Ο άνκορμαν, έξω από την ασφάλεια και τους κανόνες του στούντιο, υπέπεσε σε πλήθος λεκτικών λαθών και στην επαφή του με τους πολίτες, επισκέπτες και ντόπιους, χασκογελούσε απλώς, ευρισκόμενος για πρώτη φορά σε θέση να ακούει τις απόψεις τους ενώ μέχρι τώρα ήταν βέβαιος ότι άκουγαν -και υπάκουαν- τις δικές του. Οι αρχαιολόγοι από την πλευρά τους, της ανασκαφέως συμπεριλαμβανομένης, είχαν τον ρόλο του Γουότσον στις περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς: σερβίριζαν το τσάι διατυπώνοντας υποθέσεις που περιμένουν διάψευση. Στην περίπτωση της Αμφίπολης το κοινό, μπήκε ως δευτεραγωνιστής που τον ήθελαν να άγεται και να φέρεται από τους ειδικούς και τώρα οι ειδικοί έχουν πέσει θύματα της υπόθεσης που έστησαν διότι τίποτα, για το κοινό, δεν μπορεί να είναι κατώτερο των προσδοκιών που καλλιεργήθηκαν. Η εξέλιξη αυτή μου θύμισε μια παρέμβαση που είχε κάνει ο αξεπέραστος στις περιγραφές, αείμνηστος καθηγητής αρχαιολογίας Γιώργος Χουρμουζιάδης, πριν 14 χρόνια, σε συνέδριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων όπου είχε μιλήσει με θέμα «Και καλά, τι ζητάς στη Λάρισα εσύ ένας Υδραίος; ή η αρχαιολογία και το Κοινό». Έλεγε τότε ο Χουρμουζιάδης:
«Το καλοκαίρι του 1999 στο Δισπηλιό βρήκαμε έναν τάφο με δύο σκελετούς. Εκτιμώντας πρόχειρα το εύρημα σχολίασα πως βρισκόμαστε μπροστά στον τάφο ενός ζευγαριού. Το νέο μεταδόθηκε αστραπιαία στο χωριό. Από το ίδιο απόγευμα κιόλας άρχισαν να συρρέουν οι «Υδραίοι» της περιοχής. Αυτή τη φορά, βέβαια, η επίσκεψή τους δεν ήταν απλή, εθιμοτυπική. Ήταν μια επίσκεψη που συνοδευόταν από «άποψη». Κι αυτή ακριβώς η «άποψη» προκάλεσε την ομαδοποίηση. Η μια ομάδα εξέφρασε την άποψη πως οι σκελετοί ανήκαν σε αντάρτες που τους είχε σκοτώσει ο εθνικός στρατός και τους έθαψε πρόχειρα εκί, γιατί οι κομμουνιστές, δεν πιστεύουν στο θεό και γι αυτό δεν θέλουν να τους θάβουν με κανονικές κηδείες. Η δεύτερη ομάδα υποστήριξε το αντίθετο. Είπε δηλαδή, πως οι σκελετοί ανήκουν σε εθνικόφρονες που τους σκότωσαν οι αντάρτες και τους έθαψαν εκεί πρόχειρα, γιατί οι κομμουνιστές δεν πιστεύουν στο θεό και δεν κάνουν κανονικές κηδείες. Η Τρίτη ομάδα επέμενε πως οι σκελετοί ανήκουν σε ένα ζευγάρι. Ο άντρας φαίνεται πως σκότωσε την γυναίκα του με χτύπημα στο κεφάλι, κι αυτό το ισχυρίστηκαν, γιατί το ένα ένα κρανίο έχει ένα βαθύ κοίλωμα, προφανώς από χτύπημα αμβλέως οργάνου, και μετά αυτοκτόνησε κι αυτός. Η τέταρτη ομάδα επέμενε πως οι «νεκροί» ήταν βυζαντινοί και ανήκαν στην διπλανή εκκλησία. Και η Πέμπτη ομάδα αποφάνθηκε: ότι πει ο καθηγητής. Ο καθηγητής βέβαια δεν είπε τίποτα. Ξόδεψε όμως ένα εκατομμύριο (δρχ) από τα χρήματα της ανασκαφής για να στεγάσει τον τάφο. Γιατί ένας από τους Υδραίους» τον πλησίασε και του είπε εμπιστευτικά «Να τους φυλάξετε καλά, θα σας τους πάρουν, επειδή πιστεύουν πως είναι δικοί τους».
Το περιστατικό αυτό δεν είναι τυχαίο, ούτε χωρίς κοινωνική σημασία. Είναι αλήθεια πως ότι παίρνουμε στα χέρια και το κλείνουμε στο συρτάρι μας, είναι δικό τους. Γι αυτό, και όλους εμάς της ανασκαφής, μας έκανε να διαπιστώσουμε πως το «κοινό» κρίνει το αποτέλεσμα του κόπου μας. Και όχι μόνο το κρίνει, αλλά προσπαθεί να το ερμηνεύσει κιόλας. Και δεν το ερμηνεύει έτσι, αυθαίρετα, αλλά με βάση τις κοινωνικές του εμπειρίες. Αυτές τις εμπειρίες που φυτεύει μέσα στη συνείδησή τους η μοναξιά της επαρχίας, ο εφιάλτης των πόλεων, οι χίμαιρες των ΜΜΕ, η ψεύτικη ευμάρεια του τζόγου, το ποδόσφαιρο και οι «τρελές αγελάδες».
Εμείς πώς απαντάμε σ’ αυτή την ερμηνεία; Την αγνοούμε. Την αποκλείουμε; Αν την αγνοήσουμε σημαίνει ότι είμαστε «σνομπ», σημαίνει ότι είμαστε «ρατσιστές».Νομίζω λοιπόν πως είναι καιρός να διατυπώσουμε τολμηρά αυτό το ερώτημα: Ποιός είναι ο ρόλος μας στο πλαίσιο μιας κοινωνίας της οποίας είμαστε υποκείμενα με τον ένα ή άλλο τρόπο; Και να απαντήσουμε το ίδιο τολμηρά. Αν δεν το κάνουμε έγκαιρα, θα φαντάζουμε σε λίγο σαν το ζευγάρι των δύο σκελετών του Δισπηλιού. Ο καθένας θα δίνει για μας τη δική του ερμηνεία. ( Το μέλλον του παρελθόντος μας, πρακτικά 4ου Συνεδρίου Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Αθήνα 2002)
Έκτοτε τα ευρήματα και οι σκελετοί ανά την επικράτεια πλήθυναν αλλά απαντήσεις στο ερώτημα του Χουρμουζιάδη δεν δόθηκε. Κι έτσι, φτάσαμε στο σημείο, ανασκαφέας να υμνολογεί τον πρωθυπουργό γιατί, όπως ο Πρετεντέρης, βγήκε από το στούντιο του Μαξίμου και όρισε επιτελάρχη ενημέρωσης την κα Παναγιωταρέα. Καθόλου παράξενο που σε λίγο οι Υδραίοι δεν θα βρίσκουν Λαρισαίο στη Λάρισα και ο Σέρλοκ ματαίως θα κραυγάζει «στοιχειώδες Γουότσον», πρώτα παρατηρούμε και, διατυπώνουμε θεωρίες όταν οι εικασίες δεν θα μας δείχνουν ανόητους.
