, κάθε κρίση της ιστορικής Αριστεράς συνοδευόταν από συγκρούσεις στο εσωτερικό του ΚΚΕ και, εν τέλει, στις σχέσεις του με την ΕΔΑ: καθαίρεση του Ζαχαριάδη, 6η Ολομέλεια (1956), διάλυση των παράνομων οργανώσεων και ενσωμάτωσή τους στην ΕΔΑ, αναδίπλωση με στόχο την de facto νομιμοποίηση του ΚΚΕ και δημιουργία των λεγόμενων «στηριγμάτων» μέσα σε όλο τον οργανωτικό μηχανισμό της ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη μετά το 1964, ακύρωση της πορείας προς το 3ο Συνέδριο της ΕΔΑ.

Αποκορύφωμα, η διάσπαση του ΚΚΕ το 1968.

Το 1956, έτος της 6ης Ολομέλειας του ΚΚΕ και των βουλευτικών εκλογών της ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ενωση), με ενωμένη την αντιπολίτευση, σημειώθηκε ακόμα μεγαλύτερη συμμετοχή νέων στο κίνημα της νεολαίας, κυρίως της φοιτητικής.

Από το μεγάλο συλλαλητήριο για το Κυπριακό του ’56 (με νεκρούς τους νεολαίους Κωνσταντόπουλο, Γεροντή και Νικολάου), την ίδρυση ή ανασύσταση των φοιτητικών συλλόγων, την έκδοση της «Πανσπουδαστικής», τις διεκδικήσεις και συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις για τη στέγαση των επαρχιωτών σπουδαστών, τα δωρεάν συγγράμματα και το μειωμένο εισιτήριο στις συγκοινωνίες και πλήθος άλλες δραστηριότητες που σημειώθηκαν (δημιουργία λογοτεχνικών ομίλων στις σχολές, πολιτιστικές εκδηλώσεις, παρέες μαθητών και φοιτητών γύρω από την «Επιθεώρηση Τέχνης», από τη Δραπετσώνα και τον Πειραιά, μέχρι το Χαλάνδρι με τον Μανόλη Λαμπρίδη, τη Νέα Ιωνία με τον Δημήτρη Δούκαρη κι αργότερα με τις πανελλαδικές εκθέσεις νέων ζωγράφων της Πρωτοπορίας, τους ποιητικούς διαγωνισμούς της «Πανσπουδαστικής» κ.ά.).

Η συμμετοχή της Νεολαίας ΕΔΑ σε όλους αυτούς τους τομείς ήταν καθοριστική (εδώ, έχω χρέος να μνημονεύσω δύο πρόσωπα που οδήγησαν τους ΕΠΟΝίτες στα πρώτα βήματα από την παρανομία στην ανοιχτή δημόσια δράση, σε σύγκρουση με την καθοδήγηση Γούσια: τον Πότη Παρασκευόπουλο και τον Αντώνη Συγγελάκη).

Διαδοχικά πάνω από 200 φοιτητές μετείχαν στην ύστερη ΕΠΟΝ μέχρι την ενσωμάτωσή τους στη Νεολαία ΕΔΑ.

Δεν ήταν λίγοι από αυτούς, μάλιστα, που συμμετείχαν στα ηγετικά κλιμάκια της Νεολαίας ΕΔΑ, της Νεολαίας Λαμπράκη, στα προεδρεία φοιτητικών συλλόγων, ομίλων και οργανώσεων, στα πανεπιστήμια, στις γειτονιές και σε εργατικά σωματεία.

Δεν είναι τυχαίο, πως όλα τα μέλη του προεδρείου της Νεολαίας ΕΔΑ και της Νεολαίας Λαμπράκη (με δύο, μόνο, εξαιρέσεις) ήταν παλαιότεροι ΕΠΟΝίτες της Εθνικής Αντίστασης και νεότεροι της ύστερης ΕΠΟΝ.

Αυτοί διαδραμάτισαν ηγετικό ρόλο έως τη δικτατορία.

Και από τα 17 τακτικά και αναπληρωματικά μέλη του προεδρείου της Νεολαίας Λαμπράκη μόνο δύο ακολούθησαν την Κολιγιαννική ηγεσία μετά τη διάσπαση.

Η εικόνα αυτή κρύβει και αθέατες πλευρές: την, αντίστοιχη προς το Γραφείο Εσωτερικού του ΚΚΕ μέσα στην ηγεσία της ΕΔΑ, ομάδα του ΚΚΕ στο προεδρείο της Νεολαίας, ίσως και πριν από το 1964.

Συμμετείχαν ο γραμματέας της Νεολαίας ΕΔΑ Τάκης Μπενάς και οι Στέφανος Στεφάνου, Γρηγόρης Γιάνναρος, Ανδρέας Λεντάκης και Γιώργος Χριστοφιλόπουλος (ο τελευταίος είχε επιλεγεί ως διάδοχος του Τάκη Μπενά στη Γραμματεία της οργάνωσης, κάτι που ματαιώθηκε, κατά τη συνομιλία που είχε με τον Μπενά σε συνάντησή τους, ενώ υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία, πριν από την απριλιανή δικτατορία).

1961: Νεολαία ΕΔΑ, κίνημα του «1-1-4», του «15% για την Παιδεία» κ.ά.

Αν επανέλθουμε στην αφετηρία, στο 1956, διαπιστώνουμε ότι η μετεμφυλιακή ΕΠΟΝ και η Νεολαία ΕΔΑ βάδιζαν και διευρύνονταν πάντα στην καρδιά του αναπτυσσόμενου κινήματος της νεολαίας και των φοιτητών, με αποκορύφωμα το κίνημα του 1-1-4 και του 15% για την Παιδεία.

Ιδιαίτερη αναφορά οφείλω να κάνω στην Κίνηση Νέων «Μπέρτραντ Ράσελ» για την ειρήνη, που συνδιοργάνωσε με την αντίστοιχη, φιλοσοβιετικής επιρροής, Επιτροπή Ειρήνης τις Μαραθώνιες Πορείες Ειρήνης, κατά το βρετανικό υπόδειγμα, και άνοιξε νέα πεδία αναμετρήσεων με το καθεστώς της Δεξιάς μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Δυο λόγια για το 1-1-4, μετά το εκλογικό πραξικόπημα του 1961:

Ηταν χρόνια που είχαν φανερά εκδηλωθεί οι αντιφάσεις του μετεμφυλιακού κράτους και οδηγούσαν στην εναλλαγή των αστικών κομμάτων στην εξουσία, του Κέντρου και της Δεξιάς.

Η συνεχής διεύρυνση των μεσοστρωμάτων και ο σταθερός προσανατολισμός της χώρας προς τη Δύση (το 1959 η Ελλάδα υπέγραψε τη συμφωνία σύνδεσης με την ΕΟΚ), δεν άντεχαν τον ασφυκτικό «κορσέ» και το βάναυσο πρόσωπο της Δεξιάς.

Σ’ αυτές τις συνθήκες και τις αντιδράσεις στις εκλογές βίας και νοθείας του 1961 που ακολούθησαν, αναπτύχθηκε το κίνημα του «1-1-4».

Είχε προηγηθεί μια τριετία (1959-1961), μετά την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση, με συνεχείς συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις, το Σπουδαστικό τμήμα της Ασφάλειας και τις παρακρατικές οργανώσεις, κυρίως με την ΕΚΟΦ (σ.σ. φοιτητική παράταξη της ΕΡΕ, που είχαν οργανώσει οι Γεώργιος Παπαδόπουλος, Σάββας Κωνσταντόπουλος και Αγγελος Προκοπίου, κατ' εντολήν της κυβέρνησης Καραμανλή και τη συνεργασία του ακροδεξιού βουλευτή της ΕΡΕ Νίκου Φαρμάκη που είχε πολλαπλούς δεσμούς με το παλάτι).

Αυτές οι σφοδρές συγκρούσεις κορυφώθηκαν στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του 3ου Πανσπουδαστικού Συνεδρίου που ελεγχόταν από την ΕΚΟΦ και οδήγησαν στη διάλυσή του, με την ουσιαστική παρέμβαση στελεχών του προεδρείου και του Γραφείου Σπουδάζουσας, της Οργάνωσης Θεσσαλονίκης της Νεολαίας ΕΔΑ και τη συνεργασία της εφημερίδας «Μακεδονία» του κεντροδεξιού Γιάννη Βελλίδη.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι από εκείνη την περίοδο, ενώ στην εσωτερική λειτουργία της η Νεολαία ΕΔΑ ακολουθούσε τους κανόνες του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού (αν και με σχετική χαλαρότητα), στο μαζικό κίνημα διευκόλυνε και προωθούσε το πνεύμα των ατομικών και συλλογικών πρωτοβουλιών.

Σ’ αυτό το πνεύμα, μια ομάδα αριστερών (ανένταχτων και οργανωμένων), αλλά και κεντρώων φοιτητών εμπνεύστηκαν από το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος και έγραψαν με μπογιά στους τοίχους των κεντρικών κτιρίων της Αθήνας το σύνθημα «1-1-4».

Από μαρτυρίες, γνωρίζω πως την ομάδα αυτή αποτελούσαν οι Νίκος Καραμανλής, Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Μανόλης Μυλωνάκης, Αλέκος Μπέτσης, Νίκος Αρχανιώτης, Γιάννης Τζανετάκος, Βασίλης Κωστόπουλος και ίσως κάποιοι ακόμη.

Το σύνθημα το υιοθέτησε η Νεολαία ΕΔΑ, όπως και οι Νεολαίες της Ενωσης Κέντρου και του Κόμματος των Προοδευτικών και συνέβαλε αποφασιστικά ώστε να εκδηλωθεί εκείνη η μεγάλη δημοκρατική έκρηξη (κάποιες αρχικές επιφυλάξεις του Αντώνη Μπριλλάκη, ότι η υιοθέτηση του «1-1-4» από τη Νεολαία ΕΔΑ ήταν αντίθετη με την απόφαση που είχε πάρει η ΕΔΑ καταγγέλλοντας στο σύνολό του το Σύνταγμα του ’52, εκάμφθησαν σύντομα).

Λίγα λόγια και για το «15% για την Παιδεία»

Ως διατύπωση εμφανίζεται σε προεκλογικό φυλλάδιο της ΕΔΑ, το 1961.

Αργότερα προέκυψε αυθόρμητα, σε συνεδρίαση του Δ.Σ. της ΔΕΣΠΑ (Διοικούσα Επιτροπή Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών) κατά τη διάρκεια της οποίας οι προτάσεις διαδέχονταν η μία την άλλη για το κεντρικό αίτημα στη μεγάλη συγκέντρωση που προγραμμάτιζε τότε.

Σ’ αυτό το κίνημα (βαθύτατα ταξικό και αναγεννητικό) καθοριστικός ήταν ο ρόλος της σπουδαστικής οργάνωσης της Νεολαίας ΕΔΑ και όλων των φορέων που αυτή επηρέαζε: Πανσπουδαστική, ΟΤΣΕΕ, Σύλλογος Εργαζομένων Φοιτητών κ.ά., στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, στις τεχνικές σχολές, στους μαθητές, σε όλη τη χώρα.

Η ιδέα του δημοψηφίσματος του ενός εκατομμυρίου υπογραφών που εισηγήθηκε στο προεδρείο της ΕΔΑ ο Ανδρέας Λεντάκης αγκάλιασε εργατικά σωματεία, ενώσεις επαγγελματοβιοτεχνών, πνευματικούς, λογοτεχνικούς και καλλιτεχνικούς συλλόγους κ.ά.

Με τον τρόπο αυτό, απετράπη η προσπάθεια της ηγεσίας της Ενωσης Κέντρου να το εντάξει στις προεκλογικές της επιδιώξεις, για τη νίκη της στις επόμενες εκλογές.

Η συνάντηση του πρώην ΕΠΟΝίτη και τότε επικεφαλής της ΟΝΕΚ (Οργάνωση Νέων Ενώσεως Κέντρου) Απόστολου Κακλαμάνη, με τον γραμματέα της Νεολαίας ΕΔΑ, Τάκη Μπενά υπήρξε καθοριστική.

1963: Ιδρυτικό Συνέδριο ΕΦΕΕ

Ενα ακόμη βήμα στην ανάπτυξη του φοιτητικού και γενικότερου κινήματος της νεολαίας εκείνων των χρόνων ήταν το ιδρυτικό συνέδριο της ΕΦΕΕ (Εθνική Φοιτητική Ενωση Ελλάδας), Απρίλιο του 1963.

Το 4ο αυτό Πανσπουδαστικό Συνέδριο:

■ Στο πεδίο των ιδεών προχώρησε σε έναν ορισμό της ταυτότητας του φοιτητή πέρα από τη διακριτή σχέση φοιτητών - διανοουμένων, που υπήρχε από ιδρύσεως πανεπιστημίων τέλη του Μεσαίωνα, με την υιοθέτηση της Διακήρυξης της Γκρενόμπλ ότι «ο φοιτητής είναι νέος, εργαζόμενος, διανοούμενος».

■ Στο πεδίο των διεκδικήσεων, ξεπέρασε το αίτημα του 15% στον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό και πρόβαλε το αίτημα να διατίθεται σταθερά για την παιδεία ποσοστό 5% επί του ΑΕΠ.

■ Ακόμα και στο πεδίο της συλλογικής εκπροσώπησης καινοτόμησε, αφού κατοχύρωσε καταστατικά, με ευέλικτες μορφές, τη συμμετοχή στην ΕΦΕΕ όλων των φοιτητικών συλλογικοτήτων, πρωτοβάθμιων συλλόγων και ομοσπονδιών, φοιτητικών συλλόγων του εξωτερικού κ.ά.

■ Στις διεθνείς σχέσεις, στις σχέσεις της δηλαδή με τις δύο διεθνείς φοιτητικές οργανώσεις, τη δυτική ISC και την ανατολική IUS, υπό την επιρροή του Κινήματος των Αδεσμεύτων, ανέδειξε νέα πεδία συγκρούσεων.

Η οργανωτική επιτροπή πρότεινε ενεργό συμμετοχή και στις δύο.

Τελικά, το Συνέδριο κατέληξε να είναι «παρατηρητής» και στις δύο, κάτω από την απειλή αποχώρησης μεγάλης μερίδας κεντρώων αντιπροσώπων, που μέσω της ηγεσίας της Ε.Κ. οργάνωσε η αμερικανική πρεσβεία.

Αυτός ο προωθητικός συμβιβασμός στις συνθήκες της εποχής προκάλεσε αντιδράσεις μεταξύ των αριστερών αντιπροσώπων, που εκδηλώθηκαν με περιορισμένη ανταρσία στη συμπεφωνημένη λύση για τη σύνθεση του Δ.Σ. της ΕΦΕΕ.

Η διάλυση της ΕΦΕΕ, που επιδίωξε η ηγεσία της ΟΝΕΚ, χαράματα της Δευτέρας μόλις ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα, δεν ευδοκίμησε.

Από τη Νεολαία ΕΔΑ στη Νεολαία Λαμπράκη

rekleitis1967.jpg

Από εκείνο το απόβραδο, μετά την κοσμοπλημμύρα στην κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη, με το αυθόρμητο σύνθημα «Κάθε νέος και Λαμπράκης», που έπεσε η ιδέα για τη νέα οργάνωση, μπορούμε να ανιχνεύσουμε παγιωμένες αντιλήψεις και προσεγγίσεις, που στην πράξη είχαν χάσει την εγκυρότητά τους και βρίσκονταν σε διάσταση με την πραγματικότητα των κινημάτων, τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις των νέων της εποχής.

Προς αποφυγήν παρερμηνειών, επισημαίνω ότι:

■ Το συμπέρασμα του Αλντο ντε Γιάκο, σε ανταπόκρισή του στην ιταλική «Ουνιτά», πως «ότι μετά την καραμανλική οκταετία, το σημαντικότερο γεγονός δεν ήταν η εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου, αλλά η δημιουργία της Νεολαίας Λαμπράκη», μπορεί να κρύβει μιαν αλήθεια, προφανώς από την οπτική του κινήματος της Αριστεράς.

■ Είναι επίσης αλήθεια ότι το άλμα της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ) ήταν εντυπωσιακό στην ύπαιθρο, με τις Λέσχες της στις λαϊκές και μεσοαστικές συνοικίες πόλεων και κωμοπόλεων. Οι εξορμήσεις της, επίσης, με τον Μίκη και η συγκρότηση οργανώσεων στο έως τότε απόρθητο της απαγορευμένης παραμεθόριας ζώνης άλλαξε πολλά από τα δεδομένα της περιόδου.

■ Η ΔΝΛ είχε διευρύνει την αποδοχή της σε ευρύτερα στρώματα με πολιτιστικές εκδηλώσεις, δραστηριότητες κοινωνικής αλληλεγγύης και καινοτόμες, για τα δεδομένα της εποχής, δραστηριότητες περιβαλλοντικής ευαισθησίας (δενδροφυτεύσεις σε υποβαθμισμένες περιοχές και αναδασώσεις στους γύρω λόφους των πόλεων).

Και μόνον η τιμητική αναφορά της ακόμη και σήμερα, έπειτα από τόσα χρόνια τόσο στον δημόσιο ακόμα και στον κυβερνητικό λόγο αποδεικνύει την ιστορική αξία της Νεολαίας Λαμπράκη.

Επιστρέφοντας στην αρχή της δημιουργίας της ΔΝΛ, η ιδέα για τη συγκρότηση της νέας οργάνωσης προέκυψε σε απρογραμμάτιστη σύσκεψη (όπως συνήθως συμβαίνει μετά από ανοιχτές συγκεντρώσεις και μαζικά συλλαλητήρια) μετά την κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Παρόντες ήταν οι Μπάμπης Δρακόπουλος, Νίκος Καρράς, Αντώνης Μπριλλάκης, Τάκης Μπενάς, Γρηγόρης Γιάνναρος και ο Μίκης Θεοδωράκης, συνοδευόμενος από τον Θόδωρο Πάγκαλο.

Η, με άλλη ονοματοδοσία, στελέχη του Γραφείου Εσωτερικού του ΚΚΕ και της Ε.Ε. της ΕΔΑ, με επικεφαλής τον γραμματέα της, βουλευτές της ΕΔΑ και ηγετικά στελέχη της Νεολαίας.

Σε ’κείνη τη σύσκεψη, αναβίωσε η ιδέα ενός ευρύτερου μορφώματος που θα υπερέβαινε το πλαίσιο της Νεολαίας ΕΔΑ, σταθερά κυοφορούμενο στους προβληματισμούς της κομματικής ηγεσίας.

Αυτή η ιδέα πολύ σύντομα πήρε το σχήμα της «Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης», με πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη και με συμμετοχή στο προεδρείο της δύο μελών του προεδρείου της Νεολαίας ΕΔΑ, παλαιών ΕΠΟΝιτών, των Γρηγόρη Γιάνναρου και Ανδρέα Λεντάκη.

Το ίδιο βράδυ υπήρξε συνάντηση σε κεντρικό μαγαζί της Αθήνας, του Μίκη Θεοδωράκη με πολλούς νέους, όπου υπέγραψαν σχετικό κείμενο, το οποίο κατέθεσε στα πρακτικά του Συνεδρίου ο Παν. Κουνάδης.

Ανάμεσα στους υπογράφοντες είναι οι Γιάννης Μπανιάς και Ντίνος Μπενακόπουλος, μέλη του Γραφείου Σπουδάζουσας της Νεολαίας ΕΔΑ.

Η συγχώνευση της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης και της Νεολαίας ΕΔΑ ήταν θέμα χρόνου, διαβουλεύσεων και προετοιμασιών, ώστε η νέα οργάνωση, η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη, να ανακοινωθεί τον Σεπτέμβρη του 1964 και να δρομολογηθεί η πορεία προς το ιδρυτικό συνέδριο του επόμενου χρόνου.

Οι οργανώσεις της Νεολαίας ΕΔΑ και το προεδρείο της είχαν από πριν ενσωματωθεί στη νέα οργάνωση.

Στην ιδρυτική διακήρυξη της Νεολαίας Λαμπράκη, η λέξη «σοσιαλισμός» ως πολιτικό πρόταγμα απουσιάζει.

Και τούτο ενώ μετά τη σινο-σοβιετική ρήξη, μέσα στην οργάνωση αλλά και στον περίγυρό της, είχαν φουντώσει οι συζητήσεις για το περιεχόμενο και τις κοινωνικοπολιτικές διαδικασίες προς τον σοσιαλισμό.

Είχαν ανοίξει έντονος διάλογος, διαπάλη και κάποτε ακραίες πολιτικές συμπεριφορές με τις υπό διαμόρφωση ομάδες κινεζόφιλων, τροτσκιστών, φίλων των Νέων Χωρών, ελευθεριακών αριστερών κ.ά.

Παρόμοιους προβληματισμούς για μια σοσιαλιστική προοπτική είχε και μεγάλη μερίδα κεντρώων φοιτητών.

Δεν είναι μόνο ότι δεν φροντίσαμε να αποφευχθούν αρκετές αποχωρήσεις στελεχών από τη σπουδαστική οργάνωση.

Αλλά, παρά την απόφαση που είχε λάβει η Ε.Ε. της ΕΔΑ και επιδίωκε τον κατευνασμό, ασκήθηκε ασφυκτική πίεση στο Σπουδαστικό Γραφείο για τη διάλυση Πανσπουδαστικής Συνδιάσκεψης της Νεολαίας της ΕΔΑ που είχε συγκληθεί εκείνες τις μέρες.

Στην πίεση αυτή αντέδρασε το Γραφείο της Ν. ΕΔΑ και δεν απέδωσε.

Σ' αυτό το κλίμα έγινε η διαγραφή του Μάκη Παπούλια, όχι, όμως και του Σωτήρη Πέτρουλα, όπως εσφαλμένα λέγεται, αφού με δική του θέληση αποχώρησε, μαζί με ολόκληρη σχεδόν την οργάνωση της τότε Ανωτάτης Εμπορικής.

Η μόνη αναφορά που γίνεται στην ιδρυτική διακήρυξη για τη σοσιαλιστική προοπτική ήταν ότι οι Λαμπράκηδες «ενσαρκώνουν τους πόθους και τις ανησυχίες των νέων... μέσα στον σημερινό κόσμο που σημαδεύεται από τον θρίαμβο και τη δικαίωση των σοσιαλιστικών ιδανικών», παραπέμποντας έτσι στη Σοβιετική Ενωση, με τη βούλα του ΚΚΕ, όπως διαμορφώθηκε η διακήρυξη κατά τις συζητήσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ με την αντιπροσωπεία της Νεολαίας ΕΔΑ στο συνέδριο της ΠΟΔΝ.

Αλλά και η ίδια η φυσιογνωμία της οργάνωσης δημιουργούσε πρόβλημα στη σχέση της με το μαζικό κίνημα της νεολαίας.

Η ΔΝΛ αντί να έχει στραμμένη την προσοχή της στην ανάπτυξη του μαζικού κινήματος των νέων, λειτουργούσε σαν να ήθελε να κλείσει το κίνημα στο εσωτερικό της.

Ωστόσο, η υποκατάσταση των κοινωνικών οργανώσεων από την πολιτική οργάνωση αποτελεί, μακροπρόθεσμα, σίγουρη συνταγή αποτυχίας!

Δεν παραγνωρίζω την απειλή διάλυσης της ΔΝΛ μετά το φθινόπωρο του 1966.

Ούτε υποτιμώ την αντιπαλότητα μετά την εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου, που διαδέχτηκε το ενωτικό πνεύμα αριστερών και κεντρώων.

Θεωρώ όμως ότι τόσο από την ίδρυση όσο και από τη στελέχωσή της ήταν υποχρεωμένη να ακολουθήσει τη γραμμή της de facto νομιμοποίησης του ΚΚΕ.

                        ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ● ●

Κλείνοντας, είναι βασικό να αναφέρουμε πως τότε, για τη Νεολαία ΕΔΑ κατά τη συγχώνευσή της στη Νεολαία Λαμπράκη, το ουσιαστικό ζήτημα ήταν αν η οργανωμένη Αριστερά προχωρούσε σε ευρύτερο άνοιγμα στους νέους με νέα πολιτική οργάνωση, οργανωτικά αυτόνομη από την ΕΔΑ, τι μορφή θα είχε η νέα οργάνωση; Ενιαία ή ομοσπονδία;...

Κάπως έτσι αναβίωσε στις νέες συνθήκες το υπόδειγμα της ΕΠΟΝ, που είχε την ξεχωριστή της συμβολή στη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης.

Καθώς και κάποιες ενστάσεις για συγκεκριμένες οργανώσεις της ΕΔΑ, που έμειναν μετέωρες.

Οπως, το τι θα γινόταν με το κατ’ εξοχήν βουλευόμενο τμήμα, τους φοιτητές, αλλά και με την οργάνωση των νέων εργαζομένων, που στη διάρκεια μιας δεκαετίας συνέβαλαν καθοριστικά ώστε να αναδειχθεί η μετεμφυλιακή γενιά σε πολιτικό υποκείμενο και διεκδικούσαν τη συμμετοχή τους στις κομματικές και πολιτικές αποφάσεις της ΕΔΑ.

Το γεγονός ότι δεν μπορέσαμε να συμβαδίσουμε ή και να αντλήσουμε ιδέες από τη λειτουργία του οργανωμένου μαζικού κινήματος δεν είχε τεθεί τότε ως ερώτημα.

Πολύ περισσότερο, άλλα ερωτήματα που σήμερα αποκτούν ιδιαίτερη αξία για τον ταξικό προσδιορισμό της νεολαίας και τις μορφές οργάνωσης της αριστερής νεολαίας και αναπτύχθηκαν κατά το παρόν Συνέδριο.

Επίλογος

Ο Ούλοφ Πάλμε, πρώτος πρόεδρος της δυτικής ISC, είχε πει κάποτε ότι τα κινήματα της νεολαίας έρχονται κατά κύματα.

Σ’ αυτές τις λίγες λέξεις συμπυκνώνεται μια παλιά για την Αριστερά διαπίστωση, ότι τα κινήματα προκύπτουν μέσα από κοινωνικές διεργασίες, εμφανίζονται ορμητικά κατά την ώσμωση του αυθόρμητου και του οργανωμένου και κορυφώνονται σε περιόδους πολυεπίπεδης κρίσης, άλλοτε προς προοδευτική και άλλοτε προς συντηρητική κατεύθυνση.

Από αυτή την εξιστόρηση, ίσως μπορούμε να κρατήσουμε ένα συμπέρασμα που επιβεβαιώνεται και από τις εξεγέρσεις της επόμενης γενιάς, αυτής του Πολυτεχνείου: ο εν συνεχεία κατακερματισμός της και η ενσωμάτωσή της στο μεταπολιτευτικό πολιτικό σκηνικό, στις νέες συνθήκες μετά τη δικτατορία, ίσως μπορούν να κατανοηθούν και μέσα από πλευρές του οδοιπορικού της δικής μας γενιάς. Κυρίως όμως στην ασυνέχεια που επέφερε η δικτατορία.

Κλείνοντας, θα επικαλεστώ το «γνώθι σαυτόν» και το «θανάτου γέρας έλαχον» του Χίλωνος του Λακεδαιμονίου, καθώς όπως όλοι, προσδοκώ κι εγώ να ατενίσω το νέο, πιο κοντινό στη Γη ολόγιομο φεγγάρι του 2034, με κυβέρνηση της Αριστεράς ή με ό,τι θα νομίζω ότι τότε θα ορίζεται ως Αριστερά.