«Οι Γερμανοί και οι Αμερικάνοι μισθωτοί εργάτες, καταναλωτές και αγρότες είναι βέβαιο ότι θα επωφεληθούν από τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών» τόνισαν ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Μπάρακ Ομπάμα και η καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ, στο άρθρο που συνυπέγραψαν εν όψει της πρόσφατης επίσκεψης του πρώτου στη Γερμανία, αναφερόμενοι προφανώς στην TTIP. Στο ίδιο άρθρο, οι δύο ηγέτες υποστήριξαν πως η παγκοσμιοποίηση αποτελεί μια διαδικασία μη αναστρέψιμη και σημείωσαν πως «ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια μας υποχρεώνει να παράσχουμε ανθρωπιστική βοήθεια για εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως, διότι γνωρίζουμε ότι η πραγματική δύναμη των αξιών μας μετράται από το πώς συμπεριφερόμαστε στους πιο αδύναμους και τους περισσότερο ευάλωτους».
Μια γρήγορη ματιά στα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα των ίδιων των ΗΠΑ, του κράτους δηλαδή που αποτελεί εδώ και δεκαετίες τον οδηγό των εξελίξεων σε αυτό που ονομάζεται «παγκοσμιοποίηση», δείχνει πως τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα δεν ωφελήθηκαν αλλά, αντίθετα, ζημιώθηκαν από τη διαδικασία αυτή. Συγκεκριμένα, όλες οι μελέτες που αφορούν την κατανομή του εθνικού εισοδήματος δείχνουν ότι το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ των ισχυρότερων και των ασθενέστερων διευρυνόταν συνεχώς, κατά την περίοδο από το 1970 έως τα τέλη της δεκαετίας του '901. Η συνθήκη αυτή, όχι μόνο δεν αναστράφηκε αλλά, αντίθετα, συνεχίστηκε και κατά την περίοδο της προεδρίας Ομπάμα, όπως έδειξε μελέτη του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) που είχε δημοσιευτεί στα μέσα του 2014. Την τάση αυτή επιβεβαιώνει και το δεδομένο πως το 1% των πλουσιότερων Αμερικανών είδε τα πλούτη του να αυξάνονται από 15% το 2003, στο 22% το 2013 (στοιχεία από το “Quarterly Journal of Economics” που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2016).
Σύμφωνα με τη μελέτη του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Bruegel με θέμα τις πρόσφατες εκλογές στις ΗΠΑ2, αυτές οι εισοδηματικές ανισότητες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εκλογική συμπεριφορά, γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ. Η εκλογή του δισεκατομμυριούχου που δηλώνει «αντισυστημικός» και το επιτελείο του περιλαμβάνει πρόσωπα από το οικονομικό και στρατιωτικό κατεστημένο των ΗΠΑ, έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στις κατεστημένες ελίτ, όπως καταδεικνύει και το εν λόγω άρθρο των Ομπάμα - Μέρκελ. Στο ίδιο μήκος κύματος, το κύριο άρθρο του περιοδικού “Economist” (19.11.2016) επισημαίνει πως ο Τραμπ είναι εκφραστής ενός «φυλετικού εθνικισμού» ο οποίος είναι ενάντια στον «κοσμοπολίτικο εθνικισμό», που εκφράζει «παγκόσμιες αξίες, όπως η ελευθερία και η ισότητα».
Το αν και κατά πόσο οι ελίτ της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης αποτελούν εκφραστές της αξίας της ισότητας δεν είναι δύσκολο να απαντηθεί, όπως φάνηκε κι από τα παραπάνω στοιχεία. Το πώς νοηματοδοτούνται οι δυτικές αξίες της ελευθερίας και της ισότητας αποτελώντας «παγκόσμιες» αξίες, παραμένει ερωτηματικό. Η απάντησή του έχει να κάνει με την υπεροψία της Δύσης έναντι της Ανατολής, μια στάση που έχει βαθιές ιστορικές ρίζες από την εποχή της αποικιοκρατίας. Σε κάθε περίπτωση, η απάντηση που δίνουν οι Ομπάμα - Μέρκελ στο κοινό τους άρθρο είναι σαφής: αφορά αποκλειστικά την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στους πρόσφυγες. Το πώς προκύπτουν οι προσφυγικές ροές το αφήνουν αναπάντητο, για προφανείς λόγους, όπως αναπάντητη παρέμεινε και η παράταση της λειτουργίας του Γκουαντάναμο κατά τη θητεία του Ομπάμα.
Από την άλλη, η ρητορική του Τραμπ παραπέμπει ευθέως στις ΗΠΑ της εποχής του μακαρθισμού: ρατσισμός, ξενοφοβία, συνωμοσιολογία. Μπορούν όλα αυτά να εμποδίσουν την παγκοσμιοποίηση; Καθόλου, ιδίως αν συνυπολογιστεί πως ο Τραμπ είναι κάτοχος, μεταξύ άλλων, μεγάλης ξενοδοχειακής αλυσίδας με δραστηριότητες σε όλον τον κόσμο. Επιπλέον, η υπόσχεση για μείωση των φόρων στο μεγάλο κεφάλαιο είναι απολύτως εχθρική προς τα στρώματα στα οποία απευθύνθηκε προεκλογικά. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η μεγάλη ώθηση στην παγκοσμιοποίηση δόθηκε επί προεδρίας του -Ρεπουπλικανού- Ρήγκαν.
1 Ντέιβιντ Χάρβεϋ, “Νεοφιλελευθερισμός: Ιστορία και Παρόν”, εκδ. Καστανιώτη, 2007
2 Zsolt Darvas, Κωνσταντίνος Ευσταθίου, «Η εισοδηματική ανισότητα αύξησε τις ψήφους υπέρ του Trump», http://www.capital.gr/story/3168663
