(εικόνα: Σκίτσο του Μποστ, όπου ο Γρηγόρης Λαμπράκης διεκδικεί από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το δικαίωμα στη διαμαρτυρία υπέρ της Ειρήνης με αφετηρία τον τύμβο του Μαραθώνα)
Ο γιατρός Γρηγόρης Λαμπράκης. Ο βαλκανιονίκης, ο βουλευτής της ΕΔΑ, μα, πάνω απ’ όλα, η ηγετική μορφή του κινήματος Ειρήνης στην Ελλάδα και μια εξόχως σημαντική μορφή παγκόσμια δεν ενέπνευσε μόνο τα λαϊκά κινήματα και τον αγώνα για την δημοκρατία σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Κινητοποίησε και τις ευαισθησίες σημαντικών καλλιτεχνικών δημιουργών, που μας έδωσαν σπουδαία έργα με μεγάλη διαχρονική και καλλιτεχνική αξία.
Ενέπνευσε κατ’ αρχάς τον Βασίλη Βασιλικό, έναν από τους λίγους παγκόσμια γνωστούς Έλληνες πεζογράφους. Ο Βασιλικός αντλεί τη μυθοπλασία του από την πραγματική ζωή και τα γεγονότα της εποχής του. Κάνει μεγάλη τέχνη για πρόσωπα και καταστάσεις του σύγχρονου βίου του ελληνισμού. Μέσα και έξω από τη χώρα. Μιλάει στους αναγνώστες - πολίτες για την ίδια τους τη ζωή στο πεδίο του κοινού μας βίου. Γράφει λοιπόν το μυθιστόρημα «Ζ», όπου εξιστορεί τα γεγονότα γύρω από τον αγώνα του Γρηγόρη Λαμπράκη για την ειρήνη και τη δημοκρατία και την πορεία του προς την έξοδο από τη ζωή. Μια έξοδο που αποφάσισε και εκτέλεσε το παρακράτος της μετεμφυλιακής Δεξιάς. Ο συγγραφέας προσδιορίζει το «Ζ» ως ένα «φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος».
Το 1969, εν μέσω δικτατορίας στην Ελλάδα, ένας άλλος σπουδαίος Έλληνας της διασποράς, ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, μεταφέρει το μυθιστόρημα «Ζ» στη μεγάλη οθόνη. Η ταινία πετυχαίνει να καταχωρηθεί ως ένα από τα πιο σημαντικά πολιτικά θρίλερ του παγκόσμιου κινηματογράφου, κινητοποιώντας παράλληλα απλούς ανθρώπους και πολιτικές δυνάμεις υπέρ του αγώνα που έδινε ο ελληνικός λαός ενάντια στη χούντα των συνταγματαρχών. Ο Ιβ Μοντάν, που υποδύεται τον Λαμπράκη, καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα ο Έλληνας αγωνιστής αλλά και ο αγωνιστής της ειρήνης και της δημοκρατίας σε οποιοδήποτε σημείο της Γης.
Όμως η Ελλάδα διαθέτει και πλούσιο ποιητικό απόθεμα - σε έργο και σε δημιουργούς. Δεν μπορούσε λοιπόν να μην ευαισθητοποιήσει μείζονες αλλά και ελάσσονες ποιητές ώστε να μας δώσουν μια παραγωγή σπουδαία, που εμπνεύστηκε από τον ήρωα και το έργο του.
Γιάννης Ρίτσος: «Επίγραμμα για τον Λαμπράκη». «Έπεσε ο μέγας δρυς στο ματωμένο χώμα / πουλιά και φύλλα στάθηκαν στον ουρανό / βουβή η Ελλάδα τον κρατεί στα δυο της γόνα / πανίσχυρο, γιγάντιο ξίφος φωτεινό».
Κώστας Βάρναλης. Στην ΑΥΓΗ της 7ης Ιουνίου του 1963, ο μεγάλος ποιητής δημοσιεύει το ποίημα: «Στον Εθνικό Ήρωα Λαμπράκη». «Σε φάγαν οι φασίστες σκύλοι Ελλάδα / με μάσκα ή χωρίς μάσκα, ξένοι ντόπιοι / Εσύ ΄σουνα Λαμπράκ΄ η αιώνια Ελλάδα / φως, αρετή, παλικαριά και πρώτος».
Νικηφόρος Βρετάκος: «Επιτάφιο Επίγραμμα του Λαμπράκη». «Σηκώνοντας στους ώμους του το έπαθλο του Μαραθωνίου / ο ωραίος νεκρός κατεβαίνει στον Άδη / κει που οι Έλληνες τον καρτερούν».
Ωραία ποιήματα έγραψαν ακόμα οι Σταυρούλα Ζυγούρη, Γιάννης Μαλτέζος, Νίκος Λυγερός, Ντίνος Χριστιανόπουλος, ενώ σημαντική αναφορά κάνει σε κείμενό της η Διδώ Σωτηρίου. Τέλος, ο υπέροχος Μποστ μας παραδίδει την γελοιογραφία όπου ο Γρηγόρης Λαμπράκης διεκδικεί από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το δικαίωμα στη διαμαρτυρία υπέρ της Ειρήνης με αφετηρία τον τύμβο του Μαραθώνα.
Αντί επιλόγου, παραθέτουμε ένα κατοπινό κείμενο του Βασίλη Βασιλικού με τίτλο «Ο Λαμπράκης Ζει». Γράφει: «Κι έτσι ήρθε μες στον ύπνο μου να μου μιλήσει: Με σκότωσαν στις 22 του Μάη το 1963. Ήταν πολύ νωρίς για να πεθάνω. Δεν είχα διόλου προετοιμαστεί. Αυτό είναι το ατύχημα. Όχι το άλλο, το τροχαίο όπως το ’παν στην αρχή. Κατέβαινα τα σκαλοπάτια να βγω απ το κτήριο και ήξερα πως κάτι κακό με περίμενε έξω. Αλλά δεν δείλιασα. Από μικρό παιδί δεν φοβόμουν τον κίνδυνο. Αν μου ζητούσαν να ξαναπεθάνω, θα διάλεγα τον ίδιο τρόπο. Γιατί μπορεί να με σκότωσαν στο σώμα, αλλά μόνο έτσι δεν μπόρεσαν να αγγίξουν το μήνυμα που έκλεινα μες στο σώμα μου. ‘Εάν μη ο σπόρος πεσών εις την γην αποθάνει, αυτός μόνος μένει. Εάν δε αποθάνει, πολύν καρπόν φέρει’. Κι αυτό το μήνυμα δεν θα ’παιρνε ίσως τόσο γρήγορα σάρκα και οστά αν δεν με δολοφονούσαν».
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ.
