Όποιος αρνηθεί ότι αναπόσπαστο μέρος του καθημερινού του σερφαρίσματος αποτελεί το χαζολόγημα, είναι είτε ψεύτης είτε υπερβολικά σοβαροφανής. Ο τρόπος που είναι δομημένη η διαδικτυακή δημόσια σφαίρα επιβάλλει -όχι απλώς επιτρέπει- να κυκλοφορεί πάρα πολύ υλικό για χάζεμα, είτε αναγνωστικό είτε οπτικό. Στην πραγματικότητα, το ιντερνετικό χάζεμα είναι μια πάρα, μα πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση.

Κατ΄ αρχάς, είναι σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό το χάζεμα αυτό που διαμορφώνει τις καθημερινές μας προσλαμβάνουσες: τις εικόνες που μας μένουν από τα πράγματα, τα κλισέ που τα συνοδεύουν -των οποίων συχνά πέφτουμε θύματα χωρίς να το καταλαβαίνουμε-, τις απόψεις που κυκλοφορούν γι΄ αυτά και γίνονται ηγεμονικές. Το Buzzfeed, το 9gag, η Lifo κ.ο.κ έχουν πολύ πιο κεντρικό ρόλο στην διαμόρφωση των αναπαραστάσεων του κοινού από το New Yorker ή την Νέα Εστία. Αυτό δεν σημαίνει πως το κοινό είναι ηλίθιο, αλλά ότι ο όγκος του υλικού του χαζέματος και η ισχύς των εικόνων του εντυπώνονται σε βαθύ επίπεδο.

Η «υπερπληροφόρηση» και ο «βομβαρδισμός πληροφοριών του σύγχρονου ανθρώπου» που αναμασούσαμε σε εκθέσεις στο Λύκειο βασισμένοι σε 40ετή κείμενα του Έριχ Φρομ γίνονται απτή πραγματικότητα με ένα απλό scroll down στο σάιτ της Lifo: ειδήσεις, ψευδοειδήσεις, σχόλια, άρθρα, «άρθρα», εικόνες, εικόνες επεξεργασμένες ώστε να μοιάζουν με άλλες εικόνες, κλεμμένα κείμενα, ανάδειξη viral τάσεων, διαφημίσεις∙ όλα δένουν γλυκά σε ένα σύνολο που τελικά μοιάζει με χωματερή. Το ίδιον της χωματερής είναι πως τα πράγματα που είναι πεταγμένα εκεί μέσα σχηματίζουν έναν πολτό, ο οποίος μέσα στην ομοιομορφία του σκεπάζει και οτιδήποτε άξιο λόγου μπορεί να υπάρχει εκεί μέσα. Και ενώ εδώ δεν μιλάμε για σκουπίδια από άποψη ποιότητας, το τελικό αποτέλεσμα δικαιώνει απόλυτα τον πειρασμό του παραλληλισμού.

Δεν γράφω αυτό το άρθρο για να υψώσω το χέρι στους αναγνώστες αυτών των σάιτ∙ αντίθετα, τα καταναλώνω και ο ίδιος σε μεγάλο βαθμό, και όπως είπα και εξαρχής, ο πολτός αυτός είναι το καύσιμο της ιντερνετικής δραστηριότητας -και της καταπολέμησης της εργασιακής βαρεμάρας σε μια παραμονή επί ώρες σε ένα γραφείο. Είναι, δε, σαφές ότι επιτελούν συγκεκριμένη λειτουργία που είναι σεβαστή στο πλαίσιό της. Το πρόβλημα αρχίζει όταν όλο αυτό το οικοδόμημα απλώνει τα πλοκάμια του και εκτός της δραστηριότητάς του -πάντα δηλαδή, αφού ο πολτός, έχοντας συμπεριφορά υγρού, δεν έχει καθορισμένο σχήμα. Η σκέψη μου εδώ συναντιέται με αυτήν του Δημήτρη Παπανικολάου, ο οποίος, σε ένα θαυμάσιο κείμενο, ανέδειξε μια πτυχή της λειτουργίας του πολτού, εκκινώντας ακριβώς από την περίπτωση της Lifo.  

Το σχόλιο αυτό γράφεται με μια πολύ συγκεκριμένη αφορμή: μια λίστα του γνωστού σάιτ Oneman. Παρόλο που δεν πρόκειται για την ίδια ακριβώς περίπτωση με αυτές που περιέγραψα πιο πάνω, μοιράζεται με αυτές κοινά στοιχεία, κυρίως στο μέτρο του ότι με την ευρεία θεματολογία του, το προσιτό στυλ του και τα ευκολοδιάβαστα κείμενα, έλκει πολύ κόσμο -53.500 λάικ για του λόγου το αληθές. Πρόκειται για μια κλασική περίπτωση διαδικτυακής συνέχειας του κωστοπουλικού lifestyle -το βασικό του δυναμικό άλλωστε προέρχεται από τον χώρο των lifestyle περιοδικών-, με ολίγη από pop culture και κουλ (χ)υ(π)στερία, όπως επιτάσσουν οι καιροί. Σε αυτό που περιέγραψα παραπάνω ως ρόλο στην διαμόρφωση αναπαραστάσεων έχει ηγεμονική θέση, καθώς στα κείμενά του θα βρει κανείς ένα προς ένα όλα τα κλισέ περί τέχνης, διασκέδασης, σεξ, κ.ο.κ. Τα κλισέ αυτά τρέφουν το αναγνωστικό κοινό, αλλά, με την προφανή δεκτικότητα του τελευταίου, ανατροφοδοτούν και το ίδιο το σάιτ, δίνοντάς του το καύσιμο για να συνεχίσει να κινείται πάνω σε ασφαλή νερά. Εξαίρεση αποτελούν κείμενα συγκεκριμένων αρθρογράφων, που πηγαίνουν το πράγμα κάπως παραπέρα, κυρίως με μια αμερικανικής κοπής ελαφρά πολιτισμική κριτική, που στο είδος της είναι πρωτοποριακή για τα ελληνικά δεδομένα.

Στο ψητό λοιπόν: όπως άφησα να εννοηθεί παραπάνω, το θέμα εδώ περιστρέφεται γύρω από τα λανθάνοντα στοιχεία του πολτού. Εν προκειμένω, ανάμεσα σε κείμενα για δίσκους του 2013, για νέες ηθοποιούς (μου είναι αδύνατον εδώ να μην επισημάνω την ακολουθία «κείμενα-αντικείμενα-γυναίκες» στο πάνω μέρος του σάιτ, με όλες τις προφανείς συνδηλώσεις της) και για προτιμητέες σεξουαλικές τεχνικές εμφανίζεται και μια λίστα με τα μεγάλα fail του 2013. Σε αυτήν την λιστα λοιπόν παρελαύνουν με την σειρά: viral στρατόκαυλοι, η γραφικότητα του Λιάπη, κι άλλο viral, η απαραίτητη αντι-X.A στάση, αθλητικά, μουσική κ κόμικς, σειρές, lifestyle, και ο πρύτανης του ΕΚΠΑ ως σαλτιμπάγκος. Πάμε ξανά: γελοιότητες, κουτσομπολιό, και ο πρύτανης ως γελοιότητα και κουτσομπολιό μαζί. Σημειολογικά μιλώντας, η ακολουθία των ειδήσεων, καθώς και το γεγονός ότι ο πρύτανης μπαίνει κάτω κάτω -με αποτέλεσμα να έχει μπει ο αναγνώστης σε mode σαχλαμάρας ήδη από την αρχή- έχει τεράστιο ενδιαφέρον: μαζί με τους λοβοτομημένους στρατιωτικούς, μαζί με τις γελοιότητες του Notis, μαζί με το δήθεν σκάνδαλο της Miley Cyrus που ανατράφηκε ακριβώς για να κάνει ό,τι κάνει και για να πέσουμε όλοι από τα σύννεφα μετά, μαζί με το κλείσιμο της ΕΡΤ που είναι ένας «βίαιος χειρισμός κατά των αναμνήσεών μας» -και τίποτα άλλο προφανώς, ή τίποτα σημαντικότερο-, μαζί με όλα αυτά, ο Πελεγρίνης τυλιγμένος σε κόκκινο μανδύα κάτω από την ημίγυμνη Miley.

 

Το πρόβλημα δεν είναι κάποια υποτιθέμενη ασέβεια προς τον πρύτανη, ούτε, προφανώς, η γνώμη του αρθρογράφου απέναντι στις πράξεις του πρώτου. Το πρόβλημα -και είναι μεγάλο- είναι πως έχουμε εδώ μια κλασική περίπτωση σκουπιδοπολτού: μέσα στο «fail» χωράνε και χρυσαυγίτες, και κώλοι, και καθηγητές φιλοσοφίας. Για τους καθηγητές αυτούς μπορεί να υπάρχουν ένα σωρό ψόγοι -που υπάρχουν-, μπορεί να είναι απλώς ένα «μη χείρον βέλτιστον», αλλά σε κάθε περίπτωση μια τέτοια αντιμετώπιση δείχνει αφενός τα όρια της κριτικής που μπορεί να γίνει από την πηγή αυτή, και αφετέρου την προφανή προσπάθεια γελοιοποίησης με όρους σκουπιδότοπου.

Προφανώς δεν πρόκειται για συνειδητή προσπάθεια λάσπης, ούτε για εντεταλμένα όργανα κάποιας αόρατης εξουσίας. Πρόκειται για τον ίδιο τον πυρήνα της lifestyle νοοτροπίας, που, αν και μεταμορφώθηκε, δεν άλλαξε ιδιαίτερα τελικά. Η κριτική του αρθρογράφου έγκειται στο ότι «ενώ το λουκέτο στο Καποδιστριακό άρχισε να σκουριάζει», ο πρύτανης «έπαιζε θέατρο». Το σκεπτικό αυτό ήταν ευρύτατα διαδεδομένο κατά την διάρκεια της απεργίας των διοικητικών υπαλλήλων,  και συμπυκνώνεται όσο καλύτερα γίνεται στον χαρακτηρισμό του αρθρογράφου για τις πράξεις του πρύτανη ως «θεατρινισμούς», όχι «κλισεδιάρικους, αλλά κυριολεκτικούς». Με μια αποστροφή σπάνιου συντηρητισμού που θυμίζει εκφράσεις όπως «του σκοινιού και του παλουκιού», η αντίληψη αυτή δείχνει ταυτόχρονα και ότι η εξοικείωση με τα νέα μέσα δεν συνεπάγεται αυτόματα και ένα πνεύμα ανοιχτό. Εδώ όμως περνάμε στο θέμα του φετιχισμού της «καινοτομίας», που είναι από άλλο ανέκδοτο.  

Η φαινομενικά ασήμαντη αυτή αναφορά στην λίστα επιβεβαιώνει κατά κύριο λόγο αυτό που προανέφερα περί τροφοδοσίας βάσει των κλισέ: η λίστα -και όλος αυτός ο μιντιακός χώρος- δεν μπορεί, και δεν θέλει, να προχωρήσει πέρα από το προφανές, πέρα από το πολυειπωμένο, πέρα από το καθολικώς αποδεκτό. Παράλληλα, φιλοδοξεί και να το διαμορφώσει, και το πετυχαίνει απόλυτα. Τα θετικά σημεία της κατάστασης, οι λίγες, δηλαδή, φωτεινές εξαιρέσεις που φέρνουν ένα μέρος του κοινού σε επαφή με κάτι διαφορετικό, είναι μεν σημαντικές, αλλά δεν πρέπει να χρησιμεύουν ως άλλοθι για την κουτσομπολοποίηση της πολιτικής.