Η είδηση ότι ο Αντώνης Ρουπακιώτης ανέλαβε το Υπουργείο Δικαιοσύνης γέμισε πολλούς με την προσδοκία ότι κάποια πράγματα μπορούν να αλλάξουν, επί το δικαιότερο και ανθρωπινότερο, στο δικαστικό και σωφρονιστικό σύστημα της χώρας. Παρόλο που προσωπικά είμαι πολύ σκεπτικός με μια τέτοια οπτική [1], δεν μπορούσα να τους αδικήσω. Ο Α. Ρουπακιώτης, εκτός από μαχόμενος εργατολόγος, υπήρξε, σε διάφορα πόστα (όπως του προέδρου του ΔΣΑ και του μέλους της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων) ένας φωτισμένος νομικός, ένας ευρωπαϊστής αριστερός προσηλωμένος στις αρχές του κράτους δικαίου. Και οι πρώτες δηλώσεις του ως υπουργού, για την ανάγκη αποκατάστασης των συλλογικών συμβάσεων ή την κατάσταση των φυλακών, ενίσχυαν τέτοιες προσδοκίες.

***

Μ’ αυτά τα δεδομένα, μπορούσαμε να στοιχηματίσουμε ότι είχε έρθει επιτέλους η ώρα, στην τρομακτική ιστορία της διαπόμπευσης των οροθετικών γυναικών, η ελληνική πολιτεία να δείξει μια κάποια μεταμέλεια. Συνέτεινε σε αυτό και το ότι ο υπουργός Δικαιοσύνης εξέφρασε το ενδιαφέρον του για το ζήτημα, στην Επιτροπή Αλληλεγγύης που τον είχε επισκεφθεί. Έτσι, την Παρασκευή το πρωί, στη Βουλή, περιμέναμε τη θετική ανταπόκρισή του στη σχετική ερώτηση της βουλευτίνας του ΣΥΡΙΖΑ Βασιλικής Κατριβάνου. Ήμασταν βέβαιοι. Κακώς όμως. Η ζωή επιφυλάσσει εκπλήξεις. Αντί του υπουργού εμφανίστηκε ο υφυπουργός. Ωστόσο, η έκπληξη, ή μάλλον η κατάπληξη, προήλθε όχι από την παρουσία αλλά από τα λεγόμενα του υφυπουργού Κ. Καργκούνη. Δεν θα σταθώ στο σημείο της ομιλίας όπου υποστήριξε ότι οι συνθήκες κράτησης των οροθετικών γυναικών βελτιώθηκαν σοβαρά. Όχι επειδή το πιστεύω: η πείρα με έχει κάνει να δυσπιστώ σε τέτοιες υπουργικές και υφυπουργικές διαβεβαιώσεις και να δίνω πολύ μεγαλύτερη βάση σε όσα καταγγέλλει η Επιτροπή Αλληλεγγύης και οι δικηγόροι των κρατούμενων. Αλλά, καθώς κάποια λιγοστά έγιναν, καταλαβαίνω πως ο κάθε αρμόδιος πρέπει να εμφανίσει μια κάπως ωραιοποιημένη εικόνα, να πει ότι κάτι έκανε – και ίσως μάλιστα να γίνει κάτι ακόμα μετά τη δημοσιοποίηση του ζητήματος. Ούτε θέλω να σταθώ στη φαιδρή τοποθέτηση του Κ. Καραγκούνη ότι οι κρατούμενες λαμβάνουν «πολύτιμη ψυχοκοινωνική υποστήριξη», αφού… τις επισκέπτεται τακτικά η Επιτροπή Αλληλεγύης: το ισοδύναμο θα ήταν στις διαμαρτυρίες για την κακή ποιότητα της σίτισης σε ένα κέντρο νεοσυλλέκτων ο στρατοπεδάρχης να απαντούσε ότι το ζήτημα έχει αντιμετωπιστεί με τα ταπεράκια που κουβαλάνε οι μαμάδες των φαντάρων στα επισκεπτήρια.

Θα σταθώ όμως στο πρώτο μέρος της απάντησης του υφυπουργού, γιατί εκεί αναδεικνύεται ένα ζήτημα που υπερβαίνει τη συγκεκριμένη υπόθεση. Επικαλούμενος σχετικό έγγραφο του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, είπε ότι όλα έγιναν καλώς και σύνομα, προσπερνώντας τις διαμαρτυρίες του Συνήγορου του Πολίτη ή της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. (Θυμίζω ότι η ΕΕΔΑ, με γλώσσα ασυνήθιστα σκληρή για θεσμικό όργανο, μιλάει για «βαρύτατη προσβολή της αρχής του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, που εκμηδενίζει την ανθρώπινη αξία, κλονίζει την κοινωνική συνοχή και υποβαθμίζει τον πολιτισμό μας», για «βάναυση και εξευτελιστική μεταχείριση συνανθρώπων μας που παραβιάζει επιταγές του Συντάγματος και του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου»). Ωστόσο, ακόμα πιο ανησυχητικός είναι ο τρόπος που ο Κ. Καραγκούνης θεμελίωσε την άποψή του: «Είναι ένα ζήτημα που θα έλεγα ότι ισορροπεί ανάμεσα στα ανθρώπινα δικαιώματα, στα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, αλλά βεβαίως και στα ζητήματα διαφύλαξης της δημόσιας τάξης και υγιεινής, καθώς και της δημόσιας ασφάλειας».

Η περίτεχνη αυτή «ζυγοστάθμιση» δημιουργεί ένα πολύ χοντρό ζήτημα, με δύο σκέλη. Πρώτον, τα «ανθρώπινα δικαιώματα» εμφανίζονται, a priori, ως αντικρουόμενα στη δημόσια τάξη και υγιεινή, αντίληψη εξαιρετικά βλαπτική για τη μακροημέρευσή τους. Ας σκεφτούμε μόνο πού οδηγεί μια τέτοια «πλάστιγγα» μεταξύ δικαιωμάτων και τάξης, αν εφαρμοστεί σε ζητήματα βασανιστηρίων, αστυνομικής αυθαιρεσίας ή ελευθερίας του λόγου. Δεύτερον, η λογική αυτή δεν είναι μόνο απαράδεκτη, είναι και απολύτως εσφαλμένη ως προς τη δημόσια υγεία. Η ανάρτηση των φωτογραφιών και ο δημόσιος στιγματισμός των οροθετικών έβλαψε σοβαρότατα τη δημόσια υγεία. Μια από τις βασικές επιδιώξεις, όταν μιλάμε για το AIDS, είναι η εμπέδωση σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ του ενδεχόμενου φορέα του νοσήματος και της πολιτείας. Όταν αυτές οι γυναίκες διαπομπεύθηκαν και τους ασκήθηκε ποινική δίωξη για από πρόθεση μετάδοση του ιού, όποιος ή όποια υποψιάζεται ότι είναι φορέας του ιού (ιδίως αν ανήκει σε «περιθωριακές» ομάδες) θα πάει άραγε σε κάποιο νοσοκομείο να κάνει το τεστ ή θα λουφάξει στο λαγούμι του, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να το αποφύγει, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την υγεία, τη δικιά του αλλά και των άλλων; Το λένε τα πλέον έγκυρα χείλη: «Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων συμπυκνώνει την υπάρχουσα γνώση με τρόπο κατηγορηματικό: “Tο απόρρητο αποτελεί θεμελιώδη αρχή”, “η έλλειψη εμπιστοσύνης για την τήρηση του απορρήτου μεταξύ ατόμων σε υψηλό κίνδυνο μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για την πρόσβασή τους σε διαγνωστικές υπηρεσίες για τον ιό HIV”. Αποτελεσματική πρόληψη, ιδίως για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, μπορεί να γίνει μόνο με την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης. Η επίπονη εργασία που έχει γίνει στην κατεύθυνση αυτή από ευσυνείδητους λειτουργούς υγείας τινάχτηκε στον αέρα μέσα σε λίγες ώρες» [2].

***

Εν κατακλείδι, θα ήθελα να πω ένα μόνο, προς τον υπουργό Δικαιοσύνης. Αν το Υπουργείο επιθυμεί να λέει ότι όλα έγιναν όμορφα και καλά, θα βρίσκει πάντα κάποιον εισαγγελέα πρόθυμο να γνωμοδοτήσει, κάποιον δημοσιογράφο να συνηγορήσει, κάποιους φοβισμένους ανθρώπους να χειροκροτήσουν. Ωστόσο, πέρα από όλα αυτά, αναρωτιέμαι: Εσείς, κ. υπουργέ, το πιστεύετε στ’ αλήθεια ότι όλα έγιναν καλά και σύννομα, ότι οι γυναίκες αυτές έπρεπε να εξευτελιστούν, ότι πρέπει οι φωτογραφίες τους, δίκην σφαγίων, αποτρόπαια τρόπαια μιας βαρβαρικής πολιτείας, να είναι ακόμα κρεμασμένες στο σάιτ της ΕΛΑΣ; Επειδή είμαι βέβαιος –το δείχνει όλη η πολιτεία σας– ότι δεν συμμερίζεστε τέτοιες βάρβαρες απόψεις και τις «ισορροπημένες» αιτιολογήσεις τους, επειδή ξέρετε καλά ότι, μαζί με τις γυναίκες αυτές, διαπομπεύθηκε και εξευτελίστηκε η έννοια της ευνομούμενης πολιτείας, πιστεύω ότι θα ενεργήσετε αμέσως: για την ουσιαστική βελτίωση των συνθηκών κράτησης, για να κατέβουν οι φωτογραφίες από το σάιτ, για να πάψει η ασθένεια να αντιμετωπίζεται σαν έγκλημα, για να επανορθώσει, όσο μπορεί, η ελληνική πολιτεία το κακό κι άδικο που έκανε.

_________________________

1 Σκεπτικός όχι τόσο για τα μικρά περιθώρια αλλαγών στη συγκυρία, αλλά για το αν άνθρωποι φωτισμένοι έχουν θέση σε μια τέτοια κυβέρνηση ή αν θα αποτελέσουν άλλοθι. Αλλά αυτό είναι μια ξεχωριστή κουβέντα.

2 Τάκης Δημητρακόπουλος, καθηγητής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, Η Καθημερινή, 4.5.2012.