Οι περιορισμοί των ατομικών ελευθεριών για λόγους κοινωνικής προστασίας εν μέσω μιας μακράς περιόδου κατά την οποία το ατομικό συμφέρον υπερτερεί παντοιοτρόπως του κοινωνικού, είναι κατ αρχήν και κατ αρχάς μια ενδιαφέρουσα και δυνητικά ελπιδοφόρα εξέλιξη. Λέω δυνητικά γιατί το κλίμα τρόμου και ο τρόπος που εφαρμόζονται αυτά τα μέτρα, ιδίως κάποια από αυτά, ανοίγει το δρόμο και για άλλες ερμηνείες. Ως αφετηρία θα διηγηθώ ένα προσωπικό παράδειγμα από το οποίο ορμώμενος θα καταλήξω σε μερικά συμπεράσματα και καλώντας σας να βγάλετε τα δικά σας.
Προ ολίγων ημερών είχα κατέβει στη χώρα της Άνδρου για προμήθειες και άσκηση στα Γυάλια. Η άσκηση για μένα είναι το κολύμπι, ολοχρονίς, 25 χρόνια τώρα. Είχα ακούσει για την απαγόρευση αλλά θεώρησα πως αφορούσε πολυσύχναστες παραλίες και στόχευε στην αποφυγή συνωστισμού, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι υπάρχει πρόβλημα όταν ένας μοναχικός άνθρωπος κολυμπάει απολύτως μόνος σε μια παραλία της Άνδρου σε μια εποχή που ούτως ή άλλως σχεδόν κανείς δεν μπαίνει στο νερό. Λίγο αφότου τελείωσα, ντύθηκα και μπήκα στο αμάξι να φύγω, διασταυρώθηκα με ένα αυτοκίνητο του λιμενικού. Να δεις σκέφτηκα, πως κάποιος καλοθελητής πήρε τηλέφωνο και κατέδωσε πως κολυμπούσα. Οδηγώντας προς το σπίτι η σκέψη αυτή επανερχόταν και καθίστατο ενοχλητική. Ενοχλητική για πολλούς λόγους.
Κατά πρώτον γιατί ήταν μια υποψία για μια συμπεριφορά ενός συνανθρώπου που έδειχνε έλλειψη κρίσης και ενσυναίσθησης, καθώς δε μπορούσα να φανταστώ τίνι τρόπω μπορεί κάποιος να πιστεύει πως, καταγγέλλοντας μια ενέργεια που με κανέναν απολύτως τρόπο δε συνιστά πρόβλημα, κάνει κάτι σωστό. Μια συμπεριφορά στοχευμένη και εμπαθή. Κατά δεύτερο, και κυριότερο, γιατί ήταν μια υποψία. Και το να υποψιάζεται κανείς χωρίς βεβαιότητα κάτι άσχημο, δημιουργεί άσχημα συναισθήματα και αυτό δηλητηριάζει τις κοινωνικές μας σχέσεις. Ροκανίζει τη θεμελιώδη αρχή ότι κάποιος, ο εκάστοτε συνάνθρωπος, είναι αθώος μέχρις αποδείξεως του εναντίου. Έπρεπε λοιπόν να διαπιστώσω αν οι υποψίες μου είχαν βάση, ή όχι.
Έτσι αποφάσισα την επομένη, αντί να πάω κάπου αλλού για κολύμπι, να ξαναπάω στα Γυάλια την ίδια ώρα και, εφόσον επιβεβαιωνόταν η υποψία μου, να αντιμετώπιζα το πρόστιμο. Το πρόστιμο αυτό θα ήταν το τίμημα μιας συνεχούς προσπάθειας καλλιέργειας του αισθήματος της κοινωνικής ευθύνης όπως την καταλαβαίνω και υπηρετώ. Εκτός της σημαντικής αποσαφήνισης, θα μου δινόταν η δυνατότητα να μιλήσω για την ουσία του ζητήματος με κάποιον εκπρόσωπο του νόμου που δουλειά του είναι να υπηρετεί μέσω της τήρησής του το κοινό καλό. Τέλος θα μου δινόταν η αφορμή να μοιραστώ τους σχετικούς προβληματισμούς μου, όχι αφηρημένα αλλά γύρω από ένα συγκεκριμένο περιστατικό. Αυτό λοιπόν που έχετε μπροστά σας είναι η υλοποίηση του τελευταίου.
Όντως κατά την έξοδό μου από τη θάλασσα με πλησίασε ένας λιμενικός υπάλληλος ρωτώντας με αν γνωρίζω πως απαγορεύεται η κολύμβηση και ανακοινώνοντάς μου ότι πρέπει να μου επιδώσει πρόστιμο. Ενώ σκουπιζόμουν, έκανε κρύο βλέπετε και η θάλασσα έχει ακόμη εντελώς χειμωνιάτικη θερμοκρασία οπότε που να βρεθεί άνθρωπος, ρώτησα με τη σειρά μου με ποιό τρόπο αυξάνεται η πιθανότητα υποθετικής μετάδοσης από μια τόσο μοναχική δραστηριότητα, και κατά συνέπεια αν πίστευε πως έχει κάποιο νόημα η απαγόρευση αυτή εν προκειμένω, ενώ κατ αντιδιαστολή σε ένα εργοτάξιο παραδίπλα δούλευαν καμιά ντουζίνα άνθρωποι χωρίς κανένα μέτρο προφύλαξης ή έλεγχο. Η αναμενόμενη απάντηση ήταν ότι ήταν υποχρεωμένος να εφαρμόσει τον κανονισμό αν και καταλάβαινε πως είχα δίκιο. Σε αυτό το σημείο του αντέτεινα το εξής ρητορικό ερώτημα:
Εφόσον πρέπει να εφαρμόζονται όλα, τι θα κάνατε αν κάποια στιγμή έβγαινε μια οδηγία να πυροβολούνται όσοι παραβαίνουν κάποιο παράλογο κανονισμό, θα τον εφαρμόζατε; Μου απάντησε ευγενικά πως μάλλον το πάω πολύ μακριά διέκοψα την παύση και του ξαναείπα πως δεν θέλω απάντηση αλλά μόνο να εγείρω προβληματισμούς. Ακόμη τον ρώτησα αν είχε προηγηθεί κάποιο τηλεφώνημα, μια και όπως πρόσθεσα, τον είχα δει και χθες. Ο άνθρωπος έδειξε να εκπλήσσεται από το γεγονός ότι τον είχα δει και παρόλα αυτά ξαναπήγα και μου επιβεβαίωσε την υποψία μου. Όντως κάποιος ανώνυμος είχε τηλεφωνήσει και τις δυό μέρες.
Αφού του εξήγησα το σκεπτικό μου, ότι δηλαδή με ενδιέφερε πρωτίστως η επιβεβαίωση της καταγγελίας και η κοινοποίηση της παρούσας συνομιλίας και πολύ λιγότερο το να γλιτώσω το πρόστιμο εγώ προσωπικά, καθώς πιστεύω στην έμπρακτη προτεραιότητα της κοινωνικής ευθύνης έναντι προσωπικών ευκολιών, ρώτησα και κάτι ακόμη: Αληθεύει πως αν κάποιος γιατρός βεβαιώσει πως καθώς έχω χρόνιο πρόβλημα με τη μέση μου και η μόνη άσκηση την οποία επιβάλλεται να κάνω είναι το κολύμπι, ότι τότε θα “δικαιούμαι” να κολυμπάω; Η απάντηση ήταν καταφατική και μάλιστα έμοιαζε να χαίρεται ο άνθρωπος αυτός που παρουσιαζόταν κάποια “λύση”. Η δική μου απόκριση προσπάθησε και ως προς τις εξαιρέσεις να διευρύνει πάλι την εικόνα. Επισήμανα το γεγονός ότι υποχρέωση κάθε γιατρού είναι να φροντίζει πρωτίστως για την πρόληψη και κατόπιν για τη θεραπεία ασθενειών, άρα το κολύμπι θα πρέπει να συνταγογραφείται όχι μόνο ως τρόπος αποθεραπείας αλλά πρόληψης ψυχοσωματικών παθήσεων. Πολλώ δε μάλλον στις συνθήκες εγκλεισμού άρα ακινησίας και επιπλέον του πολέμου νεύρων στα οποία υποκείμεθα.
Κάπου εκεί τελείωσε ο διάλογός μας και μου ζήτησε την ταυτότητά μου ώστε να συμπληρώσει τα στοιχεία εξηγώντας μου τις πιθανές επιλογές μου, που όλες συνεπάγονται κι άλλες μετακινήσεις. Το κυριότερο όμως επισκέψεις σε πολυσύχναστα μέρη όπως, ανάλογα με την περίπτωση, το λιμεναρχείο προς επίδοση και ένσταση ή αποδοχή, το Δήμο ή την τράπεζα για πληρωμή ή το κέντρο υγείας για τη βεβαίωση. Μερικές μέρες μετά ανέβηκαν δύο λιμενικοί υπάλληλοι στους Κατακαλαίους για να επιδώσουν και επισήμως τη βεβαίωση της τρομερής παράβαση. Συμπερασματικά λοιπόν ένας εντελώς αυθαίρετος κανονισμός που δεν έχει καμία λογική βάση, αυτός της απαγόρευσης της κολύμβησης, που στην περίπτωση της Άνδρου του Απριλίου καθίσταται επιπλέον σουρεαλιστικός, έγινε αφορμή για τις παραπάνω πολύ επίκαιρες πιστεύω και γενικότερα σκέψεις. Ας προσθέσω μερικές ακόμη σε μορφή ερωτημάτων:
Πως χαρακτηρίζεται η πράξη της συγκεκριμένης καταγγελίας που με το πρόσχημα της τήρησης της νομιμότητας άρα και της προάσπισης του δημοσίου συμφέροντος κατέληξε σε πολλές άσκοπες μετακινήσεις, σπατάλη χρόνου υπαλλήλων, καυσίμων, αύξησης κι όχι μείωσης του ρίσκου μετάδοσης (ανταλλαγές εγγράφων, στυλών κλπ) και κυρίως άσκοπης και εντελώς άκαιρης κοινωνικής δυσαρέσκειας όλων των εμπλεκομένων;
Δεν θα μπορούσε όποιος έχει την άποψη ότι θίγεται με οποιοδήποτε τρόπο να έχει και το θάρρος της γνώμης του και να έρθει να μου μιλήσει; Έστω να καταγγείλει επώνυμα;
Δεν θα μπορούσαν πάλι οι κρατικοί υπάλληλοι, αν και εφόσον έκριναν πως η καταγγελθείσα παράβαση δεν προκαλεί καμιά απολύτως αύξηση του ρίσκου μετάδοσης, να αποθαρρύνουν την επισημοποίηση της ανώνυμης καταγγελίας με εκατέρωθεν συστάσεις; Δεν θα έπρεπε κεντρικά τα όποια μέτρα να μελετώνται και να βασίζονται σε στοιχεία και επιστημονικά δεδομένα και να μην προκύπτουν αυθαίρετα φτάνοντας σε κάποιες περιπτώσεις σαν την περιγραφόμενη να επιβάλλονται παραλογισμοί;
Είναι μεγάλη η ευθύνη όλων μας σε αυτές τις πρωτόγνωρες καταστάσεις να ενεργούμε κατόπιν κρίσης και επίγνωσης. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα έκρινα και κρίνω ακόμη κατόπιν αναλυτικής σκέψης ότι το να κολυμπάει κανείς δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα, αλλά απεναντίας θα έπρεπε αντί να απαγορεύεται να ενθαρρύνεται. Αντίθετα σε άλλες περιπτώσεις έχω προσαρμόσει τη συμπεριφορά μου ενίοτε υπερθεματίζοντας επί το αυστηρότερο και το λιγότερο βολικό για μένα. Είναι πολύ καλή ευκαιρία να ενισχυθεί το αίσθημα κοινωνικής ευθύνης όλων μας αλλά για να έχει αποτέλεσμα αυτή η εξυγίανση πρέπει να είναι μια διαδικασία ενεργοποιούμενη έσωθεν κι όχι δια τυφλής επιβολής.
Ζούμε σε μια περίοδο που η έννοια της νομιμότητας καθίσταται ολοένα πιο αποστασιοποιημένη από το κοινό συμφέρον.
Νομιμοποιούνται πολιτικές που ευνοούν λίγους και τις πληρώνουν οι πολλοί. Αλλά η μεγαλύτερη ζημιά στο κοινό συμφέρον συντελείται αν το εννοήσουμε με πολύ ευρύτερο τρόπο από τον στενά οικονομικό, με δραστηριότητες όπως για παράδειγμα η εγκατάσταση τερατωδών βιομηχανικών ανεμογεννητριών εντός ζωνών ειδικής προστασίας, δίπλα σε φωλιές προστατευόμενων αετών να νομιμοποιούνται, υποθηκεύοντας όχι μόνο το οικονομικό αλλά και το συνολικό κοινωνικό μας μέλλον. Έχουμε ευθύνη να κρίνουμε και να παίρνουμε θέση, ευθύνη απέναντι στην κοινωνία αλλά και τις επόμενες γενιές. Προς επίρρωση του παραπάνω να θυμίσω πως η αρχή του τέλους μιας παρελθούσης κυβέρνησης σηματοδοτήθηκε από μια πρωθυπουργική δήλωση ότι το νόμιμο είναι και ηθικό. Προφανώς το γενικό αίσθημα διαφώνησε τότε και τώρα μετά από 10 χρόνια κρίσης πολύ περισσότερο. Αρκεί βέβαια ο εκάστοτε επαναπροσδιορισμός της νομιμότητας από τον καθένα να γίνεται διευρύνοντας το κοινωνικό πεδίο και όχι ώστε να εξυπηρετήσει ίδια οφέλη, όπως δυστυχώς έχουμε συνηθίσει.
Εύχομαι το παραπάνω να λειτούργησε εποικοδομητικά ώστε μέσα στις ζυμώσεις των φόβων και των περιορισμών, να χτίζονται κοινωνικές γέφυρες και δεσμοί, πράγμα που δε θα έπρεπε να συμβαίνει τόσο όταν συμφωνούμε, αλλά κυρίως όταν διαφωνούμε. Ας είναι το πρόστιμο το γραμματόσημο για να πάει η ιστορία αυτή σε πολλούς αποδέκτες και να βοηθήσει στη μακριά και δύσκολη πορεία προς την επανάκτηση και εκ νέου διαμόρφωση του ανεκτίμητου αγαθού της κοινωνικής ευθύνης.
Κλείνοντας, εντός του πνεύματος των παραπάνω, απευθύνω δια της παρούσης αίτημα προς το Λιμεναρχείο Άνδρου όπως ελέγξει τη νομιμότητα των εργασιών που λαμβάνουν χώρα επί του αιγιαλού της Άνδρου σε δύο σημεία (στο Στενό στο νότο και στο Καμινάκι στο βορρά) για την προσαιγιάλωση των καλωδίων της διασύνδεσης με το ηπειρωτικό δίκτυο. Τα έργα αυτά είναι η προϋπόθεση για την κατασκευή των βιομηχανικών αιολικών σταθμών που απειλούν τις προστατευόμενες περιοχές και την Άνδρο στο σύνολό της. Ο Δήμος Άνδρου όφειλε για να είναι συνεπής με τις ομόφωνες αποφάσεις του για αναστολή εργασιών, να έχει αιτηθεί το παραπάνω προ πολλού, τόσο στο Λιμεναρχείο, όσο και στις δικές του υπηρεσίες.
Εύχομαι καλή ανάσταση σε όλους, ανάσταση και αναγέννηση της αισιοδοξίας, των ελπίδων αλλά και της κριτικής μας ικανότητας.
Αλέξανδρος Μαβής
Άνδρος 16 Απρίλιου 2020
