Όταν κατά τον 20ό αιώνα οι ευρωπαϊκές χώρες η μια μετά την άλλη καταργούσαν τη θανατική ποινή , στη δημόσια συζήτηση ένα επιχείρημα επανερχόταν συχνά: Τα ισόβια, λεγόταν, αρκούν αφού είναι εξίσου βαριά με τη θανάτωση.
Πέρασε καιρός. Η θανατική ποινή στην Ευρώπη έχει καταργηθεί, αποκηρυγμένη από το 6ο Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1983). Τα ισόβια μόνο σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έφθασαν κάποτε να καταργηθούν. Κάποιοι ποινικολόγοι ( J. Baumann, Κατά της ποινής του ισόβιου εγκλεισμού, μτφρ. Λ. Κοτσαλή, Ποινικά Χρονικά 1980) κατέκριναν την διατήρησή τους, ενώ η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης είχε συστήσει από το 1976 να προβλέπονται απολύσεις των ισοβιτών κρατουμένων μετά την έκτιση 8-14 ετών στη φυλακή. .. Ήδη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει αρκετές φορές διακηρύξει ότι ο ισοβίτης πρέπει πάντα να έχει μια ευκαιρία πριν τη λήξη του ισόβιου εγκλεισμού του.
Στο φιλελεύθερο αυτό ρεύμα η Ελλάδα τώρα δεν μετέχει. Όχι επειδή διατηρεί στο οπλοστάσιό της τα ισόβια, αυτό συμβαίνει με τις περισσότερες χώρες, αλλά λόγω του προωθούμενου πληθωρισμού τους της πρόβλεψής τους ως αποκλειστικής ποινής. Οι ελληνικές φυλακές έφθασαν να περιλαμβάνουν μεταξύ των κρατουμένων ισοβίτες σε ποσοστό που να εγγίζει το 10%. Όσο για τα ΜΜΕ, κατακλύζονται από ειδήσεις και γνώμες που πιέζουν για δραστικότερες ισόβιες ποινές, αφού όπως λέγεται «τα ισόβια δεν είναι ισόβια» και οι ισοβίτες εξαπολύονται άγριοι και ελεύθεροι σε 16, ή 18, ή 20 χρόνια κλπ.
Η προπαγάνδα αυτή φανατίζει και ωθεί στον κοινωνικό εκφασισμό. Αποκρύπτει ότι μετά την πάροδο των προβλεπόμενων ετών η απόλυση δεν είναι αυτόματη, αλλά μόνο με βάση δικαστική κρίση που μπορεί να είναι αρνητική. Ότι επομένως υπάρχουν κρατούμενοι που όντως μένουν για πάντα στη φυλακή. Ότι μέχρι τα 16, 18 ή 20 χρόνια μένει αβέβαιη η τύχη και βέβαιη η αγωνία τους, αφού κανείς δεν μπορεί να «δέσει κόμπο» την απόλυση.
Έτσι λοιπόν φθάσαμε «να αγαπάμε» και να πολλαπλασιάζουμε τα ισόβια: Το Υπουργείο Δικαιοσύνης να αναρτά για διαβούλευση Σχέδιο για τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα το οποίο να περιλαμβάνει 20 και πλέον διατάξεις με προβλέψεις ισοβίων, άλλοτε για πρώτη φορά κι άλλοτε με αποκλειστική αντί διαζευκτικής επιλογή. Ιδίως το κεφάλαιο των Κοινώς επικίνδυνων εγκλημάτων να φθάνει σε σημείο κορεσμού, μέχρι και η επικίνδυνη οδήγηση αν είναι θανατηφόρα να μπορεί να φθάνει στα ισόβια ( βλ. σχεδιαζόμενο άρθρο 290 Α).
Οι συνέπειες του τιμωρητικού αυταρχισμού θα είναι πολλαπλές.
Πρώτο, τα επισειόμενα ισόβια από τη μια δεν θα αναχαιτίσουν την εγκληματικότητα (οι επίδοξοι δράστες δεν αποτρέπονται όταν οι ήδη βαριές ποινές γίνονται βαρύτερες), από την άλλη θα αποπροσανατολίσουν από την όντως αποτελεσματική πρόληψη: Από την ανάγκη πχ ενίσχυσης της Πυροσβεστικής με προσωπικό και εξοπλισμό έτσι ώστε να επεμβαίνει έγκαιρα, από τον πλήρη και ουσιαστικό εκδημοκρατισμό της αστυνομικής λειτουργίας ώστε να μην επικεντρώνεται στο διαδηλωτή ή στην άποψη (βλ. το υπό διαβούλευση σχεδιαζόμενο άρθρο 191 ΠΚ) αλλά στο ουσιαστικό έγκλημα, και τέλος θα αποπροσανατολίσουν από την ανάγκη έγκαιρης αποθάρρυνσης των οικοπεδοφάγων ή των εκμεταλλευτών της καμένης γης. Η αντεγκληματική πολιτική με τον αποπροσανατολισμό από τα κρίσιμα θα ναυαγήσει.
Δεύτερο, θα υπερφορτωθούν οι ήδη κορεσμένες φυλακές με πλήθος νέων κρατουμένων που θα «μπαίνουν και δεν θα βγαίνουν».
Τρίτο, θα τροφοδοτηθεί η ακροδεξιά ιδεοληψία ότι δήθεν η αυστηρή ποινή είναι η πανάκεια της δημόσιας αλλά και της ιδιωτικής ζωής.
Με δυο λόγια, αν η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση προχωρήσει θα πλήξει τη δημοκρατία και τα αγαθά της σε βάθος χρόνου.
Η διαβούλευση είναι το πρώτο στάδιο της υπεράσπισής της.
ΥΓ. Το παρόν άρθρο αποτελεί ένα ελάχιστο αφιέρωμα στη μνήμη του Θανάση Τεγόπουλου, δικηγόρου και για πολλά χρόνια εκδότη της «Ελευθεροτυπίας». Το μόνο που δικαιολογεί το ασύμμετρο αυτής εδώ της αφιέρωσης είναι ο τίτλος, η αναφορά στον πολιτισμό του δικαίου, τον οποίο κόσμησε με το έργο και την ψυχική του ευγένεια. Ο Θανάσης Τεγόπουλος, δημοσιολόγος αλλά κατεξοχήν και κοινωνιολόγος του δικαίου, είχε μια μοναδική ικανότητα: Κατόρθωνε να εμβαθύνει ταυτόχρονα στην θεσμική και στην πολιτική διάσταση των πραγμάτων και να τις συνθέτει σε αναλύσεις και τίτλους-αποστάγματα. Στη συνέχεια προσέφερε με απλοχεριά τη σοφία του προς τον πολίτη που προσπαθούσε να καταλάβει, ή προς το συνάδελφο με τον οποίο συζητούσε. Ήταν ο ίδιος μια προσωποποίηση της παρρησίας. Ας μείνει άσβεστη η μνήμη του στη συνείδηση όλων κι όχι μόνο όσων είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν και να μάθουν από τη σκέψη του.
* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ
