Η καταδίκη και φυλάκιση της ηγετικής ομάδας και στελεχών της Χρυσής Αυγής αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας του 21ου αιώνα. Η δικαστική απόφαση αποτελεί δικαίωση για τη μαχητική Μάγδα Φύσσα, τον καρτερικό πατέρα του Σαχζάτ Λουκμάν αλλά και για όλα τα δεκάδες θύματα της εγκληματικής οργάνωσης. Ταυτόχρονα είναι και μια μεγάλη νίκη της δημοκρατίας και του αντιφασιστικού κινήματος στη χώρα μας. Αξίζει να επιμείνουμε λίγο περισσότερο στο τελευταίο, καθώς ο όρος αντιφασισμός έχει μακρά ιστορία και μέχρι πριν από μια δεκαετία δεν ήταν τόσο διαδεδομένος όσο είναι σήμερα.
Ο όρος αντιφασισμός αρχικά αφορούσε τους αντιπάλους του φασιστικού κινήματος και του καθεστώτος που εγκαθίδρυσε ο Μουσολίνι το 1922. Στη δεκαετία του 1930, όταν εμφανίστηκαν δυναμικά στην πολιτική σκηνή πολλών ευρωπαϊκών χωρών κινήματα και κόμματα που είχαν αρκετές ομοιότητες με τον ιταλικό φασισμό, ο αντιφασισμός εξαπλώθηκε. Δύο εξελίξεις στη δεκαετία του 1930 ήταν καθοριστικές σε αυτήν την κατεύθυνση. Η πρώτη είναι η υιοθέτηση από τα κομμουνιστικά κόμματα της πολιτικής του «λαϊκού μετώπου» απέναντι στο φασισμό και η δεύτερη εξέλιξη είναι ο Ισπανικός Εμφύλιος πόλεμος, που προκάλεσε έναν παγκόσμιο συναγερμό και την ευρύτερη δυνατή συσπείρωση δυνάμεων για την υπεράσπιση της δημοκρατίας απέναντι στη φασιστική απειλή που συνιστούσε ο Φράνκο. Ο αντιφασισμός έφτασε στο απόγειό του στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν αποτέλεσε τη βάση συνεργασίας διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων και κινητήρια δύναμη για τα κινήματα αντίστασης στην κατεχόμενη Ευρώπη. Ο πατριωτισμός και ο αντιφασισμός έδωσαν πρωτοφανή μαζικότητα στην Αντίσταση και καλλιέργησαν πολιτικές αξίες και ιδέες που βρίσκονταν στον αντίποδα της ναζιστικής βαρβαρότητας.
Η αντίθεση στο φασισμό και το ναζισμό αποτέλεσε το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η δημοκρατία στην Ευρώπη αμέσως μετά τον πόλεμο. Σταδιακά στις μεταπολεμικές δεκαετίες καθώς η απειλή του φασισμού απομακρυνόταν και η Ευρώπη δοκιμαζόταν από την διαίρεση του Ψυχρού Πολέμου, ο αντιφασισμός έγινε υπόθεση αποκλειστικά της Αριστεράς. Ο κίνδυνος του φασισμού δεν είχε παρέλθει, υποστήριζε η Αριστερά, εννοώντας όχι μόνο τους νεοφασίστες στην Ιταλία και αλλού, αλλά τα στρατιωτικά πραξικοπήματα και δικτατορίες που γίνονταν σε πολλές χώρες στη δεκαετία του 1960 και 1970, μεταξύ αυτών βέβαια και η Ελλάδα των συνταγματαρχών. Ο φασισμός είχε αρχίσει να αποκτά μια διαφορετική σημασία: δεν σχετιζόταν με το αρχικό παράδειγμα του Μεσοπολέμου αλλά έτεινε να συμπεριλάβει οποιοδήποτε καθεστώς συνδύαζε την δικτατορική άσκηση της εξουσίας με την εθνικιστική, αντικομμουνιστική ιδεολογία.
Αν και από τη δεκαετία του 1980 ο αντιφασισμός διαρκώς έφθινε, την τελευταία δεκαετία επανέκαμψε, όχι μόνο ως πολιτικός λόγος αλλά και ως μαζικό κίνημα διεθνώς. Ισως η καλύτερη απόδειξη γι’ αυτό να είναι ότι ο πρόεδρος Ν. Τραμπ πριν από λίγους μήνες δήλωσε ότι οι «αντίφα» θα πρέπει να χαρακτηριστούν τρομοκρατική οργάνωση, επειδή τους θεωρούσε υπεύθυνους για τις ταραχές που είχαν ξεσπάσει μετά τη δολοφονία του Αφροαμερικανού Τ. Φλόιντ. Ταυτόχρονα ο νέος αντιφασισμός είναι αρκετά διαφορετικός από αυτόν του παρελθόντος. Στις μέρες μας, δεν υπάρχουν φασιστικά καθεστώτα ή μαζικά φασιστικά κινήματα όπως στο Μεσοπόλεμο. Ο αντιφασισμός είναι ένα πολυσυλλεκτικό κίνημα, που αγκαλιάζει όσους μάχονται ενάντια στην κρατική βία, την Ακρα Δεξιά, τον εθνικισμό και τον ρατσισμό. Στην Ελλάδα, αναπτύχθηκε με αφορμή την εγκληματική δράση της Χρυσής Αυγής και πήρε μεγάλες διαστάσεις μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, τον οποίον, ας μην ξεχνάμε, σκότωσαν επειδή ακριβώς ήταν αντιφασίστας. Ολα αυτά τα χρόνια που κράτησε η δίκη, το αντιφασιστικό κίνημα επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα. Οι διάφορες συλλογικότητες, ομάδες και οργανώσεις που συμμετείχαν, παρά τις διαφορές τους, σταδιακά ανέλαβαν κοινές δράσεις, έθεσαν κοινούς στόχους, διαμόρφωσαν μια κοινή γλώσσα. Αυτή είναι η πιο σημαντική παρακαταθήκη για το μέλλον, καθώς η Χρυσή Αυγή μπορεί να αποτελεί πλέον παρελθόν αλλά ο αγώνας κατά της άκρας δεξιάς, του εθνικισμού και του ρατσισμού πρέπει να συνεχιστεί ώστε να μην εμφανιστούν ξανά ανάλογες εγκληματικές οργανώσεις.
Και κάτι ακόμα. Το σύγχρονο αντιφασιστικό κίνημα μας προκαλεί να σκεφτούμε τη σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Παρά τις διαφορές που έχει ο νέος αντιφασισμός από αυτόν των δεκαετιών του 1930 και 1940, μας δίνει την ευκαιρία να σκεφτούμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου μέσα από ένα νέο πρίσμα. Πώς μπορούμε σήμερα να τιμήσουμε τον αγώνα του ελληνικού λαού ενάντια στην επιδρομή της φασιστικής Ιταλίας; Οι χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, που όλα αυτά τα τελευταία χρόνια δεν φοβήθηκαν τη βία των νεοναζί, αλλά έγραψαν, μίλησαν, διαδήλωσαν ενάντια στη Χρυσή Αυγή, με τον τρόπο τους τίμησαν και έδωσαν νέα πνοή στον αντιφασιστικό αγώνα των προγόνων τους.
*Ο Πολυμέρης Βόγλης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
