Η συνομιλία του βρετανού συγγραφέα θα μεταδοθεί ζωντανά από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών μέσω της ιστοσελίδας sgt.gr

 Ακολουθεί η συνέντευξή του στην Ιωάννα Κλεφτόγιαννη για την Ελευθεροτυπία

Ως το κόκαλο Βρετανός. Εν τούτοις, ένας αμίμητος αποδομητής της βρετανικότητας. Αιχμηρός. Φλεγματικός. Είρων. Ο πολυβραβευμένος συγγραφέας Τζόναθαν Κόου, ένα πρώην «κακό παιδί» και ένας νυν σταρ της παγκόσμιας συγγραφικής σκηνής, αφού γκρέμισε με χειρουργικό τρόπο όλα τα στερεότυπα της βρετανικής κοινωνίας και πολιτικής σκηνής ως οργισμένος συγγραφέας των «Τι ωραίο πλιάτσικο!», και « Η λέσχη των Τιποτένιων», σήμερα, στο «Expo 58» («Πόλις», 2013, μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου) με μια νηφάλια συνθετικότητα αναβιώνει την ψυχροπολεμική περίοδο. Στο στόχαστρο του τελευταίου μυθιστορήματός του βρίσκεται η μεγαλύτερη παγκόσμια έκθεση του αιώνα και πρώτη μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία διεξήχθη στις Βρυξέλλες το 1958.

Στο βιβλίο κλείνει το μάτι στον αναγνώστη τόσο για τις ομοιότητες του 1958 με το 2013 όσο και για τις διαψεύσεις των ευρωπαϊκών οραμάτων που κυοφορούνταν στα τέλη των '50s.

Λίγο προτού ανεβεί (την Τετάρτη) στη μικρή σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών για να μιλήσει για το τελευταίο βιβλίο του -το ένατο που κυκλοφορεί στην Ελλάδα- και τις αποπνικτικές ιδεοληψίες περί εθνικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας, ο εξαιρετικά δημοφιλής στη χώρα μας συγγραφέας μίλησε στην «Ε» για τη «μη αποδεκτή» κατάσταση της Ελλάδας, την «επισφαλή» Ε.Ε., τη «βρετανική κυβέρνηση των εκατομμυριούχων», αλλά και την αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου, με νέους εχθρούς.

- Εχετε, αλήθεια, κύριε Κόου, περιέργεια γι' αυτό που θα αντικρίσετε φτάνοντας στην Αθήνα;

«Γνωρίζω μόνον όσα γράφονται στις βρετανικές εφημερίδες. Μεταφέρεται μια πολύ "σκοτεινή" και καταθλιπτική εικόνα της χώρας σας» .

- Πολιτικοί και οικονομικοί αναλυτές, αλλά και γνωστοί φιλόσοφοι, υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα θα παίξει νευραλγικό ρόλο στο μέλλον της Ε.Ε. Μπορούν να είναι βάσιμοι αυτοί οι ισχυρισμοί;

«Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν εξαρτάται μόνο από την κατάσταση των ισχυρών χωρών, αλλά και των αδυνάτων. Ολοι πλέον συνειδητοποιούν ότι η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Ελλάδα είναι μη αποδεκτή και κάτι πρέπει να αλλάξει. Ως εκ τούτου, ενδέχεται με έναν παράδοξο τρόπο να καταλήξει η Ελλάδα να μας δείξει το... δρόμο».

- Στην «Expo 58» παρουσιάζεται η ιδεαλιστική εικόνα μιας Ευρωπαϊκής Ενωσης με φιλόδοξες προοπτικές. Αναρωτιέμαι αν υποκρύπτεται πίσω από την επιλογή της χρονιάς το σαρδόνιο βρετανικό φλέγμα που θέλει να υπογραμμίσει τη σημερινή ανακολουθία και κατάρρευση των ιδεωδών που κυοφορούσε τότε η Ε.Ε.

«Δεν σκόπευα μέσω του βιβλίου να τραβήξω παραλλήλους μεταξύ της Ευρώπης του '58 και της Ευρώπης του 2013. Δεν επιχειρώ να κάνω ένα σατιρικό σχόλιο, αν και οι αναγνώστες αναπόφευκτα θα ανατρέξουν στον ιδεαλισμό, στην αθωότητα και αφέλεια της Ευρώπης του 1958. Ανέκαθεν ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να μαθαίνεις για το παρόν ανατρέχοντας στο παρελθόν».

- Δεν επιδιώξατε να δημιουργήσετε μία -έστω υπόγεια- διασύνδεση μεταξύ 1958 και 2013, μέσα από τις συμπτώσεις των δύο εποχών;

«Το βιβλίο εκδόθηκε σήμερα. Κοιτώντας γύρω μου διαπιστώνω ότι η ευρωπαϊκή αλλά και η διεθνής κατάσταση δεν έχει αλλάξει από το '58. Το μόνο που άλλαξε είναι η τεχνολογία. Εχει γίνει πολύ πιο εξελιγμένη και με μεγαλύτερο εύρος εμβέλειας -ειδικά η τεχνολογία της παρακολούθησης. Ως εκ τούτου, ναι, εκτός από ένα ιστορικό μυθιστόρημα, το "Expo 58" είναι και ένα σύγχρονο μυθιστόρημα. Ηταν αναπόφευκτο. Ενα πράγμα που μαθαίνεις γράφοντας μυθιστορήματα είναι ότι η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει».

- Η λεπτή ειρωνεία, ο σαρκασμός, ο αυτοσαρκασμός, ποιότητες για τις οποίες διακρινόταν το '58 η πολιτική σκηνή και η διπλωματία, σήμερα έχουν εκλείψει. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Βέλγοι τοποθέτησαν δίπλα δίπλα, «σφιχταγκαλιασμένους», τους μεγάλους εχθρούς. Τα περίπτερα των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ γειτόνευαν.

«Το πρόβλημα με το οποίο είμαστε αντιμέτωποι σήμερα διεθνώς, και ειδικά στην Ευρώπη, είναι ότι ο κόσμος φοβάται να γελάσει δυνατά για όσα συμβαίνουν. Μοιάζει πιο σημαντικό από το να γελάς, να αναζητάς τις λύσεις των προβλημάτων. Ακόμη ένας λόγος που κάνει τόσο ευχάριστη την επιστροφή μας στον κόσμο του '58. Μια εποχή πολύ πιο ανέμελη από τη σημερινή και με τη χαρά της ζωής».

- Και σε αυτό το βιβλίο δεν χάνετε την ευκαιρία, μέσω του κεντρικού ήρωα Τόμας, ο οποίος από τη βαρετή Κεντρική Διεύθυνση Πληροφοριών τής Baker Str. «εκτοξεύεται» στην Expo των Βρυξελλών, να διαπραγματευτείτε την περίφημη «βρετανικότητα». Η συνεπής εμμονή σας να την προσδιορίσετε, μας κάνει να αναρωτιόμαστε αν τελικά πρόκειται για ζήτημα που αφορά το δικό σας αυτοπροσδιορισμό...

«Πράγματι, είναι ένα προσωπικό ερώτημά μου. Ολοι επιζητούμε να προσδιορίσουμε τις καταβολές μας. Ολοι μας θέλουμε να προσδιορίζουμε την εθνική ταυτότητά μας. Εδώ και πολλά χρόνια, από τη στιγμή που τα βιβλία μου εκδόθηκαν και σε άλλες χώρες, πολλοί αναγνώστες μού λένε "είσαι τόσο Βρετανός", "τα βιβλία σου είναι εξαιρετικά βρετανικά". Και άρχισα να είμαι πολύ περίεργος για το ζήτημα. Επειδή εν τέλει είναι ανέφικτο να προσδιορίσει κάποιος τη "βρετανικότητα", πρέπει να συνεχίσω να γράφω βιβλία που θα τη διερευνούν από διαφορετικές γωνίες».

- Μιλώντας για την ανεξιχνίαστη βρετανικότητα, πολιτικά πού βρίσκεται σήμερα η Μ. Βρετανία; Η θέση της εντός της Ε.Ε. παραμένει εξίσου... ανεξιχνίαστη;

«Δεν είναι ξεκάθαρο αν θα παραμείνει για πολύ ακόμα η Μ. Βρετανία στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Υπό την πίεση της πολιτικής συγκυρίας οι φωνές που υποστηρίζουν την απόσυρσή μας από την Ε.Ε. έχουν δυναμώσει και δυναμώνουν ολοένα περισσότερο. Προσωπικά, θεωρώ σημαντικό η Βρετανία να παραμείνει "ουδέτερη". Αυτός είναι ένας λόγος που έγραψα το "Expo 58" την ώρα που το έκανα. Είναι μια ευρωπαϊκή νουβέλα και μάλιστα μια νουβέλα που προσπαθεί να ανακαλέσει τη στιγμή που το ευρωπαϊκό ιδανικό έμοιαζε νέο, φρέσκο, εφικτό και επιθυμητό. Ολοι σήμερα τείνουμε να το ξεχάσουμε. Από την άλλη, βρισκόμαστε σε μια στιγμή της βρετανικής πολιτικής που κανένας δεν μπορεί να διατυπώσει μια νέα ιδέα. Μολονότι δεν έχουμε προσωπικότητες σαν τη Θάτσερ, έχουμε μια θατσερική κυβέρνηση. Η συντηρητική κυβέρνηση έχει γίνει ξανά το κόμμα των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Είναι γεμάτη εκατομμυριούχους. Είναι παράξενο, αλλά κι εδώ μοιάζει να επιστρέφουμε ξανά στο 1950».

- Ενας παράγων που στο «Expo 58» είναι αφανής είναι ο γερμανικός. Αντιθέτως, σήμερα η Γερμανία έχει τα «κλειδιά» της ευρωπαϊκής κατάστασης.

«Το 1958, όταν η Γερμανία ανάρρωνε οικονομικά από την ήττα, ήταν δύσκολο να προβλέψεις ότι θα αναδεικνυόταν στον "οδηγό" της Ε.Ε . Το βιβλίο δεν επιχειρεί να το προβλέψει. Πρέπει ωστόσο να υπογραμμιστεί ότι η Γερμανία έχει μια ισχυρή βιομηχανική βάση, που, συγκρινόμενη με τη Βρετανία, αποτυπώνει την αποτυχία της Μάργκαρετ Θάτσερ. Αποβιομηχάνισε τη χώρα ρίχνοντας το βάρος στις υπηρεσίες. Σήμερα η Μ. Βρετανία είναι ένας από τους "ηγέτες" του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος. Και αυτό καθιστά αδύναμη την οικονομία της, συγκρινόμενη με την εύρωστη γερμανική».

- Σήμερα ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ ποιων πόλων, ποιων δυνάμεων έχει αναβιώσει;

«Ο Ψυχρός Πόλεμος μαίνεται πλέον μεταξύ των πολυεθνικών επιχειρήσεων και εταιρειών και των καταναλωτών, των ανθρώπων που κάνουν χρήση των προϊόντων τους. Υπάρχει μια μυστικότητα που παραπέμπει σε μεθοδολογίες του Ψυχρού Πολέμου, και οι οποίες απαντώνται στο Παγκόσμιο Κεφάλαιο -κάτι που συνδέεται με τα εθνικά τραπεζικά συστήματα, τα οποία όμως δεν σέβεται το Παγκόσμιο Κεφάλαιο. Κατά τη γνώμη μου, ο Ψυχρός Πόλεμος σήμερα μαίνεται μεταξύ του 1% και του 99%».

- Στη «Στέγη» θέτουν μέσα από μια «βεντάλια» εκδηλώσεων τη δυσάρεστη αλλά καίρια ερώτηση: «Είμαστε ευτυχισμένοι με τις δημοκρατίες μας;». Τι θα απαντούσατε στο συγκεκριμένο ερώτημα;

«Συμπτωματικά, αυτό το ερώτημα έχει εξελιχτεί σε ένα πολύ ενδιαφέρον debate που δονεί τη Βρετανία. Ολοένα και περισσότερες φωνές υποστηρίζουν ότι οι εκλεγμένοι πολιτικοί δεν εκπροσωπούν πλέον το λαό, τους εκλογείς, αλλά το Κεφάλαιο. Επομένως, όχι, δεν είμαστε ευτυχισμένοι με τις δημοκρατίες μας! Κάθε 4-5 χρόνια που ψηφίζουμε, ψηφίζουμε και με τα λεφτά μας, γιατί εκλέγουμε και με την ιδιότητα του καταναλωτή. Εχει αρχίσει και η συζήτηση που υποστηρίζει ότι κάθε φορά που οι πολίτες αγοράζουν κάτι κάνουν μια πολιτική επιλογή».

- Είστε αισιόδοξος για τις προοπτικές που έχει η Ευρωπαϊκή Ενωση; Αν και Βρετανός και ολίγον αποστασιοποιημένος, θεωρείτε ότι πρέπει να επιβιώσει;

«Εδώ έχει επιβιώσει τόσο καιρό. Αλλά σίγουρα είναι πολύ επισφαλής αυτή τη στιγμή. Ταλαντεύεται από τις εσωτερικές ανισορροπίες της. Με χαρακτηριστικότατη την ανισορροπία μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας. Ενα δίπολο που επιτείνει τη θέση που λέει ότι είναι δύσκολο η Ε.Ε. να συντηρηθεί».

- Ο καπιταλισμός, και μέσα από το παράδειγμα της κατάρρευσης των ΗΠΑ, αποδεικνύει ότι δεν μπορεί να σώσει ούτε τον εαυτό του. Πρέπει, ως εκ τούτου, να επινοηθεί, μέσα στη δίνη της παγκόσμιας ύφεσης, που δεν υποχωρεί, ένα νέο πολιτικοοικονομικό σύστημα ως σανίδα σωτηρίας;

«Δεν έχω τις λύσεις τόσο δύσκολων ερωτημάτων. Εν τούτοις, τα αντανακλώ στα βιβλία μου. Προσωπική μου θέση είναι ότι πρέπει να επαναεπινοήσουμε την ιδέα ότι το μικρό είναι και το όμορφο. Πρέπει να επιστρέψουμε σε αξίες όπως η τοπικότητα και οι μικρές κοινότητες. Αναγνωρίζω ότι είναι δύσκολο. Είμαστε εγκλωβισμένοι στη συνήθεια που έχουμε αποκτήσει. Είναι δύσκολο ο άνθρωπος να αλλάξει συνήθεια. Αλλάζει μόνο μετά μια μεγάλη καταστροφή».

- Πάντα καταφεύγετε στην... ασφυκτική ασφάλεια της Ιστορίας. Αναρωτιέμαι, αναζητάτε την ίδια «ασφάλεια» και από τους ήρωές σας; Είναι άνθρωποι που έχετε γνωρίσει;

«Οντως, οι βασικοί ήρωές μου στηρίζονται είτε σε ανθρώπους που γνώρισα είτε σε εμένα τον ίδιο. Οι ήρωες περισσοτέρων από τα μισά βιβλία μου εξερευνούν πλευρές δικές μου. Και προσπαθούν να το κάνουν άλλοτε με κωμικό τρόπο, άλλοτε υπερβάλλοντας. Αλλά ακόμη και τότε τα βιβλία μου έχουν ιστορική και πολιτική πλαισίωση. Η συγγραφή είναι ένα υποκατάστατο της αυτοψυχανάλυσης».

- Ποια ιστορική περίοδος σάς ιντριγκάρει για μελλοντική συγγραφική χρήση;

«Δεν έχω γράψει για τη δεκαετία του '60. Είναι κάπως περίεργο καθώς πρόκειται για μια πολύ συναρπαστική και δραματική δεκαετία, στην οποία η κοινωνία έζησε μεγάλες αλλαγές. Δεν έχω προγραμματίσει κάτι, αλλά τα '60s βρίσκονται στο πίσω μέρος του μυαλού μου. Αντιστοίχως, δεν έχω γράψει κάτι για τα '90s ,την περίοδο μεταξύ των κυβερνήσεων της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Τόνι Μπλερ».

- Η επιτυχία δεν συνιστά ένα πρόβλημα; Δεν αγωνιάτε για το κατά πόσο θα είναι επιτυχές και το επόμενο βιβλίο σας;

«Δεν μπορώ να συναγωνιστώ τις επιτυχίες του παρελθόντος. Ούτε επιχειρώ να ξαναγράψω το ίδιο βιβλίο. Κάθε νέο βιβλίο είναι ένα νέο πείραμα».

- Οσο μεγαλώνετε οι κριτικοί επισημαίνουν ότι ηρεμείτε. Δεν γράφετε πλέον θυμωμένα βιβλία. Κάτι που αποδεικνύει και το «Expo 58».

«Είναι κουραστικό να είσαι συνεχώς θυμωμένος. Είναι ευκολότερο ως νέος να είσαι θυμωμένος, γιατί είσαι γεμάτος βεβαιότητες. Μεγαλώνοντας αντιλαμβάνεσαι την ασάφεια και την αμφισημία των πραγμάτων. Το "Τι ωραίο πλιάτσικο» είναι ένα πολύ οργισμένο βιβλίο, το οποίο βρίσκω σήμερα μονότονο. Δεν υπάρχει η αντίθεση της σκιάς και του φωτός. Το ζήτημα είναι κατά πόσο ως συγγραφέας αφήνεσαι σε μια ασάφεια κι αμφισημία ή καταφεύγεις στο μελό».

- Ως άνθρωπος είστε το ίδιο αστείος και είρων όσο είστε στα βιβλία σας;

«Είμαι ένας μελαγχολικός άνθρωπος. Μια κατάσταση κοινή στους συγγραφείς κωμωδιών. Διότι έχουν επίγνωση ότι η πραγματικότητα, η φαντασία και η ελπίδα δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Ο κωμικός είναι πάντα απογοητευμένος από τη ζωή».

- Αυτοπροσδιορίζεστε ως «κωμικός συγγραφέας»;

«Το "Σαν τη βροχή πριν πέσει" δεν είναι κωμωδία. Ωστόσο, αν θέλετε να με εντάξετε σε μια παράδοση, είναι αυτή που περιλαμβάνει κλασικούς κωμικούς, όπως ο Ντέιβιντ Λοτζ ».

- Αισθάνεστε ότι αποτελείτε κρίκο της μεγάλης βρετανικής λογοτεχνικής παράδοσης;

«Δεν είναι κάτι που πάντως ο ίδιος σκέφτομαι. Πολλοί αγαπημένοι μου συγγραφείς είναι μέρος της βρετανικής παράδοσης. Παρ' όλ' αυτά, ελάχιστοι εξ αυτών διαβάζονται μετά θάνατον. Είμαι προετοιμασμένος για το ίδιο πεπρωμένο».

info

Ο Τζόναθαν Κόου την Τετάρτη (στις 19.00) θα συνομιλήσει στη «Στέγη» με τη δημοσιογράφο Μαριλένα Αστραπέλλου. Είσοδος ελεύθερη, με σειρά προτεραιότητας. Ολα τα βιβλία του στην Ελλάδα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Πόλις».