Πρόλογος: Η παραβολή του Λένιν με τον ορειβάτη
Για να συνοψίσει τη θέση στην οποία βρέθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ κατά την περίοδο της «πραξικοπηματικής συμφωνίας» του 2015, ο Κ. Δουζίνας, στην αρχή της παρέμβασής του στη κεντρική εκδήλωση του Σπούτνικ Festival, χρησιμοποίησε μια παραβολή του Β. Ι. Λένιν ο οποίος, στο σύντομο κείμενο «Σημειώσεις ενός Εκδότη» (γραμμένο τον Φεβρουάριο του 1922 όταν οι Μπολσεβίκοι, αφού είχαν κερδίσει τον εμφύλιο ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, έπρεπε να καταφύγουν στη «Νέα Οικονομική Πολιτική» και να επιτρέψουν έναν ευρύτερο ρόλο στην οικονομία της αγοράς και την ιδιωτική περιουσία), χρησιμοποιεί την αναλογία ενός ορειβάτη που υποχωρεί στην πρώτη του προσπάθεια να φτάσει στην κορυφή, για να περιγράψει τι σημαίνει η υποχώρηση σε μία επαναστατική διαδικασία, και πως μπορεί να γίνει χωρίς να προδοθεί οπορτουνιστικά ο σκοπός: «Ας φανταστούμε έναν άνθρωπο που ανεβαίνει ένα πολύ ψηλό, απότομο και έως τώρα ανεξερεύνητο βουνό. Ας υποθέσουμε ότι έχει ξεπεράσει ανυπέρβλητες δυσκολίες και κινδύνους και ότι έχει καταφέρει να φτάσει ψηλότερα από κάθε άλλον, χωρίς ακόμα να έχει φτάσει στην κορυφή. Βρίσκει τον εαυτό του σε μία κατάσταση, όπου δεν είναι απλά δύσκολο και επικίνδυνο να ακολουθήσει το μονοπάτι που διάλεξε, αλλά πραγματικά αδύνατο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, γράφει ο Λένιν:
Αναγκάζεται να γυρίσει πίσω, να κατέβει, να βρει ένα άλλο μονοπάτι, ίσως μακρύτερο, άλλα τέτοιο που θα του επιτρέψει να φτάσει στην κορυφή. Η κατάβαση από το ύψος στο οποίο κανείς ποτέ δεν έφτασε πριν από αυτόν αποδεικνύεται δυσκολότερη και πιο επικίνδυνη από την ανάβαση για τον φανταστικό μας ορειβάτη. Είναι πιο εύκολο να γλυστρίσει, δεν είναι τόσο εύκολο να διαλέξει σταθερά σημεία, δεν υπάρχει ο ενθουσιασμός που αισθάνεται κανείς όταν ανεβαίνει, όταν προχωράει κατευθείαν προς το στόχο του. Πρέπει να δεθεί με ένα σκοινί, να σπαταλήσει ώρες για να φτιάξει με τη σκαπάνη του τα κατάλληλα σταθερά σημεία για να δέσει το σκοινί του. Πρέπει να κινηθεί με ρυθμούς σαλιγκαριού, και να γυρίσει προς τα πίσω, απομακρυνόμενος από τον στόχο του. Και δεν γνωρίζει που θα τελειώσει η επικίνδυνη και επίπονη κατάβαση, ή εάν υπάρχει μία σχετικά ασφαλής παράκαμψη από την οποία θα καταφέρει σίγουρα, γρήγορα και απευθείας να ανέβει στην κορυφή. Θα ήταν φυσικό για έναν ορειβάτη σε αυτήν την κατάσταση να νιώσει «σε κάποιες στιγμές απελπισία». Πιθανότατα, αυτές οι στιγμές θα ήταν περισσότερες και συγχρόνως λιγότερο υποφερτές, εάν μπορούσε να ακούσει τις φωνές αυτών που βρίσκονται κάτω, που «μέσω τηλεσκοπίου και από ασφαλή απόσταση, παρακολουθούν την κατάβαση»: «Οι φωνές ηχούν χαιρέκακα. Δεν κρύβονται, γελούν μοχθηρά και φωνάζουν: Θα πέσει! Του αξίζει, του τρελού!». Γκρινιάζουν και σηκώνουν το βλέμμα με θλίψη στον ουρανό, σαν να λένε: Μας θλίβει βαθιά να βλέπουμε ότι οι φόβοι μας επιβεβαιώνονται! Δεν ζητήσαμε εμείς, που ξοδέψαμε όλη μας τη ζωή να σχεδιάζουμε συνετά την χαρτογράφηση του βουνού, την αναβολή της ανάβασης έως ότου ολοκληρωθεί το σχέδιό μας; Και αν αντιταχθήκαμε έντονα στο μονοπάτι που αυτός ο τρελός τώρα εγκαταλείπει (Κοίτα, κοίτα, γύρισε πίσω! Κατεβαίνει! Ένα μόνο βήμα του παίρνει ώρες προετοιμασίας! Και όμως, προπηλακιστήκαμε έντονα, όταν ξανά και ξανά απαιτούσαμε προσοχή και σύνεση!), αν με πάθος λογοκρίναμε αυτόν τον τρελό και προειδοποιήσαμε τους πάντες να μην τον μιμηθούν, ούτε να τον βοηθήσουν, το κάναμε μόνο εξαιτίας της αφοσίωσής μας στο μεγάλο σχέδιο της χαρτογράφησης του βουνού, και με σκοπό να εμποδίσουμε την απαξίωση του.
Ευτυχώς, συνεχίζει ο Λένιν, ο φανταστικός ορειβάτης μας δεν μπορεί να ακούσει τις φωνές των «αληθινών φίλων» της ιδέας της ανάβασης. Αν μπορούσε, «πιθανότατα θα του προκαλούσαν ναυτία» - «και λέγεται ότι η ναυτία δεν βοηθάει να έχει κανείς καθαρό μυαλό και σίγουρο βήμα, ειδικά στα μεγάλα ύψη».
(όλη η παρέμβαση του Κ. Δουζίνα στο Σπούτνικ Festival, το Σάββατο 1/10)
Μάχη μέσα από τις αντιφάσεις
«Δεν υπάρχει τίποτα πιο ριζοσπαστικό για τον ΣΥΡΙΖΑ και τα μέλη του από το να εκφράζει τη διαφωνία του και να ψάχνει τρόπους να μετριάσει τις πολιτικές που ο συμβιβσμός και η ήττα του καλοκαιρού του επιβάλλουν να εφαρμόσει»: Ο Κ. Δουζίνας επιχείρησε να αναλύσει την αντίφαση που βιώνει η Αριστερά στην Ελλάδα η οποία έχει κατακτήσει την κυβέρνηση (με ό,τι καταναγκασμούς αυτό συνεπάγεται) αλλά όχι την εξουσία. Η μεγάλη αυτή αντίφαση, σύμφωνα με τον βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ, «δεν πρέπει να μας αδρανοποιήσει αλλά, μέσα από τη διαλεκτική σκέψη, να συνεχίσουμε στο πεδίο της πραγματικότητας -παρ' ότι κάποιοι μας καλούν εξ' αριστερών να αποδράσουμε από αυτή- τις μάχες στους 3 παράλληλους χρόνους».
Κατά τον Κ. Δουζίνα, σε πρώτο χρόνο, δηλαδή το αμέσως επόμενο διάστημα και μέχρι το τέλος του έτους, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται «αντοχή και ανθεκτικότητα» για να αντέξει τις λυσσαλέες επιθέσεις του παλιού πολιτικού συστήματος που κάνει τα πάντα και με κάθε (αθέμιτο) τρόπο για να τη ρίξει, υλοποιώντας το σενάριο της «αριστερής παρένθεσης». Στον δεύτερο χρονικό κύκλο, που αλληλεπικαλύπτεται αλλά και συγκρούεται με τον βραχύβιο κύκλο του δραματικού παρόντος, πρέπει «να γίνει η μετάβαση από την απλή κυβέρνηση στην αριστερή κυβερνησιμότητα», να περάσει δηλαδή η κυβέρνηση από την υλοποίηση του «παράλληλου προγράμματος», που απλά μετριάζει τις συνέπειες της λιτότητας, σε ένα πρόγραμμα κοινωνικού μετασχηματισμού», έχοντας πάντα στο νου της τον τρίτο χρονικό κύκλο (ο οποίος εμπεριέχει τους δύο προηγούμενους) που μακροπρόθεσμα θα (πρέπει να) έχει ορίζοντα το δημοκρατικό σοσιαλισμό («ισοδημοκρατία», ο όρος που χρησιμοποίησε ο Κ. Δουζίνας).
«Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική»
Στο μεσοπρόθεσμο επίπεδο, η Αριστερά, έχοντας κερδίσει την κυβέρνηση, χρειάζεται να ηγεμονεύσει ιδεολογικά και πολιτικά ώστε μετατοπίζει τον συσχετισμό δύναμης διαρκώς προς όφελος των λαϊκών τάξεων. Για την ιδεολογική ηγεμονία, δε υπάρχουν, όπως τόνισε και ο Κ. Δουζίνας, εγχειρίδια με το know how. Στο σημείο αυτό, κρίσιμο ρόλο για μια σύγχρονη δύναμη της Αριστεράς, μπορεί να διαδραματίσει η ανάλυση της Chantal Mouffe. Δανειστήκαμε τον μεσότιτλο («Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική») από ένα βιβλίο-ορόσημο του μεταμαρξισμού (που έγραψε μαζί με τον Ernesto Laclau) διότι ακριβώς από μια τέτοιου είδους στρατηγική έχει έλλειμμα σήμερα η Αριστερά στην Ευρώπη.
Κατά την Mouffe, η σημερινή Αριστερά δεν έχει βρει τα ερμηνευτικά εργαλεία για να κατανοήσει σε βάθος το φαινόμενο της λαϊκιστική δεξιάς, η οποία, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη Λεπέν στη Γαλλία, κερδίζει τις συνειδήσεις των λαϊκών τάξεων εκμεταλλευόμενη το κενό που έχει αφήσει η «μεταπολιτική συναίνεση του κέντρου», η σύμπλευση δηλαδή κεντροαριστεράς και κεντροδεξιάς στο νεοφιλελευθερισμό. Αφού, υπογράμμισε η Mouffe, τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, έπαψαν να αφουγκράζονται τις λαϊκές τάξεις και συναίνεσαν στις πολιτικές λιτότητας, η λαϊκιστική δεξιά έδωσε «φωνή» στους ανθρώπους που παραδοσιακά ψήφιζαν την (κεντρο)Αριστέρα καταφέροντας να «εκφράσει» δημοκρατικά αιτήματα (συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων, επιλογής μεταξύ διαφορετικών πολιτικών προγραμμάτων) με όρους ξενοφοβίας και σοβινισμού. Η Αριστερά -συμφωνούν Δουζίνας και Mouffe- οφείλει να συνενώσει τις πολυδιασπασμένες λαϊκές τάξεις και τα ετερόκλητα συμφέροντα σε ένα ηγεμονικό «εμείς» που θα διαχωριστεί σαφώς από τους «άλλους» (την ολιγαρχία, τις ελίτ, το Κεφάλαιο, τις δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού κ.ο.κ.).
(η αναλυτική τοποθέτηση της Chantal Mlouffe στην εκδήλωση με θέμα «Αριστερά, Δημοκρατία και Ριζοσπαστική Πολιτική»)
Αριστερός λαϊκισμός
Για να το πετύχει αυτό, επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία η Mouffe, για να συνενώσει τα ετερογενή αιτήματα στον σύγχρονο μεταφορντικό καπιταλισμό και να μετατρέψει το πλήθος σε λαό, την ηγεμονική δηλαδή συμμαχία που, κόντρα στο νεοφιλελευθερισμό θα ριζοσπαστικοποίησει τη δημοκρατία, η Αριστερά οφείλει να αναπτύξει τον δικό της λαϊκισμό κόντρα σε αυτόν της ξενόφοβης δεξιάς. Ο αριστερός λαϊκισμός, ως αναγκαία διάσταση μιας δημοκρατικής πολιτικής για τη δημιουργία μιας συλλογικής βούλησης, πρέπει να λάβει υπόψη τις ανησυχίες των ανθρώπων, προτείνοντας άλλες λύσεις και προσπαθώντας να βρει τρόπους για να πολεμήσει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση.
Στην Ελλάδα, υπενθύμισε ο Κ. Δουζίνας, ο ΣΥΡΙΖΑ κατόρθωσε με το «αντιμνημόνιο» να συνενώσει τα διαφορετικά αιτήματα σε ένα ηγεμονικό «εμείς» δημιουργώντας ένα (προσωρινό αλλά ισχυρό) πολιτικό πρόταγμα με αποκορύφωμα το δημοψήφισμα όπου η διαχωριστική γραμμή ήταν κάτι παραπάνω από ξεκάθαρη. Σήμερα, για να προσφέρει την εναλλακτική στη μεταδημοκρατική συναίνεση των νεοφιλελεύθερων, η Αριστερά χρειάζεται να να κινητοποιήσει ξανά το συναίσθημα των ανθρώπων προκειμένου να δημιουργηθεί μια συλλογική βούληση και οι (εκ νέου) κατακερματισμένες λαϊκές τάξεις να ταυτιστούν με ένα πειστικό σχέδιο.
Όπως το έθεσε ο Κ. Δουζίνας, ο ΣΥΡΙΖΑ, εμβαθύνοντας τη δημοκρατία στο εσωτερικό του, ως κόμμα-συλλογικός διανοούμενος (κατά τη γκραμσιανή θεώρηση), πρέπει να ξαναβρει τρόπο να συνδυάσει το Ταξικό (το πιο σημαντικό από όλα ταυτοτικά στοιχεία, αυτό που κατά τη Mouffe «ξέχασε» η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη) με το Πατριωτικό (εδώ κρίνεται αναγκαίος ένας «αριστερός ευρωσκεπτικισμός») και το Δημοκρατικό (ένα βάθεμα της δημοκρατίας και στο κράτος αλλά και με την ενίσχυση των τρόπων συμμετοχής της κοινωνίας στις αποφάσεις). «Κάθε νομοσχέδιο που φτιάχνεται, κάθε πολιτική η οποία ξεκινάει από ένα υπουργείο, πρέπει να γίνεται αντικείμενο συζήτησης διαβούλευσης στους βουλευτές και στο κόμμα αλλά και την κοινωνία και να οδηγεί σε μία μικρή ρήξη ώστε με κύματα ριζοσπαστικοποίησης να πετύχουμε την αριστερή διακυβέρνηση», υπογράμμισε ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ.
Ποιοι είναι
Η Chantal Mouffe πραγματοποίησε τις σπουδές της στα Πανεπιστήμια της Louvain, στο Παρίσι και σε αυτό του Essex, ενώ έχει συνεργαστεί με πληθώρα άλλων ιδρυμάτων ανά τον κόσμο(Ευρώπη, Βόρεια και Νότια Αμερική). Επιπλέον, έχει κάνει παραδόσεις σε Πανεπιστήμια όπως το Harvard, το Cornell, το Princeton και το CNRS. Την περίοδο 1989 – 1995 εργάστηκε ως υπεύθυνη Προγράμματος στο Collège International de Philosophie στο Παρίσι. Επί του παρόντος κατέχει έδρα στο τμήμα Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων, του Πανεπιστημίου του Westminster, όπου διευθύνει το κέντρο Μελέτης για τη Δημοκρατία.
Μεταξύ των σημαντικότερων έργων της είναι το Ηγεμονία και Σοσιαλιστική Στρατηγική. Η Chantal Mouffe θεωρείται μία από τις σημαντικότερες θεωρητικούς της μεταμαρξιστικής σκέψης και της σύγχρονης πολιτικής θεωρίας. Μαζί με τον Ernesto laclau συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τμήματος Ανάλυσης Λόγου του Πανεπιστημίου του Essex. H Mouffe συνέβαλε στην ανάπτυξη της σημερινής αντίληψης της ριζοσπαστικής Αριστεράς για τη Δημοκρατία και την επανανοηματοδότηση του Λαϊκού.
Ο Κώστας Δουζίνας είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτωρ του Νομικού Τμήματος του London School of Economics. Είναι τακτικός καθηγητής της Νομικής και Κοσμήτορας της Σχολής των Ανθρωπιστικών Σπουδών και Τεχνών του Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Middlesex και Lancaster και υπήρξε από το 1992 ιδρυτικό μέλος της Νομικής Σχολής του Κολλεγίου του Birkbeck. Υπήρξε Πρόεδρος της Σχολής από το 1996 έως το 2002 και επικεφαλής των προέδρων όλων των Νομικών Σχολών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου την περίοδο 1999-2000. Ο Κώστας Δουζίνας υπήρξε επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, των Παρισίων, της Θεσσαλονίκης και της Πράγας, του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας, της Νομικής Σχολής Καρντόζο, του Πανεπιστημίου Γκρίφφιθ και του Πανεπιστημίου του Πεκίνου. Διευθυντής του ακαδημαϊκού περιοδικού «Law and Critique: International Journal of Critical Legal Thought».
Σημαντικότερα έργα του: «Postmodern Jurisprudence», «Justice Miscarried», «The Legality of the Contingent», «Ο λόγος του νόμου», «Law and the Image», «Critical Jurisprudence», «Human Rights and Empire», «Adieu Derrida» (2006). Το έργο του έχει μεταφραστεί σε δώδεκα γλώσσες. Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 εξελέγη Βουλευτής Α΄ Πειραιά και Νήσων με το ΣΥ.ΡΙΖ.Α.
