to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Ο ορισμός της Ευρώπης

Κατά μία έννοια, και χωρίς να συνωμοσιολογούμε, διότι αυτά τα ζητήματα δεν προαποφασίζονται σε κάποια κρυφά επιτελεία, μπορούμε να διακρίνουμε και μια υφέρπουσα συνέργεια μεταξύ του ακραιφνούς νεοφιλελευθερισμού και των διαφόρων παραλλαγών του ακροδεξιού ρατσισμού. Σε μια γενικευμένη «θεωρία των δύο άκρων», ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός χρησιμοποιεί την Ακροδεξιά ως βολικό ιδεολογικό άλλοθι.


Ετυμολογικά, αν και υπάρχουν κάποιες σχετικές αναφορές στον Ηρόδοτο, τον Στράβωνα και άλλους αρχαίους, η εκτεταμένη γεωγραφική χρήση του όρου με μια σημασία που φέρνει λίγο προς τη σημερινή χρονολογείται από την εποχή του Καρλομάγνου.

Εξ αρχής ο όρος λοιπόν αφ’ ενός συμβόλιζε τη σπουδαιότητα της γαλλο-γερμανικής ενότητας (στον βαθμό που αυτή υπάρχει, εννοείται), αφ’ ετέρου όμως υποδήλωνε και τις εγγενώς ηγεμονικές αξιώσεις των δύο αυτών εθνών, στο πλαίσιο οποιασδήποτε προοπτικής να καταστεί η «Ευρώπη» μια οντότητα γεωπολιτικού ή δικαιικού χαρακτήρα.

Ταυτόχρονα, ο όρος περικλείει, δυνητικά τουλάχιστον, ένα ρατσιστικό στοιχείο, δεδομένου ότι, σημασιολογικά, συνεπεκτεινόταν αρχικά με τη δυτική μεσαιωνική χριστιανοσύνη και κατόπιν, από την εποχή του Διαφωτισμού, όταν προσδιορίστηκαν στα Ουράλια τα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης, με ό,τι εθεωρείτο «πολιτισμένος» κόσμος.

Εξυπακούεται ότι τούτο το ρατσιστικό στοιχείο προσέλαβε έναν άμεσο και επιθετικό χαρακτήρα στον αποικιοκρατικό λόγο και στις αντίστοιχες πρακτικές κατά την εποχή της άνθησης των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών.

Ο όρος «Ευρώπη» λοιπόν, ιστορικά αλλά και δομικά, έχει ήδη ένα «βεβαρημένο ιδεολογικό μητρώο». Στην καλύτερη περίπτωση, ακολουθεί την ιδεολογική αμφισημία του όρου «Διαφωτισμός». Πιο δύσκολα «σώζεται» όμως, δεδομένου ότι το μη αναστρέψιμο χαρακτηριστικό της γεωγραφικής αναφοράς -που λείπει από τον «Διαφωτισμό»- προσδίδει στη λέξη «Ευρώπη» μια σχεδόν αναπόδραστα εθνο-φυλετική χροιά.

Υπ’ αυτήν την έννοια, το -εκ πρώτης όψεως μόνο- παράδοξο της ξενοφοβικής και ρατσιστικής εκδοχής του λεγόμενου «ευρωσκεπτικισμού» έγκειται στο ότι τούτοι οι «ευρωσκεπτικιστές» εκπηγάζουν ιδεολογικά από αυτήν ακριβώς την εγγενώς ρατσιστική διάσταση της ιδέας της Ευρώπης.

Το κυριότερο πρόβλημα γι’ αυτού του είδους την εναντίωση στην Ευρωπαϊκή Ενωση συνίσταται στον κίνδυνο αλλοίωσης του «γνήσια ευρωπαϊκού» χαρακτήρα της Ευρώπης που προκύπτει κατά τη μαζική εισροή προσφύγων και μεταναστών από «απολίτιστες» περιοχές της γης.

Ας επανέλθουμε όμως για λίγο στην προαναφερθείσα αμφισημία. Εστω και με πιο δυσμενή για την προοδευτική αντίληψη τρόπο, η έννοια της Ευρώπης προσδιορίζεται και από το ίδιο το –αμφίσημο– περιεχόμενο της έννοιας του Διαφωτισμού. Αν δηλαδή απαλλαγούμε από τις πιο αντιδραστικές ρατσιστικές εννοιολογήσεις, η «Ευρώπη» ως ιδέα τείνει να καθίσταται σχεδόν ταυτόσημη με τον Διαφωτισμό και με τη δική του ιδεολογική αμφισημία.

Οσο γι’ αυτήν την τελευταία, και απλουστεύοντας στο έπακρο, θα λέγαμε ότι συνίσταται στο εξής δίλημμα: Από τη μια: Ο Διαφωτισμός ως κανονικοποίηση, ομαλοποίηση και «εκσυγχρονισμός» στο όνομα ενός ολοκληρωτικού εξορθολογισμού που καθυποτάσσει.

Από την άλλη: Ο Διαφωτισμός ως κοινωνική και πολιτική απελευθέρωση, ως αενάως κριτική στάση απέναντι στις ποικίλες εκφάνσεις της εξουσίας, ως διαρκής προσπάθεια να «επανενεργοποιείται όσο το δυνατόν μακρύτερα και ευρύτερα το απροσδιόριστο έργο της ελευθερίας» (Μισέλ Φουκό).

Περιττό να τονίσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει σχεδόν αποκλειστικά την τάση να ταυτίζεται με την πρώτη από τις δύο παραπάνω εκδοχές του Διαφωτισμού, ιδίως από τη θέσπιση της ευρωζώνης και ύστερα.

Η κανονικοποίηση διαμέσου της «δημοσιονομικής πειθαρχίας», ο «εκσυγχρονισμός», που συνίσταται στην προώθηση της «ανταγωνιστικότητας», και οι συνακόλουθες πολιτικές του νεοφιλελεύθερου εξορθολογισμού συγκροτούν εξ ολοκλήρου τον ιδεολογικό ορίζοντα της κυρίαρχης άποψης για την ταυτότητα της Ευρώπης.

Τούτη η «εκδοχή» του Διαφωτισμού όμως, ακριβώς επειδή είναι βαθύτατα συντηρητική και δεν έχει καμία αληθινή σχέση με τις αρχές της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης, δεν έχει και κανένα ιδιαίτερο πρόβλημα συνύπαρξης με τη ρατσιστική, δηλαδή την αντι-Διαφωτιστική εκδοχή της «Ευρώπης».

Κατά μία έννοια, και χωρίς να συνωμοσιολογούμε, διότι αυτά τα ζητήματα δεν προαποφασίζονται σε κάποια κρυφά επιτελεία, μπορούμε να διακρίνουμε και μια υφέρπουσα συνέργεια μεταξύ του ακραιφνούς νεοφιλελευθερισμού και των διαφόρων παραλλαγών του ακροδεξιού ρατσισμού. Σε μια γενικευμένη «θεωρία των δύο άκρων», ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός χρησιμοποιεί την Ακροδεξιά ως βολικό ιδεολογικό άλλοθι.

Ο ρατσισμός λειτουργεί ως η έσχατη εφεδρεία για όταν θα σταματήσει να πείθει το ΤΙΝΑ («Δεν Υπάρχει Εναλλακτική») της μακαρίτισσας Μάργκαρετ Θάτσερ. «Και αν υπάρχει εναλλακτική, στην καλύτερη περίπτωση θα είναι ο Φάρατζ ή η Λεπέν και στη χειρότερη ο Μιχαλολιάκος».

*καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)