«Ο Κομαντάντε Μάρκος δεν υπάρχει. Είναι εκπρόσωπος ενός κινήματος και περισσότερο, είναι εκπρόσωπος μιας σκέψης», υπογραμμίζει η δημοσιογράφος Φρανσουάζ Εσκαρπί στη συνέντευξη που ακολουθεί.
«Ήθελα να μιλήσω για το κίνημα των Ζαπατίστας που βασίζεται στην ίδια την παράδοση των Ινδιάνων. Το μήνυμά τους είναι αντικαπιταλιστικό, παγκόσμιο και αντινεοφιλελεύθερο. Είναι μια ιστορία καταπίεσης και αντίστασης που λέει ότι μπορούμε να κάνουμε πράγματα βασιζόμενοι στη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία». Τι θα μπορούσαν να διδαχτούν οι λαοί της Ευρώπης; «Το κίνημα αυτό δεν είναι μοντέλο προς μίμηση ή εξαγωγή», λέει ο Περικλής Κοροβέσης. Στο ίδιο μήκος κύματος η Εσκαρπί συμπληρώνει πως το σύστημα στην Ευρώπη δεν μεταρρυθμίζεται. «Είμαστε στάσιμοι.Οι Ζαπατίστας μας διδάσκουν ότι πρέπει να αναζητήσουμε τους δικούς μας τρόπους».
«Η Φρανσουάζ Εσκαρπί ξεκινάει τη καριέρα της ως πανεπιστημιακός και ταυτόχρονα είναι ακτιβίστρια και συνδικαλίστρια. Την κερδίζει όμως η δημοσιογραφία και η έρευνα για τα κινήματα στην Λατινική Αμερική. Μένει τρία χρόνια στην Κούβα, δέκα χρόνια στο Μεξικό και “αλωνίζει” κυριολεκτικά όλη την Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, όπου και διαμένει για μεγάλα διαστήματα». Κάπως έτσι μας συστήνει ο Περικλής Κοροβέσης την Εσκαρπί την οποία παρακολουθεί χρόνια αλλά συναντήθηκαν για πρώτη φορά στην παρουσίαση του βιβλίου της «Ο Μάρκος κάτω από την πάσα μοντάνια» (Εκδόσεις Opportuna) την Πέμπτη 26 Μαΐου στο Νόσοτρος. Τους ενώνει η αγάπη τους στο κίνημα των Ζαπατίστας και το αμείωτο ενδιαφέρον τους για τα κινήματα.
Ο ίδιος αλλά και η συγγραφέας μιλούν στο tvxs.gr για το τι μπορεί να φωτίσει στη σημερινή Ευρώπη το όλο εγχείρημα.
Η συνάντηση με τον Μάρκος
«Αντίθετα με άλλους συναδέλφους μου, δεν με απασχόλησε ποτέ να συναντήσω τον Μάρκος. Ο Μάρκος δεν υπάρχει είναι εκπρόσωπος του κινήματος. Με ενδιέφεραν οι άνθρωποι που ήταν χαμηλά», μας λέει η Φρανσουάζ Εσκαρπί. Ωστόσο όταν τον πρωτοσυνάντησε εντυπωσιάστηκε από το διαυγές του πνεύμα.
«Έφτασα πρώτη φορά στο Μεξικό το 1992 από την Αβάνα. Τότε κανείς δεν μιλούσε για τους Ζαπατίστας, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την εξέγερση που θα ερχόταν το 1994», μας λέει. Η ίδια έμαθε για την εξέγερση από το ραδιόφωνο και δύο χρόνια μετά βρέθηκε εκεί. «Κανένας δεν μπορούσε να συλλάβει αυτό που συνέβαινε. Εμένα με βοήθησε να κατανοήσω την κατάσταση το ότι γνώριζα το κίνημα των Ινδιάνων γεγονός που διευκόλυνε την επαφή μου με τα χωριά των Ινδιάνων».
Τον υπαρχηγό Μάρκος όμως τον γνώρισε το επόμενο έτος. Όταν το μεξικάνικο κράτος επιχείρησε να συλλάβει τον υπαρχηγό των Ζαπατίστας, το περιοδικό Charlie Hebdo είχε στείλει τότε στο Μεξικό τον Βελίνσκι και τον Σιράν. Ο πρώτος δολοφονήθηκε πέρσι στην τρομοκρατική επίθεση στα γραφεία του περιοδικού. Οι δημοσιογράφοι της ζήτησαν να οργανώσει μια συνάντηση με τον Μάρκος, κάτι που αποδείχτηκε ιδιαίτερα πολύπλοκο όπως εξηγεί η Εσκαρπί.
«Οργάνωσα ένα ταξίδι διάρκειας 7 ωρών και τον συναντήσαμε. Ήταν η πρώτη φορά που γνώριζα μια τόσο διαυγή σκέψη», λέει.
«Ο Μάρκος, για λόγους ασφαλείας, δεν έδινε συνεντεύξεις», εξηγεί ο Περικλής Κοροβέσης. «Αλλά ήταν καλά ενήμερος για τα παγκόσμια κινήματα, την σύγχρονη αριστερή διανόηση και φυσικά για την έντιμη δημοσιογραφία. Οπότε οι συναντήσεις που επέλεγε να έχει ήταν από αυτόν τον κόσμο που επεδίωκε να μάθει τι ακριβώς γινόταν στους Ζαπατίστας», σημειώνει.
Η δεύτερη φορά που τον συνάντησε ήταν το 2001 μαζί με τον Ιγνάσιο Ραμονέ της Monde Diplomatique. «Ο τελευταίος έχει γράψει ένα από τα πιο έγκυρα βιβλία για τον Μάρκος (Μάρκος, η εξεγερμένη αξιοπρέπεια, Συζητήσεις με τον υποδιοικητή Μάρκος, Εκδόσεις του Εικοστου Πρώτου), της ίδιας αξίας με αυτό που έχει γράψει και για τον Φιντέλ Κάστρο (Εκατό ώρες με τον Φιντέλ. εκδόσεις Πατάκη)», λέει ο Περικλής Κοροβέσης.
Το βιβλίο
Το βιβλίο «Ο Μάρκος κάτω από την πάσα μοντάνια» είναι αποτέλεσμα παραγγελίας για μια συλλογή με ιστορικές φιγούρες του κόσμου όπως ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Ο στόχος της Εσκαρπί όμως ήταν να φωτίσει την προσωπικότητά του ή το κίνημα;
«Ο Μάρκος είναι εκπρόσωπος ενός κινήματος και περισσότερο από αυτό είναι εκπρόσωπος μιας σκέψης», υπογραμμίζει η συγγραφέας. «Ήθελα να μιλήσω για το κίνημα των Ζαπατίστας που βασίζεται στην ίδια την παράδοση των Ινδιάνων. Το μήνυμά τους είναι αντικαπιταλιστικό, παγκόσμιο και αντινεοφιλελεύθερο.Είναι μια ιστορία καταπίεσης και αντίστασης που λέει ότι μπορούμε να κάνουμε πράγματα βασιζόμενοι στη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την ελευθερία».
Ο συμβολισμός της πάσα μοντάνια είναι όχι να καλύψει αλλά να δείξει κάτι. Είμαστε όλοι κάτω από την πάσα μοντάνια. Επέτρεψε σε αυτούς που δεν είχαν φωνή να ακουστούν και στους αόρατους να γίνουν ορατοί. Τότε αυτό Αρκούσε τώρα όχι. Το κίνημα εξελίχθηκε, πήγε αλλού.
Το κίνημα των Ζαπατίστας σήμερα
Τον περασμένο Μάρτιο, η Εσκαρπί, επισκέφτηκε ξανά την Τσιάπας μετά από 10 χρόνια για να δει από κοντά την εξέλιξή. «Έχουν καταφέρει να εξελίξουν το κίνημα με εντυπωσιακό τρόπο», λέει με ενθουσιασμό.
«Πήγα σε τρία από τα πέντε Καρακόλ (επιτροπές ορθής διακυβέρνησης). Η ανάπτυξή δεν είναι η ίδια από το ένα στο άλλο γιατί άλλα είναι κοντά και άλλα πιο μακριά από τις κοινότητες. Δίνω μερικά παραδείγματα. Μου έκανε εντύπωση πόσο έχουν καταφέρει να αναπτύξουν την παραγωγική διαδικασία εντός των Καρακόλ. Συλλέγουν τον καφέ πχ. τον μεταφέρουν και κάνουν τη διανομή χωρίς μεσολαβητές. Όσον αφορά το επίπεδο της περίθαλψης υπάρχει υψηλό επίπεδο πρόληψης. Υπάρχει κόσμος που δεν υπάγεται στις κοινότητες των Ζαπατίστας που έρχονται από μακριά για να λάβουν την περίθαλψη που έχουν κατακτήσει.
Είναι επίσης εντυπωσιακό το εκπαιδευτικό τους σύστημα. Η εκπαίδευση έχει ένα συγκεκριμένο πλάνο για παιδιά και εφήβους. Δημιούργησαν ένα εκπληκτικό CDC (Πανεπιστήμιο της Γης.) Είναι ένα εκπληκτικό τοπίο όπου εκπαιδεύονται μαθητές έως τα 25 τους χρόνια. Δεν υπάρχει ένα τυποποιημένο εκπαιδευτικό σύστημα αλλά μια εναλλαγή απόψεων και εμπειριών. Υπάρχει ένα πεδίο γνώσης διευρυμένο που ξεκινάει από επαγγέλματα όπως αυτό του φούρναρη και φτάνει στην επιστήμη.
Η θητεία αυτών που διευθύνουν τις κοινότητες διαρκεί από μία εβδομάδα έως τρία έτη. Οι περισσότεροι είναι καλλιεργητές γης οπότε το αντιμετωπίζουν ως μια διαδικασία δια βίου μάθησης».
Μπορεί να διδαχθούν οι λαοί της σημερινής Ευρώπης από τους Ζαπατίστας;
Σήμερα που οι λαοί της Ευρώπης βιώνουν έντονα την καταπίεση και την ασφυξία που προκαλεί το σύστημα του άγριου νεοφιλελεύθερου δόγματος, τι θα μπορούσε να διδάξει το κίνημα των Ζαπατίστας;
«Είναι δύσκολο να απαντηθεί αυτή η ερώτηση. Το κίνημα των Ζαπατίστας είναι κάτι σαν πρόγονος των εναλλακτικών κινημάτων των τελευταίων ετών. Είναι ένα κίνημα που δεν θέλει να λειτουργήσει σαν ένα μόντελο. Για μας το ερώτημα είναι αν μπορούμε να μάθουμε όχι μέσα από μοντέλα αλλά μέσα από τις ιδέες. Δεν είμαι απαισιόδοξη αλλά δεν βλέπω να αναπτύσσονται τέτοιες πρωτοβουλίες».
Οι Ζαπατίστας άντλησαν από την παράδοση των Ινδιάνων τρόπους, εμείς από που θα μπορούσαμε να αντλήσουμε τρόπους, είναι η επόμενη ερώτηση.
«Πρέπει να καινοτομήσουμε. Είμαστε στάσιμοι. Ακίνητοι. Είμαστε σε ένα σύστημα που δεν ξέρουμε αν θέλουμε να το καταστρέψουμε να το μεταρρυθμίσουμε ή να το αλλάξουμε», απαντάει η Εσκαρπί.
«Προσωπικά πιστεύω ότι αυτό το σύστημα δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί. Πρέπει να επινοήσουμε τρόπους, είτε μέσω του συντάγματος είτε μέσω εμπειριών τοπικού χαρακτήρα. Το κίνημα των Ζαπατίστας θέτει ερωτήματα. Πως θα μπορούσαμε να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο; Αρνούμενοι τις εκλογές; Το κράτος; Είμαστε απέναντι στο δίλημμα αν θα μπορούσε να λειτουργήσει κάτι τέτοιο ή όχι», συνεχίζει.
Στο πως θα μπορούσε να μας εμπνεύσει σήμερα στην Ευρώπη το κίνημα των Ζαπατίστας ο Περικλής Κοροβέσης απαντά:
«Το κίνημα των Ζαπατίστας δεν ήταν μοντέλο ούτε προς εξαγωγή, ούτε προς μίμηση. Ήταν η Αριστερά του 21 ου αιώνα (άσχετα αν γεννήθηκε στα τέλη του 20ου) όπως αυτή διαμορφώνεται σε ρήξη με την δογματική, νεκρή σκέψη της Αριστεράς που επιδιώκει την εξουσία και καταλήγει συχνά είτε σε δικτατορίες (πρώην Ανατολικό μπλόκ), είτε σε συμφορές και σφαγές (Ελλάδα).
Είναι ένα αντιεξουσιαστικό κίνημα που δεν έχει αρχηγό και ιεραρχία και διοικείται από τους ίδιους, δηλαδή τη Γενική Συνέλευση, όπου μετέχουν ισότιμα γυναίκες, άνδρες, ακόμα και παιδιά. Σε αυτό βοήθησε και η παράδοση των Μάγιας, καθώς οι ιθαγενείς λειτουργούσαν από πάντα σε κοινότητες, που δεν τις έμαθαν από κάποια επαναστατική θεωρία.
Το κίνημα των Ζαπατίστας είναι αγαπητό σε όλον τον κόσμο γιατί συμβολίζει πως ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Και οι ιθαγενείς στην Τσιάπας το κατάφεραν αυτό, έχοντας χτίσει τις δικές τους αυτόνομες και αυτοδιοικούμενες κοινότητες. Σε μας απομένει να εμπνευστούμε αποό αυτό, και να βρούμε το δικό μας μοντέλο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κοινωνιών που ζούμε, και όχι στις ανάγκες της όποιας εξουσίας, μικρής ή μεγάλης».
