Είναι δύο οι λόγοι που γράφω σήμερα για την «υπόθεση Πανούση», και όχι απλώς η επικαιρότητα. Ο πρώτος είναι η σοβαρότητά της: και για την πολιτική της σημασία (καθώς σε αυτήν εμπλέκονται συμφέροντα των καναλιών, παιχνίδια εξουσίας στην ΕΥΠ, παρακολουθήσεις, πιέσεις προς την κυβέρνηση κ.ά.), αλλά και για τα αποτελέσματά της: απαξιώνονται χώροι και δικαιώματα, τσαλαπατιούνται αρχές και κανόνες και, κυρίως, τσαλαπατιούνται άνθρωποι. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι τον Πάνο Λάμπρου τον ξέρω καλά εδώ είκοσι χρόνια. Ωστόσο, το κείμενο δεν συνιστά έκφραση φιλίας και συμπαράστασης· είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Γιατί την αλληλεγγύη σε κάποιον που διασύρεται τόσο βάναυσα και άδικα, όταν γνωρίζεις καλά και τον ίδιο και τη δράση του, δεν την αντιλαμβάνομαι μόνο ως δικαίωμα αλλά και σαν υποχρέωση. Άλλωστε, τον Πάνο, όσο μονάκριβος σύντροφος κι αν είναι, δεν τον γνωρίζω μόνο εγώ, ούτε τον γνωρίζω τυχαία: τον ξέρει, και τον στηρίζει, ένας ολόκληρος κόσμος, της Αριστεράς και των κινημάτων.
***
Δεν θα σταθώ στην προσωπικότητα Πανούση ούτε σε κάποια εύλογα ερωτήματα, που έχουν ήδη διατυπωθεί. Ας πούμε, είναι δυνατόν για μια τόσο σοβαρή ιστορία (απειλή δολοφονίας) ο Γ. Πανούσης να σιωπά επί μήνες; Και, ακόμα χειρότερα, οι αποκαλύψεις να γίνονται τώρα διά συνεντεύξεως, και μάλιστα στο Πρώτο Θέμα;
Δεν θα σταθώ στα ερωτήματα αυτά, όχι επειδή τα θεωρώ αδιάφορα (αντιθέτως, πιστεύω ότι κλονίζουν σοβαρά την αξιοπιστία του ιδίου και των λεγομένων του). Αλλά για έναν άλλο λόγο: γιατί αξίζει να διερευνήσουμε την όλη ιστορία ανεξάρτητα από τον καταγγέλλοντα. Να απαντήσουμε, δηλαδή, στο εξής: Σύμφωνοι, ο Πανούσης παίζει τα παιχνίδια του, είναι νάρκισσος (ναρκισσάρα, αν μου επιτρέπετε), μετέρχεται αμφίβολες πρακτικές· ωστόσο, αρκούν αυτά για να ακυρώσουν όσα καταγγέλλει; «Δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά», έτσι δεν είναι; Ακραίο παράδειγμα, ο Ηλίας Κασιδιάρης: ό,τι χειρότερο μπορώ να φανταστώ (περιορίζομαι στο ναζιστής και υπόδικος εγκληματίας), εκβιαστής, ο ορισμός της αφερεγγυότητας, αλλά όλα αυτά δεν καθιστούν το βίντεο με τον Μπαλτάκο που αποκάλυψε ούτε σαθρό ούτε ασήμαντο. Για να απαντήσουμε, λοιπόν, προτείνω να επιστρέψουμε στα πραγματικά περιστατικά. Ποια στοιχεία λοιπόν έχει προσκομίσει ο Γ. Πανούσης και ποια στοιχεία έχουν, γενικότερα, προσκομιστεί;
Τα πραγματικά περιστατικά. Πώς στήθηκε η ιστορία
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Την περασμένη Κυριακή, το Πρώτο Θέμαδημοσιεύει συνέντευξη του Γ. Πανούση, με τίτλο «Πολιτικοί που έχουν σχέση με τρομοκράτες απειλούν τη ζωή μου» και υπέρτιτλο «Σχέδιο πολιτικής και φυσικής εξόντωσής του». Βαριές κουβέντες. Διαβάζοντας προσεκτικά την τετρασέλιδη συνέντευξη, βρίσκουμε τα πάντα: πολιτικές καταγγελίες εναντίον της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ και εκείνων που ενώ «δεν πάνε στρατό, δεν δουλεύουν, δεν κάνουν τίποτα» πολεμούν αυτόν που «έκανε τριάντα μήνες φαντάρος» και έγινε «πρύτανης κόντρα στα κόμματα» [sic], αιχμές κατά του Νίκου Παρασκευόπουλου, απόσπασμα από παλιότερο «αστυνομικό διήγημα με οικολογικό χαρακτήρα» του Γ. Πανούση και κάμποσα ακόμα· αλλά κανένα απολύτως στοιχείο για τα τόσο βαριά που καταγγέλλονται στον τίτλο. Η πιο κοντινή αναφορά είναι σε ένα «αστυνομικό κείμενο εννέα σελίδων» που το έγραψε ο Γ. Πανούσης και «καθιστά φανερό τι έχει γίνει στο παρασκήνιο, πού υπάρχουν διασυνδέσεις πολιτικών με την τρομοκρατία και με ποιον τρόπο οι πολιτικοί αυτοί τον απειλούν». Το «πόνημα» (λέξη της εφημερίδος) το κατέθεσε σε συμβολαιογράφο (!), ενώ η γυναίκα του, που διάβασε «το διήγημα» (δεν είναι σαφές αν πρόκειται για το ίδιο ή συναφές κείμενο), του είπε ότι «θα του κάνουν μήνυση» (πράγμα το οποίο δείχνει, φρονώ, ότι η γυναίκα του διατηρεί την ορθοκρισία της, καθώς και την αγάπη της για τον άντρα της – αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας, βέβαια). Το κείμενο χαρακτηρίζεται από την εφημερίδα εναλλάξ «διήγημα θανάτου», «βιωματικό πολιτικό θρίλερ», «μυθιστόρημα», «συγκλονιστικό» χωρίς να είναι σαφές τι είναι τι.
Ως εδώ, το όλον πράγμα κινείται στον αστερισμό των εννιά διηγημάτων που έχει γράψει ο Γ. Πανούσης (το δέκατο είναι το κατατεθειμένο στον συμβολαιογράφο), ένα από τα οποία θέλει να γίνει «σίριαλ ή ταινία». Δείγμα γραφής, που δημοσιεύει το ΠΘ: «Με τέσσερα καλοπληρωμένα συμβόλαια ακαριαίου και ανεξιχνίαστου δηλητηριώδους θανάτου με ένα κουζουλό μουσουλμανάκι κατάφεραν να ενεργοποιήσουν τις φοβίες των κατοίκων και διά των social media να ενημερώσουν τη διεθνή κοινή γνώμη» κλπ. Η υπόθεση έχει μια ισχυρή δόση φαιδρότητας, τέτοια που την κάνει κατάλληλη όχι για τον εισαγγελέα, αλλά για τον «Σύλλογο των Εισαγγελέων» του Μπάμπη Άννινου (ένα από τα πιο σπαρταριστά ελληνικά ευθυμογραφήματα, του 1925). Τα όσα ακολούθησαν όμως, κάθε άλλο παρά φαιδρά είναι.
Την ίδια μέρα, ο Γ. Πανούσης δίνει συνέντευξη στο Βήμα FM, όπου επιμένει στις καταγγελίες, αποκαλύπτοντας ότι αυτοί που απειλούσαν τη ζωή του ήταν ενεργά μέλη του ΣΥΡΙΖΑ. Τη Δευτέρα το πρωί ο Γ. Παπαχρήστου στα Νέα γράφει ότι, όπως του είπε ο ίδιος, ο Γ. Πανούσης «θα υποδείξει δύο βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και ένα μέλος της Πολιτικής Γραμματείας ως “έχοντες ευθέως σχέσεις” με τους κρατουμένους ως μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων». Το ίδιο βράδυ το ΜΕGA φιλοξενεί το πορτρέτο του Π. Λάμπρου και δημοσιοποιεί σπαράγματα συνομιλιών του (προϊόν υποκλοπής προφανώς)με υπόδικους ή καταδικασμένους για τρομοκρατία. Τις επόμενες μέρες το όλον πράγμα αποκτά, από τα κανάλια κυρίως, καταιγιστικό ρυθμό με βομβαρδισμό «αποκαλύψεων», υποκλοπών, αγνώστου προέλευσης και φερεγγυότητας συνομιλιών, πληροφοριών για παχυλές αμοιβές του Λάμπρου, εμετικά σχόλια για το πώς ένας απόφοιτος νυκτερινού λυκείου μπορεί να είναι σύμβουλος, λομπροζικό τουιτάρισμα ενός καθηγητή του Yale περί φυσιογνωμισμού κλπ. Τα ονόματα των (δύο) βουλευτών δεν δημοσιοποιούνται, αλλά κυκλοφορούν διάφορα: προσωπικά, έχω ακούσει τέσσερις «υποψηφίους».
Μερικά σχόλια
*Από όσα ήρθαν στη δημοσιότητα δεν υπάρχει ούτε ένα στοιχείο που να τεκμηριώνει όσα πολύ βαριά κατήγγειλε ο Πανούσης περί δολοφονικών απειλών. Τα όσα λένε οι κρατούμενοι στις «συνομιλίες» (εξηγώ στη συνέχεια γιατί τα εισαγωγικά) με τον Π. Λάμπρου, προφανώς, δεν συνιστούν τεκμήρια.
* Η ιστορία με τις «συνομιλίες» που διαρρέουν στα κανάλια είναι πολύ σκοτεινή. Πρώτον, κανένας δεν ξέρει ποια είναι η πηγή: Ο Γ. Πανούσης; Η ΕΥΠ; Κάποιοι εϋπατζήδες; Κάποιοι που υπέκλεψαν τις παρακολουθήσεις της ΕΥΠ; Έπειτα, κανείς δεν γνωρίζει πώς, ποιοι και γιατί παρακολουθούνταν. Τέλος, δεν πρόκειται για «συνομιλίες» αλλά για συνονθύλευμα σπαραγμάτων, όπου ακούγεται μόνο ο συνομιλητής, και όχι ο Π. Λάμπρου.
* Ας κρατήσουμε, τέλος, δύο πράγματα — που έχει πει και ο ίδιος ο Π. Λάμπρου. Πρώτον, είναι υποχρέωση της πολιτείας να κουβεντιάζει με το σύνολο των κρατουμένων, ανεξαρτήτως αδικήματος, ανεξαρτήτως ποινής (ας μην ξεχνάμε ότι ο Π. Λάμπρου συνομιλούσε, σε αυτή την περίπτωση, εκ μέρους του υπουργείου). Και πολύ περισσότερο, όταν έχουμε σε εξέλιξη μια απεργία πείνας, με άμεσο κίνδυνο απώλειας ανθρώπινων ζωών. Δεύτερον, όταν πηγαίνει κανείς σε μια φυλακή να ακούσει τα αιτήματα των κρατουμένων (είτε είναι ο Θανάσης Κανελλόπουλος είτε ο Ευάγγελος Βενιζέλος — τα παραδείγματα δεν είναι διόλου υποθετικά) πρωτίστως προσπαθεί να καταλάβει και να συνεννοηθεί. Και αν πρόκειται για εξέγερση ή απεργία πείνας, να βρει τρόπους να λήξει και να μην κινδυνεύσουν ζωές. Όποιος πιστεύει ότι σε μια τέτοια διαδικασία ο απεσταλμένος του υπουργείου (υπό τη δαμόκλειο σπάθη του ότι μπορεί να διαρρεύσουν οι συνομιλίες του) πρέπει να παρεμβαίνει λέγοντας «Συγγνώμη κ. τρομοκράτα, αλλά θέλω να εκφράσω την πλήρη διαφωνία μου με την άποψη που εκφράσατε» ή «Ενίσταμαι, κ. ποινικέ κρατούμενε, η γλώσσα σας πόρρω απέχει της ευπρεπείας» –γιατί κάτι τέτοιο περίπου μας αφήνουν να καταλάβουμε τα κανάλια– είμαι σίγουρος ότι διαθέτει το γνήσιο σατιρικό τάλαντο για να γίνει ο Μπάμπης Άννινος του 21ου αιώνα.
Η ιστορία μού μοιάζει να ακολουθεί κάποιους κλασικούς κανόνες εκβιασμού: στην αρχή «φωτογραφίζονται» βουλευτές και ένα στέλεχος, κυκλοφορούν ονόματα, το όνομα του στελέχους αποκαλύπτεται και εξελίσσεται η επιχείρηση διασυρμού, τα ονόματα των βουλευτών δεν δημοσιοποιούνται (ακόμα;), σήμερα διαρρέει κάτι, αύριο έχει ο Θεός, ο Πανούσης αναδιπλώνεται, ουδείς μπορεί να πει πού και πώς θα σταματήσει η ιστορία. Πέρα από κάποια προφανή (παιχνίδι καναλιών, ΕΥΠ) που παραμένει ασαφές ποιοι ακριβώς είναι οι παίχτες σε τούτο παιχνίδι. Μου είναι όμως απολύτως σαφές ότι πρόκειται για ένα παιχνίδι, που απειλεί τα δικαιώματα, σπιλώνει ανθρώπους, εμφανίζει τις φυλακές σαν άντρο εγκλήματος και τρομοκρατίας, προσπαθεί να συκοφαντήσει τις προσπάθειες εξανθρωπισμού τους, αναβαθμίζει το παρακράτος. Και αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο.
Θέλω να τελειώσω με δυο λόγια για τον Πάνο Λάμπρου. Δεν θέλω να σκιαγραφήσω εδώ τη διαδρομή του, στο ΚΚΕ εσωτερικού, την ΑΚΟΑ και τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν το κάνω, γιατί και ο ίδιος δεν το κάνει, και επειδή αυτά τα πράγματα στο χαρτί (ή στην οθόνη) μοιάζουν άψυχα. Θα πω μόνο ότι (όπως τον γνώρισα στην Εποχή και στην Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων), σε όλη τη διαδρομή μου, λίγους ανθρώπους με την ακεραιότητα, την απλότητα, τη λαϊκότητα, την ανθρωπιά και την ορθοκρισία μαζί του Πάνου έχω γνωρίσει. Και την αγωνιστικότητα, βέβαια, αλλά ακόμα περισσότερο την αγωνία και τη φροντίδα: για τους κατατρεγμένους, τους αδύναμους, τους απόκληρους (είτε είναι κρατούμενοι είτε μετανάστες είτε τοξικοεξαρτημένοι είτε Τσιγγάνοι). Για όλους αυτούς τους λόγους, τα διάφορα περί «παχυλών αμοιβών» ή «σκοτεινού ρόλου» θα μας προξενούσαν ακράτητα γέλια. Και μας προξενούν. Αλλά πριν από αυτό μας κινούν δύο άλλα ισχυρά συναισθήματα: θλίψη και οργή.
***
Δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά, λένε. Σύμφωνοι. Αλλά ποια είναι η φωτιά; Αν η πρώτη ύλη είναι ο ναρκισσισμός, η ανευθυνότητα και οι πολιτικές σκοπιμότητες Πανούση + τα παιχνίδια της ΕΥΠ + οι μεθοδεύσεις και ο αγριανθρωπισμός των καναλιών, το μείγμα δεν είναι απλώς εύφλεκτο· είναι εκρηκτικό. Και ο καπνός που βγάζει πολύ μαύρος και δύσοσμος.
